Су-25

Су-25
Су-25СМ на стагоддзі ВПС РФ, 2012 год.
Тып	штурмавік
Распрацоўшчык	→ ВКБ Сухога
Вытворца	Сухой[d], Tbilisi Aircraft Manufacturing[d] і Улан-Удэнскі авіяцыйны завод[d]
Галоўны канструктар	П. Сухі Я. Іваноў
Першы палёт	22 лютага 1975
Пачатак эксплуатацыі	1981
Статус	выкарыстоўваецца
Эксплуатанты	СССР (былы) Расія Украіна Беларусь
Гады вытворчасці	1978—2017
Адзінак выраблена	больш за 1 000
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Су-25 (выраб «Т-8», па кадыфікацыі НАТА: Frogfoot) — савецкі і расійскі штурмавік, браніраваны дагукавы ваенны самалёт. Прызначаны для непасрэднай падтрымкі сухапутных войск над полем бою днём і ноччу пры прамой бачнасці цэлі, а таксама для знішчэння аб’ектаў з зададзенымі каардынатамі кругласутачна ў любых метэаўмовах. Падчас выпрабаванняў у ДРА ў ВПС СССР атрымаў мянушку «Грак».

Су-25 упершыню падняўся ў паветра 22 лютага 1975 года. Самалёты гэтага тыпу эксплуатуюцца з 1981 года, прымалі ўдзел у мностве ваенных канфліктаў. 8 кастрычніка 2009 года Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі абвясціла аб аднаўленні закупак штурмавікоў гэтага тыпу для ВПС Расіі^[1].

Работа па стварэнні штурмавіка Су-25 пачалася ў канструктарскім бюро П. В. Сухога ў сярэдзіне 1970-х гадоў у ініцыятыўным парадку, калі стала ясна, што прынятае ў 1956 годзе рашэнне аб скасаванні штурмавой авіяцыі і перадачы яе функцый знішчальнікам-бамбардзіроўшчыкам з’яўляецца памылковым. Галоўным канструктарам у групе стваральнікаў Су-25 з’яўляўся былы камандзір танка Т-34, адзін з самых бліскучых авіяканструктараў XX стагоддзя, Алег Сяргеевіч Самойлавіч (1926—1999).

Пры распрацоўцы штурмавіка былі выкананы навукова-даследчыя і вопытна-канструктарскія работы па 40 тэмах, выраблена і выпрабавана каля 600 узораў і макетаў. У лютым 1975 года прататып штурмавіка, які меў працоўнае пазначэнне Т-8, быў узняты ў паветра, а ў сакавіку 1981 г. штурмавік быў прыняты на ўзбраенне ВПС СССР пад пазначэннем Су-25.

З красавіка па чэрвень 1980 года дзве машыны Су-25 праходзілі ў Афганістане выпрабаванне ў баявых умовах (Аперацыя «Ромб»). Пад прыкрыццём самалётаў Су-17 працавалі па мэтам фугаснымі бомбамі, а таксама НУРСамі, здзяйсняючы па 3-4 вылету ў дзень. Усяго на двух машынах было выканана 100 выпрабавальных палётаў, у тым ліку — 44 баявых^[2].

З ліпеня 1981 па кастрычнік 1982 гады ў Афганістане была праведзена аперацыя «Экзамен» (часам сустракаецца назва «Ромб-2»): у 80-м Сіта-Чайскім штурмавым палком была сфарміравана 200-я асобная штурмавая авіяэскадрылля (камандзір А. М. Афанасьеў). За ўвесь перыяд эскадрылля выканала больш за 2000 баявых вылетаў, з-за памылкі пілота была страчана адна машына^[2][3].

Су-25, як і Су-24М паступова замяняюцца на Су-34^[4][5]. Так баявыя магчымасці ў першых двух значна менш апошняй. Мадэрнізаваныя версіі Су-25СМ/СМ3 і Су-24М/М2 толькі адцягваюць зняцце з узбраення^[6]. Станцыі РЭБ «Віцебск», устаноўленыя на Су-25СМ3, здольныя збіваць навядзенне варожых ракет, аднак усё адно застаецца высокая верагоднасць страціць самалёт. Таксама існуе вялікі патэнцыял па павелічэнні далёкасці кіраваных ракет на ўдарных верталётах, што зноў вядзе да непатрэбнасці Су-25СМ/СМ3^[7].

Рухавікі Су-25 размяшчаюцца паабапал фюзеляжа ў спецыяльных мотагандалах у месцы спалучэння крыла з фюзеляжам. Рухавікі валодаюць соплам і паветразаборнікі. Міжрамонтны рэсурс складае 500 гадзін^[8].

Раннія версіі Су-25 абсталёўваліся двума безфарсажнымі турбарэактыўным рухавікамі Р-95Ш цягай па 4100 кгс кожны. Рухавікі валодалі сярэднім удзельным выдаткам паліва ў 1,28 кг/кгс гадзіну і аўтаномным электрычным запускам.

Пазней на штурмавікі пачалі ўсталёўваць больш дасканалыя Р-195 з павялічанай да 4300 кгс цягай. Рухавікі Р-195 доўгі час былі сакрэтнымі, у прыватнасці, у прадстаўленым на авіясалоне ў Францыі ў 1989 годзе самалёце Т-8-15 рухавікі Р-195 былі заменены на Р-95Ш^[9]. Канструкцыя была ўзмоцнена ў параўнанні з прататыпам Р-13. Рухавік вытрымлівае прамое трапленне 23-мм снарада і захоўвае працаздольнасць пры шматлікіх менш сур’ёзных баявых пашкоджаннях^[8]. Гэтак жа было зніжана інфрачырвонае выпраменьванне, што робіць самалёт менш уразлівым для ракет з ІЧ-галоўкамі саманавядзення^[10].

Рухавікі Р-95 і Р-195 былі прызнаныя самымі надзейнымі ў сваім класе^[10].

Асаблівая ўвага нададзена жывучасці канструкцыі і экранаванню сістэм з тым разлікам, каб адным трапленнем сродкаў паразы нельга было вывесці з ладу абодва рухавіка. Пры вывадзе з ладу аднаго рухавіка самалёт можа працягваць палёт на іншым.

Рухавікі забяспечваюцца палівам з 4 убудаваных паліўных бакаў з агульным аб’ёмам да 3660 літраў, таксама магчымая падвеска да 2 падвесных паліўных бакаў (ПТБ-800) ёмістасцю па 840 літраў кожны^[11]. Такім чынам, агульны аб’ём паліўных бакаў можа складаць да 5300 літраў.

Су-25 з’яўляецца ў цэлым добра абароненым самалётам, на сістэмы забеспячэння баявой жывучасці прыходзіцца 7,2 % нармальнай узлётнай масы або 1050 кг. Жыццёва важныя сістэмы штурмавіка дублююцца і экрануюцца менш важнымі^[12].

Асаблівая ўвага нададзена абароне крытычна важных вузлоў і элементаў — кабіны пілота і паліўнай сістэмы.

Кабіна пілота выконваецца зварной з авіяцыйнай тытанавай брані АБВТ-20. Таўшчыня бранявых пліт складае ад 10 да 24 мм. Лабавое шкло забяспечвае супрацькульную абарону і ўяўляе сабой шклаблокі таўшчынёй 55 мм. Ззаду пілот абаронены сталёвы бранявой спінкай таўшчынёй 6 мм. Пілот практычна цалкам абаронены ад абстрэлу з любой ствольнай зброі калібрам да 12,7 мм, а па найбольш небяспечных напрамках — калібрам да 30 мм^[13].

Выратаванне пілота пры крытычнай паразе самалёта забяспечваецца крэслам К-36Л, які забяспечвае выратаванне пілота на ўсіх рэжымах, хуткасцях і вышынях палёту. Перад катапультаваннем ліхтар кабіны скідаецца. Кіраванне катапультавання ажыццяўляецца ўручную з дапамогай кіраўнікоў ручак, за якія неабходна пацягнуць абедзвюма рукамі.

Су-25 абсталёўваецца магутным комплексам узбраення — авіягармата, авіябомбамі рознага калібра і прызначэння, кіраванымі і некіравальнымі ракетамі «паветра-зямля», кіраванымі ракетамі «паветра-паветра». Усяго на штурмавік можа ўсталёўвацца 32 віду ўзбраенняў. Самалёт валодае ўбудаванай 2-ствольнай 30-мм авіяцыйнай гарматай ГШ-30/02, астатняе ўзбраенне размяшчаецца на самалёце ў залежнасці ад тыпу задач. Самалёт валодае 10 кропкамі для дадатковага ўзбраення і грузаў (па 5 пад кожным полукрылом). Для падвеса ўзбраенняў «паветра-зямля» выкарыстоўваюцца пілоны БДЗ-25, а для падвескі УР «паветра-паветра» — авіяцыйныя пускавыя прылады АПУ-60.

• Фотографии Су-25 установленного в г. Остров Псковской области
• Описание Су-25 на сайте компании «Сухой» Архівавана 22 снежня 2008.
• Продолжается освоение модернизированного Су-25
• Большая статья о Су-25 в журнале «Популярная механика» Архівавана 17 верасня 2013.