Нямецкая мова
Нямецкая мова | |
---|---|
Саманазва | Deutsch, deutsche Sprache |
Краіны | Германія, Аўстрыя, Швейцарыя, Ліхтэнштэйн, Бельгія, Італія, Люксембург, Расія і яшчэ 36 краін |
Афіцыйны статус | Германія Рэгіянальная ці лакальная афіцыйная мова: Данія (Паўднёвая Данія)[4] Намібія[6][7]
Арганізацыі: |
Арганізацыя, якая рэгулюе | Council for German Orthography[d] і Leibniz Institute for the German Language[d] |
Агульная колькасць носьбітаў | |
Рэйтынг | 10 |
Статус | у бяспецы[d][15] |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
Пісьменнасць | лацініца (нямецкі алфавіт) |
Моўныя коды | |
ДАСТ 7.75–97 | нем 481 |
ISO 639-1 | de |
ISO 639-2 | ger (B); deu (T) |
ISO 639-3 | deu |
WALS | ger, gbl, gha, gma, gth і gti |
Ethnologue | deu |
ABS ASCL | 1301 |
IETF | de |
Glottolog | stan1295 |
Вікіпедыя на гэтай мове |
Няме́цкая мова (ням. ⓘ, вымаўляецца: [dɔɪ̯ʧ]; deutsche Sprache, вымаўляецца: [ˈdɔɪ̯ʧə ˈʃpʀaːχə]) — мова немцаў, аўстрыйцаў, ліхтэнштэйнцаў і большай часткі швейцарцаў, афіцыйная мова Германіі, Аўстрыі, Ліхтэнштэйна, адна з афіцыйных моў Швейцарыі, Люксембурга і Бельгіі[16]. З’яўляецца адной з самых распаўсюджаных моў у свеце пасля кітайскай, арабскай, хіндзі, англійскай, іспанскай, бенгальскай, партугальскай, рускай і японскай. Нямецкая — адна з афіцыйных і рабочых моў Еўрапейскага саюза і рада іншых міжнародных арганізацый .
Адносіцца да заходняй падгрупы германскіх моў індаеўрапейскай сям’і. Пісьменнасць на аснове лацінскага алфавіта, дапоўненага трыма графемамі, якія абазначаюць умлаўты (ä, ö, ü), і лігатурай эсцэт (ß). Найстаражытнейшыя помнікі пісьменнасці адносяцца да VIII стагоддзя[17].
Нямецкая мова ўзыходзіць да прагерманскай мовы, якая, у сваю чаргу, з’яўляецца адгалінаваннем праіндаеўрапейскай. Змяненне фанетычнай і марфалагічнай сістэм мовы ў выніку другога перамяшчэння зычных прывяло да яе адасаблення ад роднасных германскіх моў. У сярэднія вякі адбываецца фарміраванне фанетыкі і марфалогіі, лексічнага строю і сінтаксісу сярэдневерхненямецкай, а за ёю — ранненоваверхненямецкай мовы . Сучасную нямецкую мову, гісторыя якой пачынаецца прыкладна з другой паловы XVII стагоддзя, іначай называюць новаверхненямецкай мовай . Вялікую ролю ў яе станаўленні адыгралі пераклад Бібліі Марціна Лютэра, творчасць Іагана Вольфганга фон Гётэ, Фрыдрыха Готліба Клопштака і Іагана Крыстафа Готшэда , мовазнаўчыя працы Іагана Крыстафа Адэлунга , братоў Грым і Конрада Дудэна[16].
Сучасная літаратурная нямецкая мова ўзнікла на аснове верхненямецкіх дыялектаў. У адрозненне ад яе асобныя нямецкія дыялекты (напрыклад, ніжненямецкія ці алеманскія ), якія не поўнасцю ўдзельнічалі ў верхненямецкім зрушэнні ці ўдзельнічалі ў іншых фанетычных пераходах, захоўваюць сваю своеасаблівасць. У Аўстрыі і Швейцарыі склаліся ўласныя варыянты нямецкай мовы , сфарміраваныя на ўласнай дыялектнай аснове са сваімі спецыфічнымі рысамі фанетычнага і граматычнага ладу[16][17].
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Зыходзячы з асаблівасцей гістарычнага развіцця нямецкай мовы, выдзяляюць чатыры асноўныя перыяды (ступені) яе існавання (без уліку прагерманскай мовы)[18]. Кожная ступень характарызуецца прыблізнымі часавымі рамкамі і пэўнымі асаблівасцямі фарміравання фанетычнай, граматычнай і лексічнай структур, што дазваляе прасачыць галоўныя прычыны тых змен, якія адбываліся ў мове на працягу больш чым тысячы гадоў і ў тым ці іншым выглядзе прасочваюцца і па сёння[18][19]. Выдзяляюць наступныя ступені[17][20][21][22].
Перыяд | Гады | Характарыстыка |
---|---|---|
Старажытнаверхненямецкая мова (Althochdeutsch) | 750—1050 | У выніку другога перамяшчэння зычных фарміруецца ўласная фанетычная сістэма; у марфалогіі назоўнікаў прасочваецца фарміраванне катэгорыі ліку пры дапамозе умлаўта карнявога галоснага, адбываецца скарачэнне канчаткаў, утвараюцца складаныя дзеяслоўныя часы Perfekt і Plusquamperfekt. Літаратура гэтага перыяду прадстаўлена ў асноўным помнікамі царкоўна-рэлігійнага характару[23][21]. |
Сярэдневерхненямецкая мова (Mittelhochdeutsch) | 1050—1350 | Працягваецца фарміраванне фанетычнага строю; афармляюцца сучасныя граматычныя катэгорыі іменных часцін мовы, інфінітыў дзеяслова набывае сучасны выгляд, актыўна запазычваюцца новыя словы з французскай мовы. У сярэдневерхненямецкі перыяд адбываецца росквіт нямецкай рыцарскай паэзіі[18][21]. |
Ранненоваверхненямецкая мова (Frühneuhochdeutsch) | 1350—1650 | Працягваецца фарміраванне граматычных катэгорый назоўніка, у фанетыцы адбываюцца змены ў сістэме манафтонгаў і дыфтонгаў, ускладняецца сінтаксічная структура сказаў, паяўляюцца новыя словаўтваральныя элементы, адбываюцца першыя спробы ўнармавання граматыкі, запазычваюцца словы з французскай і італьянскай моў[24]. Дзякуючы дзейнасці Лютэра пачынае фарміравацца пісьмовая норма[21]. |
Новаверхненямецкая мова (Neuhochdeutsch) | 1650 — нашы дні | Нямецкая мова набывае сучасны выгляд, асноўныя змены закранаюць лексічную структуру (XIX—XX стст.), запазычанні пераважна англійскія[25]. Адбываецца замацаванне граматычных норм, афармляецца правапіс[18]. |
Мовы старажытных германцаў[правіць | правіць зыходнік]
Германскія плямёны, якія паявіліся ў VI—V стст. да н. э. у паўночнай частцы нізіны паміж Эльбай і Одэрам, у Ютландыі і на поўдні Скандынавіі, паходзілі ад індаеўрапейскіх народаў, якія перакачавалі ў Еўропу[26]. Іх мова, якая адасобілася ад іншых індаеўрапейскіх моў у выніку першага перамяшчэння зычных , стала асноваю моў германцаў[27]. На працягу некалькіх стагоддзяў на мовы германцаў аказвалі ўплыў мовы суседзяў (у асноўным — кельтаў, а пазней і рымлян)[28].
У многім развіццё мовы ў самым пачатку нашай эры звязана з міграцыямі носьбітаў племянных моў, а таксама з працэсамі паглынання невялікіх плямён большымі. Так утварыліся племянныя аб’яднанні франкаў, саксаў, цюрынгаў , алеманаў і бавараў, мовы якіх сталі асновай сучасных франкскіх, ніжнесаксонскіх , цюрынгскіх , алеманскіх і баварскіх дыялектаў. У V—IX стст. усе гэтыя плямёны былі аб’яднаны пад уладай Меравінгаў (паходы Хлодвіга), а пазней і Каралінгаў (заваяванні Карла Вялікага)[29]. Створаная Карлам імперыя, якая ахоплівала землі сучасных Францыі, Італіі і Германіі, у 843 годзе была падзелена яго сынамі на тры часткі, што садзейнічала аддзяленню кантынентальных германскіх народаў на ўсходнім баку Рэйна ад раманскіх народаў Галіі і Апенінскага паўвострава[30].
Старажытнаверхненямецкая мова[правіць | правіць зыходнік]
У VIII ст. у выніку другога перамяшчэння зычных пачынаецца выдзяленне верхненямецкай мовы. Прагерманскія зычныя /p/, /t/ і /k/ (і часткова /b/, /d/ і /g/) перайшлі ў верхненямецкія /pf/, /ts/ і /kx/ у пачатковай пазіцыі і ў /f/, /s/ і /x/ — у канцавой[31]. Гэтая фанетычная з’ява, якая пачала праяўляцца яшчэ ў VI ст., ахапіла паўднёванямецкія землі баварцаў і алеманаў, якія гаварылі на старажытнаверхненямецкай . У германскіх землях, размешчаных на поўнач ад лініі maken/machen , франкі і саксы гаварылі на старажытнаніжненямецкай . У землях паміж гэтымі мовамі другое перамяшчэнне прайшло нераўнамерна (напрыклад, у рыпуарскім і мозельска-франкскім дыялектах )[32].
Яшчэ да падзення Рыма ў выніку рымска-германскіх зносін у мову германцаў пранікла вялікая колькасць лацінскіх слоў, якія адлюстроўвалі рэаліі жыцця рымлян, не знаёмыя германцам[33]. Хрысціянізацыя германцаў у раннім сярэдневякоўі спрыяла распаўсюджанню лацінскага пісьма ў германскіх землях. Слоўнік германцаў у гэты час істотна ўзбагачаецца за кошт лацінскіх запазычанняў, звязаных, як правіла, з хрысціянскім культам. Сама лацінская мова яшчэ доўга заставалася моваю навукі і адукацыі ў нямецкіх землях[34].
Нямецкая мова ў сярэднія вякі і новы час[правіць | правіць зыходнік]
Усходне-Франкскае каралеўства было неаднародным, многаплемянным, аднак усведамленне яго жыхарамі свайго этнічнага і часткова моўнага адзінства прыйшло ўжо ў канцы X — пачатку XI ст., г.зн. к пачатку сярэдневерхненямецкага перыяду. Слова Deutsch утворана ад прыметніка diutisc (стар.-в.-ням.: diot, гоцк.: þiuda) і азначала «той, хто гаворыць на мове народа» (у адрозненне ад тых, хто гаворыць на латыні). Лацінскае theodisce (theodisca lingua) з’явілася ў лацінскіх крыніцах у канцы VIII ст. і апісвала народы, якія не гавораць на латыні, у тым ліку — германскія[18][35]. У другой палавіне IX ст. у Отфрыда сустракаецца thiufrenkiska zunga, як абазначэнне агульнафранкскай мовы, а ў пачатку XI ст. diu diutisca zunge сустракаецца ў Ноткера як абазначэнне мовы германскіх народаў. Упершыню ў якасці абазначэння народа diutisc сустракаецца толькі ў канцы XI стагоддзя[36].
У адрозненне ад сваіх раманскіх і славянскіх суседзяў, у нямецкім моўным арэале на працягу ўсяго сярэдневякоўя існавалі тэрытарыяльна раздробленыя палітычныя структуры, што прывяло да ўтварэння і развіцця вялікай колькасці розных дыялектаў . Рэгіянальныя асаблівасці ўжывання сярэдневерхненямецкай мовы абцяжарвалі працэс стварэння культурнай цэласнасці і стымулявалі паэтаў пачатку XIII ст. пазбягаць дыялектных форм з мэтай пашырыць круг патэнцыяльных чытачоў, што разглядаецца як першая спроба стварэння агульнанямецкай мовы. Але гэта стала магчыма толькі пры распаўсюджанні граматнасці сярод шырокіх слаёў насельніцтва ў перыяды позняга сярэдневякоўя і пазней — Адраджэння[37].
У XIII—XIV стст. фарміраванне нямецкай мовы прыводзіць да таго, што лацінская мова паступова страчвае свае пазіцыі мовы афіцыйна-дзелавой сферы (канчаткова гэта адбываецца толькі ў XVI—XVII стст.). Паступова змешаныя ўсходне-нямецкія гаворкі, якія паўсталі ў выніку каланізацыі славянскіх зямель на ўсход ад ракі Эльбы, атрымліваюць вядучую ролю і, узбагаціўшыся за кошт узаемадзеяння з паўднёванямецкай літаратурнай традыцыяй, ствараюць аснову нямецкай нацыянальнай літаратурнай мовы.
У адрозненне ад большасці еўрапейскіх моў, літаратурная форма якіх заснавана на дыялекце сталіцы, нямецкая літаратурная мова прадстаўляе сабой нешта сярэдняе паміж сярэдне- і верхненямецкімі дыялектамі і лічыцца мясцовай толькі ў Гановеры. У паўночнай частцы Германіі гэтая мова распаўсюдзілася ў сферах дзяржаўнага кіравання і школьнай адукацыі ў час Рэфармацыі. У эпоху росквіту Ганзы па ўсёй паўночнай Германіі панавалі ніжненямецкія дыялекты і нідэрландская мова. З часам літаратурная нямецкая ў паўночных абласцях Германіі практычна выцесніла мясцовыя дыялекты, якія толькі часткова захаваліся да сённяшняга часу. У цэнтры і на поўдні Германіі, дзе мова з самага пачатку была больш падобна на літаратурную, насельніцтва захавала свае дыялекты[38].
У 1521 годзе Марцін Лютэр пераклаў на тады яшчэ не ўстояную стандартную пісьмовую мову Новы, а ў 1534 годзе — Стары Запавет, што, на думку многіх вучоных-мовазнаўцаў XIX ст., паўплывала на развіццё мовы цэлых пакаленняў, бо ўжо ў XIV ст. было відно паступовае развіццё агульнарэгіянальнай пісьмовай нямецкай мовы, якую таксама называюць ранненоваверхненямецкай[39]. Утварэнне літаратурнай пісьмовай нямецкай мовы было ў асноўным завершана ў XVII стагоддзі[40].
Станаўленне новаверхненямецкай мовы[правіць | правіць зыходнік]
Вялікае значэнне для новаверхненямецкай мовы мела інтэнсіўнае развіццё ў XVIII—XIX стст. свецкай мастацкай літаратуры. Фарміраванне норм сучаснай літаратурнай мовы завяршаецца ў канцы XVIII ст., калі нармалізуюцца граматычная сістэма, стабілізуецца арфаграфія, ствараюцца нарматыўныя слоўнікі, а ў канцы XIX ст. на аснове сцэнічнага вымаўлення выпрацоўваюцца арфаэпічныя нормы. У XVI—XVIII стст. новыя літаратурныя нормы распаўсюджваюцца на поўнач Германіі. У гэты час у нямецкую мову актыўна пранікаюць словы з французскай і славянскіх моў.
Складаннем першых слоўнікаў нямецкай мовы займаліся І. К. Адэлунг (1781) і браты Грым (1852, завершаны ў 1961 годзе). Нямецкі правапіс фарміраваўся на працягу ўсяго XIX ст. Значны прарыў у стварэнні агульнага правапісу быў дасягнуты дзякуючы Конраду Дудэну, які ў 1880 годзе выпусціў «Арфаграфічны слоўнік нямецкай мовы»[41]. У 1901 годзе гэты слоўнік быў у трохі змененай форме прызнаны асновай нямецкага афіцыйнага правапісу на Арфаграфічнай канферэнцыі 1901 года , але з 1956 года зноў устае пытанне аб рэфармаванні арфаграфіі, што вылілася ў рэформу 1996 года .
Усё XX стагоддзе нямецкая мова змянялася нязначна: асноўныя змены закраналі лексікон, які папаўняюся новымі словамі. Пасля прыходу да ўлады Адольфа Гітлера на чале нацыянал-сацыялістычнай партыі мова стала сродкам актыўнай прапаганды, у выніку чаго ўзнікла такая з’ява, як мова нацысцкай Германіі — нямецкая мова, напоўненая ідэалагічна афарбаванымі тэрмінамі і эўфемізмамі[42]. Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны і акупацыі Усходняй Германіі савецкімі войскамі ў нямецкую мову ГДР пранікаюць словы з рускай мовы[43][44][45]. Вялікі ўплыў на мову ў канцы XX — пачатку XXI ст. аказалі англійскія запазычанні , што звязана з развіццём тэхналогій і папулярнасцю англамоўнай культуры ў свеце. Немалую ролю пры гэтым адыгрываюць Інтэрнэт і СМІ, якія паскараюць працэсы запазычання[46].
Сучасная рэформа правапісу[правіць | правіць зыходнік]
1 жніўня 1996 года ў Германіі былі ўведзены новыя правілы нямецкай арфаграфіі[47]. Першы план рэформы прадугледжваў замену ß на ss пасля кароткіх галосных (напрыклад, як у словах Fluss, muss, dass), аднак эсцэт захоўваўся пасля доўгіх галосных і дыфтонгаў (Fuß, heiß). Пры ўтварэнні новых слоў ці форм аснова слова захоўваецца (nummerieren пішацца з падвоенай mm, бо аснова Nummer). Для часта ўжывальных запазычанняў дазволена спрошчанае напісанне (Mayonnaise → Majonäse), у словах грэчаскага паходжання спалучэнне літар ph замянялася на f (Geographie → Geografie). Некаторыя складаныя дзеясловы, якія раней пісаліся ў адно слова, сталі пісацца асобна (kennen lernen, Halt machen, verloren gehen), а абазначэнні часу сутак , якія суправаджаліся словамі gestern, heute, morgen (heute Nachmittag, morgen Vormittag), і субстантывіраваныя лічэбнікі (der Zweite, der Dritte) пачыналіся з вялікай літары. Было дазволена таксама патройваць зычную на стыку слоў, якія заканчваюцца і пачынаюцца на адзін і той жа зычны (Betttuch = Bett + Tuch). Змены закранулі і пунктуацыю: у складаназлучаным сказе са злучнікамі und ці oder, а таксама ў канструкцыі Infinitiv + zu коска не ставілася.
Рэформа была ўспрынята неадназначна[48]. Незадоўга да намечанага заканчэння рэфармавання некалькі вядучых газет і часопісаў ФРГ (найперш тыя, што ўваходзяць у выдавецкі канцэрн Axel Springer SE) заявілі аб вяртанні да традыцыйных правіл. Адна з самых кансерватыўных і паважаных газет ФРГ, Frankfurter Allgemeine Zeitung, у 1999 годзе, як і ўся краіна, перайшла на новую арфаграфію, але скора вярнулася да звыклага правапісу. Таксама ад новай арфаграфіі адмовіўся найважнейшы грамадска-палітычны часопіс краіны «Der Spiegel»[49]. Большасць нямецкіх пісьменнікаў і філолагаў з самага пачатку адмовіліся прыняць новыя арфаграфічныя правіла, аднак іх просьбы прыпыніць рэформу так і не былі выкананы. Другі варыянт рэформы 2005 года таксама не быў прыняты грамадскасцю.
З 1 жніўня 2006 года ў Германіі ўступіў у сілу трэці і канчатковы варыянт закона аб рэформе нямецкага правапісу. Новыя правілы пунктуацыі і арфаграфіі абавязковыя для ўсіх без выключэння дзяржаўных устаноў і для сістэмы адукацыі. Рэформа скасоўвае 87 з 212 правіл арфаграфіі, замест 52 правіл пунктуацыі засталося толькі 12.
Распаўсюджанасць нямецкай мовы[правіць | правіць зыходнік]
Нямецкая мова шырока распаўсюджана ва ўсім свеце як родная і як другая[50][51]. Акрамя асноўных трох нямецкамоўных краін Заходняй Еўропы, сярод якіх Германія, Швейцарыя і Аўстрыя, нямецкая мова ўжываецца ў іншых дзяржавах, трапляючы ў катэгорыю мясцовых моў меншасцей[52][53]. Так, нямецкая з’яўляецца роднай мовай ці мовай зносін для асоб нямецкага паходжання ў краінах Цэнтральнай і Усходняй Еўропы[54], для больш чым двух мільёнаў чалавек у ЗША, Канадзе і Бразіліі, шырока выкарыстоўваецца ў Аўстраліі і ў некаторых посткаланіяльных краінах Афрыкі[55]. Пры гэтым нямецкая мова з’яўляецца адною з афіцыйных моў Еўрапейскага саюза[12], і многіх іншых міжнародных і рэгіянальных арганізацый .
У кожнай дзяржаве нямецкае мова валодае ўласнай спецыфікай ужывання (гл. раздзел Разнавіднасці мовы). У табліцы ніжэй прыведзены толькі некаторыя дзяржавы, дзе нямецкая мова з’яўляецца афіцыйнай ці адною з афіцыйных, шырока распаўсюджана як мова меншасцей ці мае адметнасці свайго гістарычнага развіцця. Даныя аб колькасці нямецкамоўных прыведзены па Ethnologue 2014 без уліку рада дыялектаў.
Дзяржава | Колькасць гаворачых на нямецкай мове | Заўвагі |
---|---|---|
Аўстралія | 79 тыс. чал.[56] | 79 тыс. аўстралійцаў гавораць па-нямецку дома, хоць немцаў у Аўстраліі значна больш. Гл. Нямецкая мова ў Аўстраліі. |
Аўстрыя | 7,83 млн чал.[57] | Нямецкая мова ў Аўстрыі замацавана Канстытуцыяй і прызнаецца афіцыйнай нароўні з мовамі меншасцей. Пераважна ў Аўстарыі гавораць на ўласным варыянце нямецкай мовы, узнікшым пад уплывам баварскіх дыялектаў. Гл. Нямецкая мова ў Аўстрыі. |
Аргенціна | 400 тыс. чал.[58] | Аргенцінскія немцы, якія пражываюць у Буэнас-Айрэсе, ужываюць мову бельгранадойч — змешаная нямецкая і іспанская. |
Бельгія | 41,2 тыс. чал.[59] | Распаўсюджана ва Усходняй Бельгіі (правінцыя Льеж), з’яўляецца адною з трох афіцыйных моў нароўні з французскай і нідэрландскай. Гл. Нямецкамоўная супольнасць Бельгіі. |
Бразілія | 1,5 млн чал.[60] | Распаўсюджана ў штатах Санта Катарына і Рыу-Гранды-ду-Сул. У другой палавіне XX ст. была пад уплывам партугальскай мовы. Гл. Нямецкая мова ў Бразіліі. |
Венесуэла | 1,5 тыс. чал.[61] | У Венесуэле нямецкая мова (алеман каланьера) выкарыстоўваецца ў мястэчку Калонія Товар. Этнічных немцаў каля 6 тыс. чал., з іх толькі чвэрць валодае нямецкай. |
Германія | 69,8 млн чал.[62] | Нямецкая мова ў Германіі з’яўляецца афіцыйнай мовай, замацаванай заканадаўча. Іменна ў Германіі нямецкая мова валодае самай высокай варыятыўнасцю. Гл. Нямецкая мова ў Германіі. |
Данія | 25,9 тыс. чал.[63] | Распаўсюджана ў былой Паўднёвай Ютландыі (сучасная Паўднёвая Данія). Гл. Нямецкая мова ў Даніі. |
Італія | каля 225 тыс. чал.[64] | Нямецкая мова выкарыстоўваецца на ўзроўні рэгіёна Паўднёвы Ціроль, нароўні з італьянскай і ладзінскай мовамі. Разам з літаратурнай нямецкай у Італіі шырока распаўсюджаны баварскі дыялект. |
Казахстан | каля 181 тыс. чал.[65] | Немцы Казахстана пражываюць пераважна на поўначы краіны і ў раёне Астаны. Колькасць немцаў хутка зніжаецца: па даных перапісу 1989 і Ethnologue іх налічвалася 958 тыс. чал.[66]; па выніках перапісу насельніцтва 2009 года колькасць немцаў складала ўжо 178 тыс.[67]. Станам на 2013 год іх стала на 3 тыс. чал. больш. Гл. Немцы Казахстана. |
Канада | 430 тыс. чал.[68] | Немецкамоўнае насельніцтва Канады складаюць пераважна патомкі імігрантаў XIX і XX стагоддзя, менаніты ў Антарыа. |
Ліхтэнштэйн | каля 36 тыс. чал.[69] | У Ліхтэнштэйне нямецкая — адзіная афіцыйная мова. Найбольш распаўсюджаны ліхтэнштэйнскі дыялект, роднасны швейцарскаму і форарльбергскаму. |
Люксембург | 10,2 тыс. чал.[70] | Нямецкая выкарыстоўваецца як адна з афіцыйных моў нароўні з люксембургскай і французскай. Нямецкая вельмі папулярная як другая мова. |
Намібія | 22,5 тыс. чал.[71] | Нямецкая з’яўляецца адною з нацыянальных моў Намібіі нароўні з афрыкаанс, герэра, ашывамба і англійскай. Гл. Нямецкая мова ў Намібіі. |
Парагвай | 166 тыс. чал.[72] | На нямецкай мове ў Парагваі гавораць нашчадкі менанітаў, якія імігравалі ў 1927 годзе, а таксама бразільскія немцы, якія прыехалі ў 1950-80-я гады. Гл. Нямецкая мова ў Парагваі. |
Польшча | 500 тыс. чал.[73] | У Польшчы нямецкая мова прызнана мовай меншасцей. На ёй гавораць пераважна патомкі сілезскіх немцаў, якія пазбеглі дэпартацыі ў Польшчы. Лік нямецкамоўных з года ў год зніжаецца. |
Расія | каля 2,07 млн чал.[74] | У Расіі этнічныя немцы пражываюць у Еўрапейскай частцы Расіі, Сібіры і на тэрыторыі былой АССР немцаў Паволжа[75]. Па даных перапісу 2010 года[76], немцамі сябе лічыць усяго 394 тыс. чал. Гл. Расійскія немцы, Нямецка-плацкі дыялект. |
Румынія | 45,1 тыс. чал.[77] | Распаўсюджана ў гарадах Сібіу, Сігішаара, Тымішаара, Сату-Марэ. Большая частка носьбітаў — трансільванскія саксы[78] і дунайскія швабы. Гл. Нямецкая мова ў Румыніі. |
Славакія | 5,4 тыс. чал.[79] | Распаўсюджана ў асяроддзі славацкіх немцаў. У 1930-я гады пераважаў у вёсцы Крагуле Банскабістрыцкага края. |
ЗША | 1,3 млн чал.[80] | У Злучаных Штатах нямецкая з’яўляецца мовай меншасцей, аднак яна шырока распаўсюджана і актыўна вывучаецца ў адукацыйных установах[81]. Гл. Нямецкая мова ў ЗША. |
Украіна | 33,3 тыс. чал.[82] | Нашчадкі нямецкіх перасяленцаў XVIII ст. пражываюць на тэрыторыі Днепрапятроўскай, Адэскай, Закарпацкай, Запарожскай і Луганскай абласцях і былой АР Крым. Гл. Немцы ва Украіне. |
Францыя | каля 1 млн чал. | Дакладных звестак пра лік носьбітаў няма. Нямецкая выкарыстоўваецца ў Эльзасе (станам на 2012 год каля 790 тыс. чал.[83]) і паўночнай частцы Латарынгіі, у дэпартаменце Мозель (па розных звестках ад 48 да 300 тыс. чал.)[84]. Актыўна выцясняецца французскай. Гл. Нямецкая мова ў Францыі. |
Чэхія | 40,8 тыс. чал.[85] | Па даных чэшскай статыстыкі на 2001 год налічвалася ўсяго каля 39 тыс. немцаў[86]. Да нямецкамоўнай меншасці ў Чэхіі адносяцца судэцкія немцы, якім удалося пазбегнуць дэпартацыі пасля вайны. Гл. Нямецкая мова ў Чэхіі. |
Швейцарыя | 4,6 млн чал.[87] | Выкарыстоўваецца як адна з афіцыйных нароўні з французскай, італьянскай і рэтараманскай; каля 67 % швейцарцаў гавораць на уласным варыянце нямецкай мовы, узнікшым на аснове алеманскіх дыялектаў. Гл. Нямецкая мова ў Швейцарыі. |
ПАР | 12 тыс. чал.[88] | У ПАР у правінцыі Квазулу-Натал ужываецца варыянт нямецкай мовы пад назвай наталер-дойч. |
Разнавіднасці мовы[правіць | правіць зыходнік]
Нямецкая мова плюрыцэнтрычная , неаднародная. Гэтая неаднароднасць праяўляецца ў адрозненнях, характэрных для тых ці іншых груп носьбітаў мовы. Даследаванні мовазнаўцаў XVIII—XIX ст. стварылі падмурак для развіцця нямецкай дыялекталогіі, якая ўжо к пачатку XX ст. дазволіла скласці поўнае ўяўленне аб дыялектах заходнегерманскага кантынуума[89]. Наддыялектнымі формамі з’яўляюцца нацыянальныя варыянты, якімі карыстаюцца носьбіты нямецкай мовы ў Германіі (уласна, літаратурная нямецкая мова), Аўстрыі (аўстрыйскі варыянт ) і Швейцарыі (швейцарскі варыянт )[90]. Разам з гэтым узнікалі і развіваліся першыя кантактныя мовы на нямецкай аснове, даследаванні якіх былі праведзены значна пазней. Сфарміраваныя ў выніку пранікнення іншамоўных запазычанняў разнавіднасці ўзнікаюць і развіваюцца да канца XX — пачатку XXI ст. (напрыклад, белгранадойч ), некаторыя ж — поўнасцю знікаюць пад уздзеяннем мясцовых моў ці ў выніку наўмыснай поўнай асіміляцыі (бароссадойч у Аўстраліі).
Дыялекты[правіць | правіць зыходнік]
Усе нямецкія дыялекты ўваходзяць у заходнегерманскі дыялектны кантынуум , у які таксама ўваходзіць і нідэрландская мова. На тэрыторыі сучасных Германіі, Аўстрыі, Швейцарыі, Люксембурга, Ліхтэнштэйна, Італіі і Нідэрландаў выдзяляюць тры вялікія групы дыялектаў: ніжненямецкую (Niederdeutsch), сярэдненямецкую (Mitteldeutsch) і паўднёванямецкую (Oberdeutsch), прычым апошнія дзве групы прынята разглядаць у складзе верхненямецкіх дыялектаў (Hochdeutsch)[17]. Граніца паміж ніжне- і верхненямецкімі дыялектамі называецца лініяй Бенрата[91]. Асобныя дыялекты і нацыянальныя варыянты, якія ўваходзяць у кожную з гэтых груп, маюць акрамя геаграфічных таксама выразныя моўныя адрозненні, узніклыя з часам пад уплывам культурных, геаграфічных і гістарычных фактараў[92]. Так, свае асаблівасці ў фанетыцы і лексіцы маюць аўстрыйскі і швейцарскі варыянты, для якіх характэрны іншая артыкуляцыя пачатковых p-, t-, k-, ужыванне ў маўленні іншамоўных слоў, аўстрыцызмаў і гельвецызмаў і іншыя асаблівасці, не характэрныя для літаратурнай нямецкай мовы . З’яўляючыся наддыялектнымі формамі, яны тым не менш не могуць разглядацца ў адрыве ад дыялектаў — баварскіх і алеманскіх , адпаведна.
Ніжненямецкія дыялекты[правіць | правіць зыходнік]
Ніжненямецкая група дыялектаў (Niederdeutsch, Plattdeutsch) распаўсюджана на поўначы Германіі і ва ўсходняй частцы Нідэрландаў. Ніжнефранкскія дыялекты на тэрыторыі Нідэрландаў звычайна выдзяляюць як дыялекты нідэрландскай мовы[93], аднак іх гістарычная сувязь з нямецкай мовай не дазваляе разглядаць іх у адрыве ад яе[94]. У спісе прыведзены ўсе буйныя дыялекты гэтай групы без адрознення вобласці іх распаўсюджання. Ніжнесаксонскія, якія таксама называюцца заходненіжненямецкімі, і ўсходненіжненямецкія дыялекты аб’ядноўваць паняццем ніжненямецкая мова. Заходнія дыялекты гэтай мовы адрозніваюцца ад усходніх перш за ўсё гістарычна складзенымі фанетычнымі нормамі і лексікай, бо дыялекты паўночна-ўсходняй Германіі ў сярэднія вякі былі пад уплывам славянскіх моў. Некаторыя дыялекты ўсходненіжненямецкай прасторы перасякаюцца з усходнесярэдненямецкімі дыялектамі[95]
- Ніжняфранкскі (Niederfränkisch)
- Галандскі (Holländisch)
- Брабанцкі (Brabantisch)
- Фламандскі (Flämisch)
- Лімбургскі (Limburgisch)
- Зеландскі (Seeländisch)
- Ніжнярэйнскі (Niederrheinisch)
- Ніжнесаксонскі (Niedersächsisch)
- Вестфальскі (Westfälisch)
- Остфальскі (Ostfälisch)
- Паўночнаніжнесаксонскі (Nordniedersächsisch)
- Усходненіжненямецкі (Ostniederdeutsch)
- Маркска-брандэнбургскі (Märkisch-Brandenburgisch)
- Мекленбургска-памеранскі (Mecklenburgisch-Vorpommersch)
- Ніжняпрускі (Niederpreußisch)
Сярэдненямецкія дыялекты[правіць | правіць зыходнік]
Сярэдненямецкая група дыялектаў (Mitteldeutsch) распаўсюджана ў сярэдняй частцы Германіі, прычым вобласць яе распаўсюджання ўяўляе сабой вузкую паласу, якая аддзяляе ніжненямецкія дыялекты ад паўднёванямецкіх. Сярэдненямецкія дыялекты, як і паўночная група, дзеляцца на дзве часткі — заходнюю і ўсходнюю. Заходняя ў асноўным уключае франкскія дыялекты , якія працягваюцца да паўднёванямецкай прасторы, пераходзячы ў верхнефранкскія дыялекты . Ва ўсходняй частцы пераважаюць цюрынгска-верхнесаксонскія дыялекты , якія займаюць вялікія тэрыторыі на захад ад лужыцкай дыялектнай групы.
- Заходнесярэдненямецкі (Westmitteldeutsch)
- Рыпуарскі (Ripuarisch)
- Мозельска-франкскі (Moselfränkisch)
- Пфальцкі (Pfälzisch)
- Хесэнскі (Hessisch)
- Латарынгскі (Lothringisch)
- Усходнесярэдненямецкі (Ostmitteldeutsch)
- Цюрынгска-верхнесаксонскі (Thüringisch-Obersächsisch)
- Лужыцкі (Lausitzisch)
- Сілезскі (Schlesisch)
- Верхнепрускі (Hochpreußisch)
- Эрцгебіргскі (Erzgebirgisch)
Паўднёванямецкія дыялекты[правіць | правіць зыходнік]
Паўднёванямецкая група дыялектаў (Oberdeutsch) распаўсюджана ў паўднёвай частцы Германіі, у Швейцарыі і Аўстрыі. Паўночная частка паўднёванямецкай прасторы занята ўсходне- і паўднёвафранкскімі дыялектамі, якія ўваходзяць у буйную групу франкскіх дыялектаў, у якіх пазней адбылося другое перамяшчэнне[96]. Гэтая група працягваецца на паўночным захадзе да Нідэрландаў і Бельгіі. Адпаведна, заходнюю і ўсходнюю частку займаюць дзве найбуйнейшыя групы прасторы — алеманскія[97] і баварскія дыялекты[98].
- Верхнефранкскі (Oberfränkisch)
- Усходнефранкскі (Ostfränkisch)
- Паўднёвафранкскі (Südfränkisch)
- Алеманскі / Швейцарскі (Westoberdeutsch / Alemannisch im weiteren Sinne)
- Швабскі (Schwäbisch)
- Ніжнеалеманскі (Niederalemannisch)
- Верхнеалеманскі (Hochalemannisch)
- Горнаалеманскі (Höchstalemannisch)
- Баварскі (Ostoberdeutsch / Bairisch)
- Паўночнабаварскі (Nordbairisch)
- Сярэднебаварскі (Mittelbairisch)
- Паўднёвабаварскі (Südbairisch)
Нацыянальныя варыянты[правіць | правіць зыходнік]
Наддыялектныя формы — аўстрыйскі і швейцарскі варыянты нямецкай мовы — цесна звязаныя з дыялектамі, на тэрыторыі распаўсюджання якіх яны ўжываюцца. Так, аўстрыйскі варыянт адносяць да аўстра-баварскіх дыялектаў , а швейцарскі — адпаведна, да швейцарскага дыялекту[99]. Але ні той, ні другі нельга пераносіць выключна на дыялекты, бо абодва варыянты ўнармаваны і выкарыстоўваюцца на пісьме[100][101].
Аўстрыйскі і швейцарскі варыянты маюць уласныя адрозненні ад стандартнай нямецкай мовы, якія ўкосна адпавядаюць дыялектам гэтых рэгіёнаў і праяўляюць сябе ў першую чаргу ў зносінах з носьбітамі літаратурнай мовы[17]. У цэлым немцы свабодна разумеюць швейцарцаў і аўстрыйцаў, аднак у радзе выпадкаў фанетычныя і лексічныя асаблівасці гэтых варыянтаў не адпавядаюць літаратурнай норме, тым самым ствараючы бар’еры для міжнацыянальных зносін. Напрыклад, аўстрыйскія назвы месяцаў Jänner і Feber адрозніваюцца ад нямецкіх Januar і Februar, а некаторыя граматычныя канструкцыі гэтага варыянта (напрыклад, часавая форма прэтэрыта і ўсе часы кан'юнктыва ) носяць зусім іншую семантычную афарбоўку[102]. У швейцарскім варыянце, як і ў аўстрыйскім, таксама існуюць шматлікія лексічныя неадпаведнасці, якія складана ўспрымаюцца носьбітамі нямецкай мовы. Напрыклад, часта выкарыстоўваюцца словы французскага паходжання (Billett замест Fahrkarte, Velo замест Fahrrad, Poulet замест Hühnerfleisch). Акрамя гэтага, існуюць адрозненні ў маўленні, якія ствараюць дадатковыя складанасці для разумення мовы: адрозненні ў вымаўленні выбухных /p/, /t/, /k/ (аўстрыйскі варыянт) і спіранта /ç/, адсутнасць гартаннай змычкі (у швейцарскім варыянце)[103][104].
І аўстрыйскі, і швейцарскі варыянты шырока распаўсюджаны ў краінах свайго ўжывання. Нягледзячы на тое, што дзяржаўнай мовай з’яўляецца літаратурная нямецкая, статус гэтых варыянтаў намнога больш трывалы, бо аўстрыцызмы і гельвецызмы шырока ўжываюцца ў сродках масавай інфармацыі і ў гутарковым маўленні[17][105][106][107].
Нямецкая пісьменнасць[правіць | правіць зыходнік]
У нямецкім алфавіце выкарыстоўваецца 26 пар лацінскіх літар (малыя і вялікія)[108]; літары ўмлаўтных гукаў (ä, ö, ü), і лігатура ß (эсцэт) у склад алфавіта не ўваходзяць. Пры алфавітным упарадкаванні ä, ö, ü не адрозніваюцца ад a, o, u адпаведна, за выключэннем слоў, якія адрозніваюцца толькі ўмлаўтам, — у гэтым выпадку слова з умлаўтам ідзе пасля; ß выкарыстоўваецца пасля доўгіх галосных і дыфтонгаў[109] і прыроўніваецца да спалучэння ss[110]. Аднак пры пералічванні нямецкіх літар літары ä, ö, ü прыводзяць не побач з адпаведнымі літарамі a, o і u, а ў канцы спіса[111]. У слоўніках нямецкія словы размяшчаюцца без уліку умлаўта.
літара | назва | літара | назва | літара | назва | літара | назва | літара | назва | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A a | а | F f | эф | L l | эль | Q q | ку | (Ü ü) | у-умлаўт | ||||
(Ä ä) | а-умлаўт | G g | гэ | M m | эм | R r | эр | V v | фау | ||||
B b | бэ | H h | ха | N n | эн | S s | эс | W w | вэ | ||||
C c | цэ | I i | і | O o | о | (ß) | эсцэт (ss) | X x | ікс | ||||
D d | дэ | J j | ёт | (Ö ö) | о-умлаўт | T t | тэ | Y y | іпсілан | ||||
E e | э | K k | ка | P p | пэ | U u | у | Z z | цэт |
Да лацініцы ў нямецкай мове для пісьма ўжываліся руны, якія пасля хрысціянізацыі германскіх зямель поўнасцю выйшлі з ужытку. Да пачатку XX ст. афіцыйна выкарыстоўваўся гатычны шрыфт (у тым ліку і ў слоўніках, выдадзеных у іншых краінах)[112]. Існавалі таксама асаблівы гатычны рукапісны шрыфт і фрактура (выкладаліся ў школах да 1941 года). Антыква выкарыстоўваецца спачатку неафіцыйна з XIX ст., а пасля лістападаўскай рэвалюцыі 1918 года ўводзіцца афіцыйна. Пры нацыстах гатычны шрыфт быў вернуты і некаторы час ужываўся афіцыйна, але затым нацысцкая ж прапаганда пачала ганенні на гатычныя шрыфты, угледзеўшы ў іх рысы яўрэйскага квадратнага пісьма[113]. Цяпер яны выкарыстоўваюцца толькі ў дэкаратыўных мэтах ці пры выданні кніг.
Лінгвістычная характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]
Фанетыка і фаналогія[правіць | правіць зыходнік]
Нямецкая фанетыка і фаналогія — гэта найперш фанетычная і фаналагічная сістэма літаратурнай нямецкай мовы, бо сама нямецкая мова неаднародная, мае некалькі стандартных варыянтаў , у залежнасці ад краіны распаўсюджання, і мноства дыялектаў , кожны з якіх мае свае ўласныя фанетычныя асаблівасці[114][115].
У канцы XVIII ст. эталонным нямецкім вымаўленнем лічылася саксонскае, што тлумачыцца моцным уплывам саксонскіх дзеячаў мастацтва і навукі на нямецкую культуру ў цэлым. Ужо ў XIX ст. вымаўленне, характэрнае для мовы жыхароў паўночнай Германіі, істотна ўмацавала свае пазіцыі, што, з аднаго боку, было выклікана ўзмацненнем Прусіі і стварэннем пад яе эгідай аб’яднанай Германскай імперыі, з другога — ужо замацаванымі ў вуснай мове стандартамі паўночнагерманскага вымаўлення.
Гэтае вымаўленне было кадыфікавана ў «Сцэнічным вымаўленні» (Deutschen Bühnenaussprache) Тэадора Зібса ў 1898 годзе. Сучасныя арфаэпічныя слоўнікі ў цэлым адпавядаюць нормам, устаноўленым Зібсам, адрозніваючыся ад іх толькі нязначна. Так, напрыклад, сучаснае вымаўленне гука [r] ужо не адпавядае фанеме /r/. Прызнанымі сёння нормамі вымаўлення лічацца нормы Конрада Дудэна, прыведзеныя ў яго «Арфаэпічным слоўніку» (Duden-Aussprachewörterbuch)[116], які апісвае ўсе асноўныя правілы фанетыкі і фаналогіі, але ў той жа час не заўсёды адлюстроўвае сучасны стан нямецкага вымаўлення. Прычынай гэтых неадпаведнасцей з’яўляюцца змены ў маўленні немцаў, выкліканыя радам фактараў, сярод якіх значнае месца занімае ўплыў сучаснай заходняй культуры. Тым не менш, нормы літаратурнай нямецкай мовы і яе фанетыкі і фаналогіі працягваюць выкладацца ў нямецкіх школах і вышэйшых навучальных установах[117].
Сістэма галосных і зычных гукаў[правіць | правіць зыходнік]
Фанетыка нямецкай мовы налічвае 44 гукі, сярод якіх адрозніваюць 16 галосных, 3 дыфтонгі , 22 зычныя і 3 афрыкаты (гукаспалучэнні [kv] і [ks] часта разглядаюць у радзе афрыкат, аднак у МФА яны не ўлічваюцца)[118]. Акрамя стандартнага набору гукаў у нямецкай могуць выкарыстоўвацца таксама гукі [ʌ] (Dublin), [æ] (Canberra), [ə:] (New Jersey), [ɔ:] (Hall), [ɶ:] (Chef d'ɶuvre), [w] (Waterproof), [θ] (Commonwealth), [ð] (CiudadTrujillo), [ʤ] (Gin), якія ўжываюцца пераважна ў словах іншамоўнага паходжання.
У залежнасці ад становішча языка нямецкія галосныя падзяляюцца на галосныя пярэдняга (i, e, ä, ö, ü) і задняга радоў (a, o, u). Яны бываюць доўгімі і кароткімі, прычым 8 галосных літар даюць 16 галосных гукаў[118]. Працягласць галосных звязваецца з якасцю склада, які яны ўтвараюць. У гэтых адносінах адрозніваюць адкрытыя (заканчваюцца на галосны ці складаюцца з аднаго галоснага) і закрытыя склад і (заканчваюцца на адну або некалькі зычных). Дыфтонгам называецца злітнае вымаўленне ў адным складзе двух галосных. У залежнасці ад удзелу голасу нямецкія зычныя падзяляюцца на глухія , звонкія (выбухныя і шчылінныя ) і санорныя (гучныя). Пад афрыкатамі разумеюць злітнае вымаўленне двух зычных.
|
|
Транскрыпцыйныя знакі[правіць | правіць зыходнік]
Традыцыйна ў нямецкай транскрыпцыі для вывучэння або чытання складаных слоў выкарыстоўваюць адмысловыя знакі, якія паказваюць на розныя асаблівасці вымаўлення[119]: [:] (працягласць), ['] (націск), [•] (паўпрацягласць), [’] (цвёрды прыступ галоснага ў пачатку слова). Так, напрыклад, слова Uhu мае транскрыпцыю ['’u: hu•]: відавочна, што слова чытаецца з прыступам на першым гуку, націск падае на першы склад, u — доўгі, канцавая галосная вымаўляецца паўдоўга, h — вымаўляецца (у адрозненне ад звычайнага ўжывання паміж двума галоснымі, як, напрыклад, у слове fliehen). У звычайных слоўніках, якія не прадугледжваюць раскрыцця фанетычных асаблівасцей слоў, знакі [’] і [•] апускаюцца.
Націск[правіць | правіць зыходнік]
Слоўны націск у нямецкай мове носіць фіксаваны характар і амаль не змяняе свайго становішча ў слове. У каранёвых словах націск падае, як правіла, на першы склад, у словах з прыстаўкамі націск падае альбо на прыстаўку, альбо на корань. У сувязі з гэтым вылучаюць націскныя (un-, ur-, ab-, auf-, aus-, bei-, ein-, mit-, nach-, vor-, zu-) і ненаціскныя прыстаўкі (be-, ge-, ent-, emp-, er-, miss-, ver-, zer-), якія іначай называюцца паўпрэфіксамі і прэфіксамі (націскальнасць з’яўляецца адной з прычын проціпастаўлення гэтых афіксаў). Большасць нямецкіх суфіксаў ненаціскныя, аднак існуе цэлая група націскных суфіксаў (-ist, -ent, -ant, -ee, -eur, -ion, -tät, -ur, -at, -it, -ot, -et)[118]. У складаных словах націск бывае галоўным (звычайна падае на першы кампанент слова) і другарадным. Другарадны націск звычайна падае на другі кампанент (напрыклад, як у слове Zeít-verschiébung), аднак існуюць і выключэнні (напрыклад, як у слове Jáhr-húndert), а ў абрэвіятурах адносіцца да апошняй літары (die BRD [be:’ɛr’de:]).
Націск у сказе падае на якія-небудзь знамянальныя словы, г.зн. службовыя словы націску пазбаўленыя. Націск, рухі тону , тэмп і паўзы ў сукупнасці даюць інтанацыю . Галоўны націск ва ўсёй фразе называецца фразавым націскам , для якога характэрныя паніжэнні ці павышэнні тону: Was "machen Sie?. Лагічны націск паказвае на слова, якое той, хто гаворыць, хоча лагічна вылучыць: "Er kommt heute — Er "kommt heute.
Марфалогія[правіць | правіць зыходнік]
Па сваёй марфалагічнай структуры нямецкая мова з’яўляецца флектыўна-аналітычнаю. Флектыўнасць і аналітызм пераважаюць у мове і ўтвараюць дамінанту яе марфалагічнага строю[120].
- Флектыўнасць
Сінтэтычна спрагаецца дзеяслоў у нямецкай мове ў цяперашнім (Präsens ) і прошлым часе (Präteritum ); сінтэтычна скланяецца прыметнік, выступаючы ў атрыбутыўнай функцыі; субстантыўныя прыметнікі таксама маюць канчаткі і скланяюцца па склонах . Практычна ўсе займеннікі скланяюцца сінтэтычна, аднак сустракаюцца і суплетыўныя формы (асабліва ў асабовых займеннікаў ): ich — meiner — mir; er — ihm; wir — uns. Што да скланення назоўнікаў, то тут назіраецца даволі своеасаблівая карціна: назоўнікі, у залежнасці ад прыналежнасці да таго ці іншага скланення (у нямецкай іх чатыры), скланяюцца альбо флектыўна-аналітычна, г.зн. па склонах змяняецца не толькі імя, але і артыкль (моцнае, слабае і змешанае скланенні), альбо толькі аналітычна, змяняецца толькі артыкль, імя ж застаецца ва ўсіх склонах нязменным (жаночае скланенне). З лічэбнікаў толькі парадкавыя змяняюцца па склонах і маюць тыя ж канчаткі, што і прыметнікі.
- Аналітызм
Аналітычна ўтвараюцца ў нямецкай мове:
- чатыры з шасці дзеяслоўных часавых форм як у абвесным , так і ва сувязным ладзе (кан’юнктыве) (Perfekt , Plusquamperfekt , Futurum I , Futurum II );
- усе часавыя формы залежнага стану ;
- умоўны лад (Konditionalis I і Konditionalis II);
- артыкль + назоўнік уяўляюць сабой таксама аналітычную з’яву, бо носьбітам семантыкі з’яўляецца імя, а выразнікам яго граматычных катэгорый (род, лік, склон, суаднесенасць-несуаднесенасць) артыкль.
- Інкарпарацыя
Інкарпарацыя хоць і не з’яўляецца дамінуючым марфалагічным тыпам нямецкай мовы, усё ж сустракаецца ў ёй вельмі часта. Прыкладамі інкарпарацыі ў нямецкай мове з’яўляюцца:
- усе складаныя словы: Damenschuhabsatz — абцас жаночных чаравікаў.
- зліццё прыназоўнікаў з артыклямі: im (in + dem), ins (in + das), zum (zu + dem), zur (zu + der), vom (von + dem), am (an + dem), ums (um + das) і так далей.
- інтэрпазіцыя часціцы zu паміж прыстаўкай і коранем дзеяслова: Wir haben keine Zeit, unsere Freunde anzurufen.
- Аглютынацыя
Аглютынацыя сустракаецца ў нямецкай мове даволі рэдка. Прыклад аглютынацыі: der Bär — die Bärin — die Bärinnen. Суфікс -in (-inn) перадае толькі жаночы род , а суфікс -en — толькі множны лік