Hansel ve Gretel (opera)

Hansel ve Gretel

Los Angeles BeauzArts Tiyatrosu sahnelenmesi afişi, yak. 1936-1941
Özgün isim	Hänsel und Gretel
Müzik	Engelbert Humperdinck
Libretto	Adelheid Wette
Gala	23 Aralık 1873
İlk gösterim yeri	Hoftheater, Weimar, Almanya
Oyuncular	Baba; Peter, süpürge yapıcısı, Hansel ve Gretel'in babası: Bariton Anne; Hansel ve Gretel'in annesi, Peter'in karısı: Mezzo-soprano Hansel: Mezzo-soprano Gretel: Soprano Cadı, zencefilli çöreklerden yapılmış kulübenin sahibi: Mezzo-soprano Kum satıcı, Uyku perisi: Soprano Şebnem perisi: Soprano Yankılar korosu: 2 Soprano, 2 Alto Çocuklar korosu Bale (14 melek)

Hansel ve Gretel, bestelerini Engelbert Humperdinck'nin yaptığı 3 perdelik bir operadır. Bu operanın janrı Almanca "Märchenoper (peri masalı operası)" olarak verilmektedir ama genellikle bir "çocuk operası" niteliği taşımaktadır. Librettosu Alman folklor masalları toplayıcısı Grimm Kardeşler'in aynı isimli bir masalından uyarlanarak, bestecinin kardeşi olan Adelheid Wette tarafından Almanca olarak hazırlanmıştır. Operanın prömiyeri 23 Aralık 1873 tarihinde Almanya'da Weimar kentinde bulunan Hofteater'da yapılmış ve bu ilk gösterimde orkestra şefliğini Richard Strauss yapmıştır.

Humperdick'e bu operayı hazırlamak için ilk ilham, kendi çocukları için Noel döneminde "Hansel ve Gretel" masalına dayanan çocuk şarkıları besteleyen kız kardeşinin bu şarkıları Humperdinck'e göstermesi ile gelmiştir. Humperdinck bu operanın hazırlanması için 1891-1892 döneminde Frankfurt'ta yoğun çalışmalar yapmıştır.^[1] Hazırladığı opera eserinden bulunan müzik ve şarkı parçaları birkaç revizyondan geçmiştir. Bu hazırlama sırasında Humperdick Alman folklor şarkılarını da inceleyip eserine bu folklor eserlerinde ilham aldığı müziksel parçaları da işlemiştir. Günümüzde bu opera eseri folklor parçalarına dayanan müzik besteleri (örneğin Akşam Uyku Duası - Abendsegen) hala çok rağbettedir.

Hansel ve Gretel operasının prömiyer temsili 26 Aralık 1893'te Hoftheater, Weimar'da yapıldı ve bu temsilde orkestra şefi ünlü Alman bestecisi Richard Strauss'dı. İkinci yapılanması Hamburg prömiyeri olarak 25 Eylül 1894'te yapıldı ve bu sahnelemede orkestra şefi diğer bir ünlü Alman besteci olan Gustav Mahler olmuştu. Almanya dışında ilk sahnelenmesi 16 Kasım 1894'te Basel, İsviçre'de oldu. İngilizce konuşan ülkelerde prömiyerleri 26 Aralık 1894'te Daly Tiyatrosu, Londra, İngiltere; 8 Ekim 1895'te New York, ABD'de ve 6 Nisan 1907'de Princess Tiyatrosu, Melbourne, Avustralya'da yapıldı. İngilizce konuşulan ülkelerde eserin kullanılan libretto metni İngilizce çeviridir.

Eser Almanca "Märchenoper (peri masalı operası)" olarak nitelenmiştir. Günümüzde bir "çocuk operası" olarak yayımlanıp sahnelenmektedir. Özellik ilk temsilinin yapıldığı Noel yortusundan bir gün sonra (26 Aralık'ta) olduğu gibi, Noel yortusu eğlencelerinin bir parçası olarak Aralık sonlarında sahnelenmesi bir gelenek haline gelmiştir.

Evde

Çok mütevazı bir fakir evinin tek odasında Hansel ve Gretel çalışmaktadırlar. Hansel bir süpürge yapmaktadır. Gretel bir yün çorap örmektedir ve örmekte iken de bir şarkı mırıldanmaktadır. Hansel kız kardeşini alaya almak için aynı şarkıyı ne kadar karnı aç olduğu ve annelerinin eve dönmesini ne kadar beklediğini anlatan şekilde değiştirerek söylemeye başlar. Gretel kardeşine kendini alaya almamasını istediğini söyler. Hansel'i babasının nasıl "insanların hayatî ihtiyaçları ne kadar çok olursa tanrı da o kadar onlara elini uzatıp yardım eder" diye devamlı nasihat ettiğini hatırlatır. Hansel boş lafların yenilip karın doyurmayacağını ileri sürüp şikayetine devam eder. Gretel onu biraz sevindirmek için bir gün önce komşularının annesine bir çömlek dolusu süt verdiğini ve annesinin bugün bundan muhallebi yapmayı planladığını kardeşine ifşa eder. Hansel bu habere çok sevinir ve hemen süt çömleğini bularak sütun üstünde toplanmış bir parça kaymağı parmağı ile alır ve afiyetle yer. Gretel kardeşinin bu düşüncesiz bencilliğini kızar ve onu azarlar. Hansel'i işine devam etmesi için uyarır. Hansel artık süpürge yapmaktan bıktığını, biraz da dans etmek istediğini bildirir. Gretel de bunu kabullenir ve iki çocuk oda etrafında dans etmeye başlarlar.

Anne sahneye girer. Çocuklarının işlerinin başında olmadıklarını görünce onlar gayet kızıp onları azarlar, onları biraz pataklamak için eline bir değnek alır ama bir hata ile salladığı değnekle süt dolu çömleği yere düşer ve süt her yere dökülüp ziyan olur. Öfkesi daha da artan anne iki çocuğunu yakında bulunan büyülü Ilsestein ormanına, oradan çilek toplamaya göndermeye karar verir. Fakat onlar evden ayrılıp gittikten sonra anne çocuklarını besleyemeyip aç bırakacak kadar fakir olduklarından yakınmaya başlar ve Tanrı'ya kendilerine yardım etmesi için yalvarır.

Uzaktan Baba'nın kendinin ne kadar aç olduğundan yakınan konulu bir şarkı söyleyerek gelmekte olduğu duyulur. Çok geçmeden evinin kapısını hızla açar ve karısına sevinçle sarılır. Arkasında bulunan torbadan ailesine sanki bir bayram ziyafeti sağlayacak yiyecekleri birer birer çıkartıp karısına gösterir. Jambon, tereyağı, un, sosisler, 14 adet yumurta, kuru fasulye ve bir küçük kavanoz kahve bulunuyordu. Karısından, ormanın dışında bulunan kasabaya gittiğini ve o kasabada yakında yapılacak bir festival için her hane evin baştan aşağı süpürülüp temizlenmesi gerektiğini öğrenmiştir. Bunun için yapıp kasabaya getirmiş olduğu süpürgeler iyi bir pazar bulmuş ve gayet yüksek fiyat getirmişlerdir.

Karı koca bu şanslı durumu sevinçle kutlamakta iken birden baba çocuklarının etrafta olmadığını görüp karısına Hansel ve Gretel'in nerede olduğunu sorar. Karısı onları çilek toplamak için Ilsenstein ormanına gönderdiğini bildirir. Bu haber kocasını çok telaşlandırır. Karısına ormanda yaşayan çok kötü bir cadının bulunduğu ve bu cadının zencefilli çöreklerden yapılmış evine küçük çocukları çörekler, kekler ve tatlılar ile çekerek evinde bulunan fırına itip orada onları zencefilli çöreğe dönüştürdüğü rivayetlerinin herkesçe bilindiğini açıklar. Karısı bundan çok korkarak çocuklarını bulup geri getirmek için hemen hazırlanıp kocası ile birlikte ormanın yolunu tutar.

Bu perdedeki 1. Sahne ile 2. Sahne arasında bir enstrümantal aralık müziği bulunmaktadır ve bazı yapılanmalar için bu iki sahnenin ardı ardına hiç aralık verilmeden sahnelenmesine imkân sağlamaktadır.

Ormanda gün batımı zamanı.

Gretel bir demet yabani çiçek toplamıştır ve bu demeti elinde sallayarak kendi kendine şarkı söyleyip ormanda ilerlemektedir. Hansel ormanın tabanında çilek bulmaya gayret etmektedir. Gretel çiçeklerden bir taç yapmaya başlar ve bu tacı Hansel'in başına geçirmeyi hedef almıştır. Fakat Hansel erkek çocukların çiçekten taç giymediklerini belirtir ve çiçekten tacı kız kardeşinin başına geçirir. Hansel kız kardeşin bu çiçek tacı ile Ormanın Kraliçesi'ne benzediğini söyler. Gretel eğer bu doğru ise erkek kardeşinin kendine güzel bir çiçek buketi vermesi gerektiğini söyler. Hansel ona sepetteki topladığı çilekleri hediye olarak sunar.

Civarda bir guguk kuşunun sesi duyulur. Çocuklar oturarak sepetteki çilekleri yemeye başlarlar. Fakat çok geçmeden sepette çok az çilek kaldığını anlarlar ve sepetteki kalan çilekleri kimin yiyeceği üzerine münakaşa ve çekişmeye başlarlar. Hansel küçük sepeti eline geçirir ve sepeti ağzına getirerek sepette kalan tüm çilekleri kendi ağzına atmayı başarır.

Gretel kardeşinin bu bencilliğine kızmıştır. Annesinin elleri boş dönerlerse bundan hiç hoşlanmayacağını kardeşine söyler. Kendisi de tekrar ormanın tabanında yeniden çilek aramaya koyulur. Fakat hava kararmıştır ve ormanın tabanında bir şey bulunması imkânsızlaşmıştır. Hansel bu sefer geri dönmek için ormanda dönüş yolunu bulmaya çalışır ama izleri kaybolmuştur. Hava karardıkça ormanı bir ince sis kaplar ve bu çocuklar için çok korkutucu olmaya başlar. Çocuklar birden sisin biraz ayrıldığını ve küçük bir kişinin kendilerine doğru yaklaşıp geldiğini hissederler. Hansel "Kim var orada!" diye bağırır ve ormandan "orada" yankısı geri gelir. Hansel, Gretel'in korkusunu teselli etmeye çalışır. Fakat birdenbire küçük bir adam orman içinde kendini gösterir. Gretel korkup çığlık çığlığa bağırmaya başlar.

Ormanda kendini onlara gösteren küçük Kum Satıcı Perisidir. Çocuklara hitap ederek kendinden korkmamalarını, çocukları çok sevdiğini ve bunun için çocuklara uyku getirdiği açıklar. Onları uykuya daldırmak için bir şarkı söylemeye başlar ve bu şarkı çocukların iyice uykularının gelmesine neden olur. Çocuklar gözlerini kapadıkça küçük peri onların kapalı gözleri üzerine birkaç kum tanesi döker, bundan sonra da çocuklar uykuya dalıp gözlerini hiç açamayacak bir hale girerler. Uykusu gelen Gretel, Hansel'e akşam yatma duasını söylemeleri gerektiğini hatırlatır. Bu duayı da söyledikten sonra iki çocuk orman tabanındaki yumuşak yosunlar üzerine kıvrılıp çok derin bir uykuya dalarlar.

Çocuklar derin uykuda iken birdenbire büyük göz kamaştırıcı bir ışık belirir. Sis içinden bir merdiven görünür. Bu merdivenden aşağı melekler inmeye ve çocukların etrafında toplanmaya başlar. Böylece gelen 14 melek, çocukları ormanın kötülüklerinden korur. Meleklerin başında bulunan Şebnem Perisi çocuklarını gözlerine çığ taneleri koymaya başlar. Çocukların gözleri biraz açılır ve rüya hayal arasında parlak kanatlı meleklerin kendilerini koruduklarını anlarlar. Orman tekrar bir göz kamaştırıcı ışıkla dolar ve perde kapanır.

Ormanda.

Küçük Şebnem Perisi çocukları uyandırmaya gelir. Üzerlerine çığ taneleri serper; şarkı söyleyip sabahleyin ormanın güzellikleri olarak uyanıp, yaşamayı hissetmenin ne kadar harika bir şey olduğunu ifade ederek şarkı söyler. Çocuklar uyanıp kımıldamaya başlar başlamaz yanlarından ayrılır. Gretel önce uykudan uyanır ve uyumakta olan Hansel'i uyandırır. Birbirleriyle görmüş oldukları rüya hakkında konuşmaya başlarlar.

Birdenbire arkalarından bulunan zencefil çöreğinden yapılmış harikulade ev dikkatlerini çeker. Bu evin çatısı kekler ile kaplı, camları meyan kokulu şekerlerden yapılmış ve evin duvarları çöreklerle kaplıdır. Evin solunda bir fırın vardır, sağında bir kafes bulunur. Evin etrafını genç çocuk şekilli zencefil çöreklerinden yapılmış bir çitle çevrilidir. Hansel ve Gretel kendi iştahlarına dayanamazlar ve evden parçalar koparır ve bunları kemirerek ufak lokmalarla yemeye başlarlar.

Çocuklar bu küçük lokmaları yemeye başlar başlamaz, bir şarkı sesi duyulur: "Küçük fare kemirip lokmaları yutuyorsun! Kimdir bu evimin küçük parçalarını kemirip yutan!". Hansel ve Gretel bu sesin rüzgar tarafından çıkarıldığına inanırlar ve evden parçalar kopararak bunları kemirip küçük lokmalar halinde yemeye devam ederler. Hansel evden bir başka kek koparınca yine ses şarkıyı söyler: "Küçük fare kemirip lokmaları yutuyorsun! Kimdir bu evimin küçük parçalarını kemirip yutan!" Hansel ve Gretel bu şarkıya aldırmadan evi yemeye devam ederler. Birden evin kapısı açılır, ihtiyar cadı elinde uzun bir iple çıkıp ve Hansel'i bu ipi kement gibi kullanarak yakalayıp bağlar. Hansel kaçmaya çalışır, ama ihtiyar cadı onlara adının Rosine Leckermaul (yani "Rosina Tatlıdudaklı") olduğunu söyler ve tek amacının çocukların tatlı şeyler isteklerini tatmin etmek olduğunu onlara belirtir. Hansel ve Gretel bu ihtiyar cadıdan çok şüphe etmektedir. Hensel kendini cadının ipinden kurtarır. Gretel ile birlikte oradan koşup ayrılmaya gayet eder.

Fakat cadı birden sihirli değneğini eline alır ve onu elinde sallayarak çocuklara "Durun!" diye çağrı yapar. Çocuklar bulundukları yerde durup sanki o yere takılır kalırlar. Cadı sihirli değneğini kullanarak Hansel'i bir kafese girmeye yöneltir. Cadı, Gretel'e mantıklı olup öyle hareket etmesini ihtar eder. Sonra cadı evinin içerisine girip Hansel'i palazlandırmak için kuru üzüm ve kuru badem getirmeye gider. Hansel gayet sessizce Gretel'e yalancıktan cadının her dediğini yapacakmış ve onun her isteğine göre hareket etmesine uyacakmış gibi yapmasını söyler. Cadı, evinden çıkar ve sihirli değneğini sallayarak "Hokus pokus holderbus ve sertleşmiş kaşlarını gevşet ve sus" der ve değneğini kullanarak Gretel'i dans etmeye zorlar. Sonra ona eve girip sofrayı hazırlamasını emreder. Hansel uyuyor taklidi yapmaktadır. Cadı, bu gelişmelerden gayet memnundur ve kendi kendine yüksek sesle nasıl Gretel'i kurban edip cesedini kazanda kaynatıp yiyeceğini açıklar.

Cadı, Hansel'i yapmacık uykusundan uyandırır ve ondan parmağını kendine göstermesini talep eder. Hansel parmak yerine yerde bulduğu bir kemiği cadıya gösterir. Bunu Hansel'in parmağı sanan cadı, Hansel'i zayıf bulup onu palazlandırıp kilo almasını sağlamak için kuru üzüm ve kuru badem ile beslemek ister. Gretel'den bunları evden getirmesini ister. Cadı, Hansel'e bunları yedirmek için gayret göstermekte iken Gretel gizlice cadıya yaklaşıp onun değneğini cadının cebinden alır. Gretel değneği Hansel'e verir ve cadının büyüsünü söyler: "Hokus pokus holderbus ve sertleşmiş kaslarını gevşet ve sus". Cadı ne olduğunu anlamak için ve ortaya çıkan gürültünün ne olduğunu anlamak için dikkatini arkasına çeker ve bu sırada Hansel tekrar istediği her hareketi yapma kabiliyetini geri kazanır.

Cadı, Gretel'e fırının kapağını açarak fırında pişmekte olan zencefil kurabiyesinin iyice pişmiş olup olmadığını fırına eğilerek kontrol etmesini ister. Hansel, Gretel'e fısıldayarak ondan dikkatli olmasını ister. Gretel, cadının ne dediğini ve ne istediğini anlamamış gibi hareket edip ondan ne istediğini sorar. Cadı, fırının kapağının açtıktan sonra fırının içine doğru eğilerek fırının içinde yanan odunların koz haline gelip gelmediğini kontrol etmeyi istediğini bildirir. Gretel kendini sanki bir "kaz gibi" sözle söyleneni ancak yavaş anlayabildiğini belirtir ve cadıya isteğini pratik olarak gösterirse daha kolay anlayabileceğini söyler. Bu cadıyı kızdırır ve cadı fırının kapağını açar ve fırının içini kontrol etmek için iyice fırının içine doğru eğilir. Bunu fırsat bilen Hansel birden kafesten fırlayarak cadının arkasından onu fırına doğru itmeye başlar, buna Gretel de yardım eder. Sonunda iki kardeş cadıyı fırının içine zorla sokarlar ve fırın kapağını kapatırlar. Cadıdan kurtuldukları için iki kardeş sevinçle oynayıp zıplamaya başlarlar. Fırından yanma sesleri gelmeye başlar ve fırından müthiş büyük alevler çıkar ve sonunda büyük bir gürültü ile fırın patlar.

Hansel ve Gretel'in etrafında çit halinde bulunan bebek şekilli zencefil kurabiyelerin hepsi tekrar insan şeklini alırlar. Fakat Gretel onların yeni halleri ile ancak şarkı söyleyebilmektedirler ve hiçbir hareket yapamamaktadırlar. Hansel bu durumdan korkmuştur ama onun yüzünü eliyle okşar ve Hansel sanki uykudan uyanırmış gibi gözlerini açar ama hala hiçbir hareket yapamamaktadır. Hansel ve Gretel yeniden dirilen ama hiç hareket edemeyen eski bebek şekilli zencefil kurabiyelerinin hepsinin yüzlerini okşar. Hepsi uyanmıştır ama kaslarının sertleşmesi nedeniyle hiç hareket edememektedirler. Hansel cadının sihirli değneğini eline alır ve değneği sallayarak cadının kendini büyülenmiş durumdan kurtarırken söylediği büyü formülü şarkısını söylemeye başlar ve böylece cadının etkilediği her çocuğu kurtarmayı başarır.

Uzaktan Hansel ve Gretel'in isimlerini bağırarak onları arayan Baba'nın geldiği duyulur. O ve karısı sahneye girerler ve orada bulunan çocuklarına sarılarak öperler. Bu sırada cadının yıkılmış olan fırınının yapılmasında tuğla gibi kullanılmış olan zencefilli çörekler gerçek zencefilli çöreklere dönüşmüşlerdir. Baba, çocukları Hansel ve Gretel ile cadıdan kurtulan diğer çocukları etrafına toplar ve bunun bir mucize olduğunu onlara söyler. Bunun kötü eylemler yapmış olanlara karşı tanrının bir cezası olduğunu onlara söyler. Sonra da onlara bu kötülüklere girmemelerini ihtar eder. "İnsanların hayatî ihtiyaçları ne kadar çok olursa tanrı da o kadar onlara elini uzatıp yardım eder" sözleri ile eser son bulur.

• Akşam Uyku Duası (Abendsegen): Yaylı çalgılar kuarteti için aranjman - II. Perde 2. Sahne

• Opera
• Engelbert Humperdinck

Wikimedia Commons'ta Hansel ve Gretel (opera) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Imslp websitesinde "H%C3%A4nsel_und_Gretel_(Humperdinck,_Engelbert)" maddesinde partitur notaları ve libretto' [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Hänsel und Gretel partisyon notaları29 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "San Diego OperaTalk!" TV dizisi Nick Reveles: Hansel and Gretel
• 2008 Royal Opera House yapımı hakkında enformasyon
• "Operadis" sitesinde Diskografi15 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kareol.info ve Kareol.es websitelerinde Almanca ve İspanyolca notlar, diskografi ve libretto [2]17 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[3]11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• YouTube websitesinde "Engelbert Humperdinck: Hansel Und Gretel - E. Gruberova, B. Fassbaender, Georg Solti (HD 1080p)" maddesinde Engelbert Humperdinck: "Hansel Und Gretel" operasının orkestra şefi Georg Solti ile E. Gruberova ve B. Fassbaender başrollerde yapımının tüm temsilinin video kaydı. [4]6 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.