İngiltere'nin kontlukları
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kontluklar (İngilizce: County veya bazen shires), günümüzde Birleşik Krallık'ın İngiltere ülkesinin en büyük yerel idare birimleri olarak bulunmaktadırlar.[1] Burada "İngiltere ülkesi" terimine dikkati çekmek gerekmektedir. Kontluk sistemleri Britanya adası ile İrlanda adasının kuzeyinde bulunan Birleşik Krallık devletinin tümüne değil sadece İngiltere ülkesiyle ilgilidir. Birleşik Krallık içinde bulunan diğer ülkeler olan Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda değişik tipte yerel idareye sahiptirler.[2]
İngiltere'de günümüzde kontluk
[değiştir | kaynağı değiştir]İngiltere ülkesinde yerel idarî kontluklar 1888'de oluşturulan ve "1889 yılı Yerel Yönetimler Yasası" ile hukuken yasalaştırılan bir kanun ile kurulmuşlardır. Bu tip kontluklar tüm Birleşik Krallık'ta da uygulanmıştır. Ama 1972'de raporunu veren bir kraliyet komisyonunun tavsiyeleri sadece İngiltere'de kontluklara odaklanmış ve bu rapora kısmen uyularak İngiltere ülkesindeki kontluklar ile yerel idare sistemi "1974 yılı Yerel Yönetimler Yasası" ile değiştirilmiştir.
1974'ten itibaren İngiltere ülkesinde iki türlü kontluk kurulmuştur:
- "Shires" metropoliten-olmayan kontluklar ve
- "Metropoliten Kontluklar".
Bu birincil seviyede olan kontluklar altında ikinci seviyede olan "bölge (district)" veya "belde (borough)" yerel idareleri bulunmakta idi. 1974'te çıkartılan bu kanun hangi yerel hizmetlerin birincil seviyede bulunan kontluklar hangilerinin de ikincil seviyede olan "bölge" veya "belde"ler tarafından yapılacağını açıkça ortaya koymuştur. Bu kanunla kurulan hem birincil hem de ikincil seviyedeki yerel idarelerde yerel seçimlerle gelen bir "yerel idare meclisi (local council)" bulunmakta ve bu meclis o birimin yerel idaresinden mes'ul olmaktadır. Gerçekten İngiltere İngilizcesi kullanışında yerel idareden bahiste çok kere "yerel idare (local authority)" sözcüğü değil "yerel idare meclisi (local council)" sözcüğü aynı anlamda kullanılmaktadır. Fakat bunlarda yıllar geçtikçe önemli şu değişiklikler yapılmıştır.
- Önce 1979'da iktidara gelen Margaret Thatcher Muhafazakâr Parti hükûmeti "Metropoliten Kontluklar"ı, "Londra Büyük Şehri Yerel İdaresi" dahil (genellikle idarî nedenlerle değil politik nedenlerle) lağvetmiştir. Bunlar altında bulunan ikinci seviyedeki yerel idareler olan metropoliten "Bölge (District)" idareleri, iki seviyeli olarak değiştirilmeden aynen bırakılan "shire" veya metropoliten-olmayan kontluklar yetkileriyle "tek-seviyeli yerel idare" olarak kalmışlardır. Ama idarî bakımdan lağvedilen "metropoliten kontluklar" hukuken hâlâ daha bulunmakta ve lağvedilmiş metropoliten kontluk idarelerinin içinde bulunan bazı bölümler (itfaiye sistemleri, polis sistemleri, sivil savunma, acil durumlar hizmetleri, metropoliten ulaşım sistemleri vb.) hâlâ idare meclisleri ve idare sistemi lağvedilmiş bu üst seviyeli metropoliten kontluklar tarafından idare edilmektedir. Bunları idare eden meclisler ve idareler, eskiden ikincil seviyede olan bölgelerin idare meclislerinden seçilen üyelerden oluşan, İngiliz terimi ile, "geride kalmış (residual)" otoriteler adıyla anılmaktadırlar.
- 1990'dan sonra yeniden değişiklikler devam etmiştir. 1974 kanununa göre "shires" kontlukları altında ikinci seviyedeki yerel idareler bulunmaktaydı. Bunlar bazen bölge (district) bazen belde (borough) adları taşımaktaydılar. 1995-2009 arasında yapılan bir sıra reformla ve yeni kanunlarla bu ikincil seviyede olan bazı "bölge" veya "belde" idareleri birincil seviyeli kontluk idaresinden ayrılmışlardır. Bu yeni kurulan yerel idareler de 1974 tipi kontlukların yetkilerini üstlenmişler ve eskiden içinde bulundukları kontluklardan bağımsız tek-seviyeli yerel idare olmuşlardır. Bunlara en iyi örnek 1999'da birincil-seviyeli "Hertfordshire" ve 2009'da "Bedfordshire" ve "Cheshire" kontluklarının bütün yetkilerinin alınıp bunların idare meclislerinin kapatılıp idare memurlarının dağıtılması ile bu kontluklarda bütün yetkilerinin eskiden ikincil-seviyede olan eski "bölge" veya "belde"lere verilmesidir. Bu örneklerde eskiden birincil seviyeli kontlukların hiçbir idarî yetkileri kalmamıştır. Fakat hâlâ kraliyet merasimleri için törensel yetkileri bulunmaktadır. İkinci çeşit değiştirme örneklerinde ise birincil kontluk idaresi ortadan kaldırılmamıştır. Örneğin eskiden birincil-seviyeli Lancashire kontluğu altında bulunan ikincil-seviyeli metropoliten-olmayan Blackpool bölgesi, Lancashire Kontluğu idaresi altından alınmış; bu bölgeye birincil-seviyeli yerel idare yetkileri verilmiş; "tek-seviyeli yerel idare" yapılmıştır. Ama Lancashire Kontluğu hâlâ bulunmaktadır.
- 2000'de ise başşehir Londra için 1986'dan beri ilga edilmiş eski Londra Metropoliten Kontluğu yerine "Londra Assemblesi" ve "Büyük Londra Belediye Başkanı" kurumları kurulmuştur. Bu bir büyük "idarî bölgeler (regions)" sistemine geçiş olarak da görülmüştür ama şu anda (2010) bu yeni büyük idarî bölgelerin kurulmayacağı bilinmektedir.[3]
Bu biraz karmaşık hale gelmiş İngiltere'de yerel idarenin kontluk sistemleri yanında, üçüncü bir tür kontluklar da bulunmaktadır. Bunlar tur kontluklar 1890'da hazırlanmış; kurulmuş ve günümüzde organizasyonu 1997'de çıkartılan bir kanuna göre düzenlenmiştir. Buna göre İngiltere ülkesi geleneksel ve törensel kontluklara bölünmüş bulunmaktadır. Bu törensel kontluklar başında Kraliçe (veya Kral) tarafından ismen atanan, geleneksel yerel seremonilerde yerel idarelerin başında bulunan yerel politikacılardan protokol bakımdan önde gelen, birer "Lord Lieutenant (Lord Kral Temsilcisi)" bulunmaktadır. Bu tip kontluklara "törensel kontluk", "seremonik kontluk", "Kral Temsilcisi bölgesi (Lieutenacy District)" ve (hatta bunlar coğrafyacılar tarafından da benimsendiği için) "Coğrafi Kontluk" isimleri verilmektedir.
Kontluk yetkileri ile İngiltere'de yerel idare birimleri (2005)
[değiştir | kaynağı değiştir]Liste
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde (en son 2005'te) İngiltere'de kontluk yetkileri ile yerel idare için üç değişik tip bulunur, bu ayrımları gösteren harita ve liste aşağıdadır:
Bu listede yerel idare isminden sonra ne tip kontluk olduğuna dair şu işaretler bulunur:
- (işaretsiz) : "Shire" kontluğu - iki seviyeli
- * : tek-seviyeli yerel idare
- †; : metropoliten kontluk (idare meclisleri ilga edilmiş)
- ¹ : "idare bölgesi" (kontluk olduğu kabul edilmemiş).
Harita
[değiştir | kaynağı değiştir]| İngiltere ülkesi Yerel İdare Kontlukları | ||
 |
Değişik tip kontluklar
[değiştir | kaynağı değiştir]"Shire" tipi kontluklar
[değiştir | kaynağı değiştir]"Metropoliten-olmayan-kontluklar" veya "shire" tipi kontluklar metropoliten büyük şehirden oluşmayan bölgeleri kapsamaktadır. İki seviyeli yerel idarenin üst seviyeleridir ve ikincil seviyede "bölgeler (district)" kapsamaktadır. İsimlerinin sonunda genellikle "-shire" bulunmakla beraber bunun istinalarıda vardır. Günümüzde ismen 33 tane bu tip kontluk bulunur:
1974'teki yerel idare reformuna göre 35 tane "shire" tipi kontluk bulunmaktaydı. Bu "shire" tipi kontluklarının hepsini lağvetmek ve ülkede sadece tek-seviyeli yerel idareler bulunması talepleri yapılmaktadır. Ama özellikle kırsal alanlarda bulunan "shire" tipi kontluklarda yaşayanlar ve tutucular bu teklife şiddetle itiraz etmektedirler. Buna rağmen 1999'da çıkartılan bir kanunla Berkshire ve 2009'da yapılan bir uygulama ile "Bedfordshire" ve "Cheshire" "shire"-tipi kontlukları için üst seviyedeki "metropoliten-olmayan kontluk" yetkileri kaldırılmış; seçimle gelen kontluk meclisi ve idare sistemi elimine edilmiş ve bu yetkilerin hepsi ikincil seviyede olan "bölge (district)" yerel idarelerine "tek-seviyeli yerel idare" statüsü verilmiştir. Bu üç kontluğun "törensel kontluk" statüsü kalmıştır. Ama bir gelenek olarak hâlâ "Berkshire"ın "metropoliten-olmayan kontluk" statüsü hukuken geçerli olduğu da kabul edilmektedir. Böylece İngiltere'de şu anda (2010'da) 32 tane 1974 kanununda verilen tam yetkileri ile "metropoliten-olmayan kontluk" (yani "shire" tipi kontluk) ve 1 tane hiçbir yetkisi olmayan "metropoliten-olmayan kontluk" bulunmaktadır.
Metropoliten kontluklar
[değiştir | kaynağı değiştir]1974 yerel idare reformuna büyük metropoliten yerleşkelerin stratejik yerel idaresini sağlamak maksadıyla şu metropoliten kontlukları kurulmuştu:
Greater Manchester, Merseyside, South Yorkshire, Tyne ve Wear, Batı Midlands, Batı Yorkshire.
1986'da Margeret Thatcher hükûmeti politik nedenlerle bu tip kontlukların yetkilerini kaldırmış ve idare meclislerini ve idare memurlarını elimine etmişti. Ancak hukuken bu kontluklar hâlâ ilga edilmemiştir. Acil hizmetler, sivil savunma ve kamu taşıma hizmetleri gibi önemli stratejik hizmetler "geri kalan hizmetler" adı altında eski ikincil idarelerden gönderilen temsilcilerden kurulu bir meclisle idare edilmektedir.
2010'da yeni idareye gelen koalisyon hükûmeti Greater Manchester Nisan 2011'de "Greater Manchester Birleşik İdaresi (Greater Manchester Combined Authority)" adı ile törensel "Greater Manchester" sınırları içinde ekonomik gelişme, ekonomik yenilenme ve ulaşım görev ve yetkilerini yüklenecek bir yerel idare kurmuştur.
Metropoliten "Büyük Londra" hukuken bir kontluk değildi ve statüsü "idarî bölge" olarak anılmaktaydı; ama diğer metropoliten kontluklar gibi bir yerel meclisi ve bürokratları bulunmaktaydı. 1986'da bu idare sistemi tümüyle lağvedilip Büyük Londra şehri ikincil bölge yerel idarelerine hiç koordinasyon sistemleri ve uzun dönemli strateji uygulama sistemleri bulunmadan bırakılmıştı.
Tek-seviyeli yerel idareler
[değiştir | kaynağı değiştir]"Tek-seviyeli yerel idare (unitary local authority)" tek bir seçilmiş yerel idare meclisine bağlı yerel idaredir. Bunların günümüzde sayısı 40 tane olup bunlar da kontluk olduğu kabul edilmektedir.
39 tek-seviyeli yerel idarelerden 39u tek bir bölgesi olan bir kontluk gibi aynı yetkilere sahiptir. Her tek-seviyeli yerel idare halkoyu ile seçilmiş bir "meclis (council)" tarafından idare edilmektedir. Bir istisna hariç, hiçbiri tek-seviye idare meclisi için isim olarak "kontluk meclisi (county council)" veya bölge için isim olarak "bölge meclisi (district council)" ismini taşımamaktadır. Bir istisna olan "Isle of Wight"dır ve bu tek-seviyeli yerel idare meclisi "Isle of Wight Kontluk Meclisi (Isle of Wight County Council)" olarak isimlendirilmiştir.
1999'da kaldırılan "Berkshire" kontluğuna bağlı olan ve bu kaldırma ile tek-seviyeli yerel idare hâline geçen eski ikincil seviye bölgeleri tek seviyeli yerel idare statüsü kazanmalarına rağmen kontluk statüsü kazanmamışlardır.
Atlantik üzerinde adalardan oluşan "Isles of Scilly" 1890'dan bu yana Birleşik Krallık'ın bir parçası olarak bağımsız bir "tek-seviyeli yerel idare" ile yöneltilmektedir. Fakat bazı hizmetler Cornwall Kontluğu ile birlikte yönetilip yürütülmektedir ve "Isles of Scilly" "Cornwall Törensel Kontluğu"nun bir paçası olduğu kabul edilmektedir.
Dipnotları
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ Wright, Anthony (2020). British politics: a very short introduction (3. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198827320.
- ^ İngiltere'de idarî bölgeler de kurulmak istenmiştir. Bu büyük idarî bölgelerin sınırları ve merkezleri belirlenmiş; bu "büyük idarî bölgeler" için devlet daireleri ve memurları gölge-iskelet şekilde kurulmuştur. Ancak bunları uygulayan kanun taslağı Parlamento'ya getirilmemiştir. 2010'da gelen koalisyon hükûmeti mevcut Nisan 2011'de gölge-iskelet kurumlarını da ilga etmiş olduğu için, şu anda "büyük idarî bolge"lerin kurulmayacağını açıklaşmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Italyanca Wikipedia "Contee_inglesi" maddesi 16 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca) (Erişim:12.8.2010)