Рэспубліканская партыя ЗША

Рэспубліканская партыя ЗША
англ.: Republican Party
Лідар	Ronna Romney McDaniel[d]
Заснавальнік	Партыя вігаў і Партыя свабоднай зямлі[d]
Дата заснавання	20 сакавіка 1854[1]
Штаб-кватэра	Вашынгтон
Краіна	ЗША
Ідэалогія	кансерватызм, federalism in the United States[d], American exceptionalism[d], эканамічны лібералізм, сацыяльны кансерватызм, нацыянал-кансерватызм, neoconservatism[d] і neoliberalism[d]
Інтэрнацыянал	Міжнародны дэмакратычны саюз European Conservatives and Reformists Party[d]
Колькасць членаў	68 049 840
Постаці	члены партыі ў катэгорыі (195 чал.)
Сайт	gop.com (англ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рэспубліканская партыя (англ.: Republican Party) — адна з двух разам з Дэмакратычнай партыяй асноўных палітычных партый ЗША. Другая назва — Вялікая Старая Партыя (англ. Grand Old Party, GOP).

Неафіцыйны сімвал партыі — слон (увасабляе моц), неафіцыйны колер - чырвоны. Партыя была заснавана 28 лютага 1854 года ў Рыпан, штат Вісконсін.

Партыя была заснавана 28 лютага 1854 года ў Рыпане, штат Вісконсін, праз аб'яднанне Партыі свабоднай зямлі і фракцыі «Сумленне» Партыі вігаў. Была створана як аб'яднанне праціўнікаў рабства і прыхільнікаў пашырэння кампетэнцыі ўлады цэнтральнага ўрада, адлюстроўваючы інтарэсы прамыслоўцаў Поўначы (янкі) у процівагу элітарнай дэмакратычнай партыі, якая, абапіраючыся на плантатараў-рабаўладальнікаў Поўдня, манапольна правілы краінай пасля развалу вігаў.

Рэспубліканская партыя выступала за забарону рабства на тэрыторыі штатаў на поўнач ад 36-й паралелі (што было адменена ў 1854 годзе актам Канзаса-Небраска), раздачу свабодных зямель бясплатна ўсім жадаючым (фармальна свабодныя землі фактычна былі заселеныя індзейскімі плямёнамі, меркаваннем якіх, зрэшты, ніхто не цікавіўся), а таксама — за ўсталяванне высокіх пошлін на ўвозімыя з Еўропы прамысловыя тавары. Пасля перамогі паўночнікаў і іх лідара Аўрама Лінкольна ў Грамадзянскай вайне рэспубліканцы амаль 50 гадоў дамінавалі як на прэзідэнцкіх, так і на парламенцкіх выбарах.

Іх гегемонія была перапыненая Вудра Вільсанам у 1912, услед за расколам саміх рэспубліканцаў і стварэннем Прагрэсіўнай партыі Тэадора Рузвельта. З 1912 г. і аж да 1968 года, дэмакраты кантралявалі палітыку ЗША, час ад часу саступаючы рэспубліканцам (Кельвіну Куліджу, Герберту Гуверу, Дуайту Эйзенхаўэру). Рэальным заняпадам для партыі можна назваць часы «Новага курсу» дэмакрата Франкліна Рузвельта.

Менавіта ў гэты час рэспубліканцы і дэмакраты канчаткова памяняліся месцамі ў ідэалагічным спектры як больш кансерватыўная і больш ліберальная партыя адпаведна. Калі ў 1940-1960-я разгарнуўся рух за грамадзянскія правы афраамерыканцаў, рэспубліканцы паставіліся да яго халаднавата, пачаўшы ажыццяўленне «Паўднёвай стратэгіі» Ніксана па змене сваіх пазіцый і разбурэнні «Маналітнага Поўдня» як апірышча Дэмакратычнай партыі.

У гады «Халоднай вайны» Рэспубліканская партыя ва ўнутранай палітыцы была больш агрэсіўна настроена ў пытаннях антыкамунізму і ганенняў на левых (макартызм), а яе кандыдаты звычайна лічыліся «ястрабамі» ў знешняй палітыцы (асабліва Бары Голдуатэр). На думку даследчыка Раса Беланта, Нацыянальны камітэт пры прэзідэнце Ніксане і пазней меў сувязі з нацыяналістамі з краін Усходняй Еўропы, якія перабраліся ў ЗША пасля Другой сусветнай вайны, падчас якой супрацоўнічалі з нацыстамі.

У сярэдзіне 1970-х гадоў Рэспубліканская партыя аказалася напярэдадні наймацнейшага крызісу, звязанага з зыходам у адстаўку спачатку віцэ-прэзідэнта Спірыт Агню, абвінавачанага ва ўхіленні ад выплаты падаткаў і хабарах, а затым і прэзідэнта Рычарда Ніксана з-за скандалу «Уотэргейт».

У канцы 1970-х гадоў ў партыі адкрылася другое дыханне, пасля таго як яе лідарам стаў былы акцёр Галівуда Рональд Рэйган, у 1980 годзе ён быў абраны на пасаду прэзідэнта ЗША і пераабраны ў 1984 годзе. Рэйган абнавіў партыю і дапамог ёй пазбавіцца ад наступстваў «Уотэргейт». Асобныя прадстаўнікі каманды Рэйгана заставаліся ў істэблішменце ЗША да 2009 года. Шмат у чым дзякуючы Рэйгану ўнутры рэспубліканцаў ўзмацніліся пазіцыі прыхільнікаў эканамічнага лібералізму і кансерватызму.

У лістападзе 2010 года рэспубліканцы атрымалі кантроль над палатай прадстаўнікоў і значна павялічылі прысутнасць у сенаце.

У лістападзе 2014 года рэспубліканцы атрымалі кантроль над палатай прадстаўнікоў і сенатам.

У лістападзе 2016 года рэспубліканец Дональд Трамп абраны 45-м Прэзідэнтам ЗША, інаўгурацыя адбылася 20 студзеня 2017 года.

• Рык Перы