Kıble

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Başlığın diğer anlamları için Kıble (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Dünyanın her yerinden Mekke'deki Kâbe'ye yönelim

Kıble, bazı dinlerde tapınma sırasında yönelinen doğrultuyu anlatır. Bazı dini gruplar haricinde Müslümanların ibadet (namaz) sırasında yöneldikleri yer Mekke'de bulunan Mescid-i Haram'daki Kâbe'dir.

Etimoloji ve anlam

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Taraf, yönelme" anlamlarına gelen "kıble" kelimesi; bazı araştırmacılara göre, Frig tanrıçası Kibele isminden gelmektedir.[1][2][3] Kur'ân'daki "kıbelel mescid'el haram" ifadesi ise; "Mescid-i Haram tarafına" anlamındadır.

İslam'da kıble tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Revizyonist İslam Araştırmaları Okulu
Kıbleye doğru dua eden bir hacı
Aşağı Petra. İslam tarihi ve arkeolojisi araştırmacısı Dan Gibson'un bulgularına göre burası Muhammed'in gençlik yıllarını yaşadığı ve ilk vahiylerini aldığı yerdi. İlk İslam mescit ve mezarlıklarının gösterdiği gibi aynı zamanda orası Müslümanların ilk kıble yönleriydi[4][5]

Muhammed'in, başlangıçta Mescid-i Haram'a yönelerek ibadet yaptığı, daha sonra Kudüs şehrindeki Mescid-i Aksa'ya yöneldiği, bir süre sonra kıble ile gelen vahiy üzerine yeniden Mescid-i Haram'a yönelerek ibadet yapmaya başladığı ifade edilir. Bu durum Kur'an'da da belirtilmektedir.[kaynak belirtilmeli]

İslam dünyasında astronomi gelişmeden önce Müslümanlar kıbleyi belirlemek için geleneksel yöntemlere başvururlardı. Bu yöntemler, Muhammed'in arkadaşlarının aynı yerdeyken kullandıkları yöne bakmayı; gök cisimlerinin ayar ve yükselme noktalarını kullanma; rüzgar yönünü kullanarak ya da Muhammed'in Medine'deki kıblesi olan güneyi kullanmak. Erken dönem İslam astronomisi, Hint ve Yunan meslektaşları, özellikle de Batlamyus'un eserleri üzerine inşa edildi ve kısa süre sonra Müslüman gök bilimciler, 9. yüzyılın ortalarından başlayarak kıblenin yaklaşık yönlerini hesaplamak için yöntemler geliştirdiler. 9. yüzyılın sonlarında ve 10. yüzyılın sonlarında Müslüman astronomlar, kıblenin tam yönünü bulmak için modern formüle eşdeğer yöntemler geliştirdiler. Başlangıçta, bu "astronomların kıblesi", geleneksel olarak belirlenmiş çeşitli kıblelerle birlikte kullanıldı ve Orta Çağ Müslüman şehirlerinde çok çeşitliliğe neden oldu. Ayrıca astronomik yöntemlerin doğru sonuç vermesi için gerekli olan doğru coğrafi verilerin 18. ve 19. yüzyıllardan önce mevcut olmaması kıblenin daha da çeşitlenmesine neden olmuştur. Kıbleleri farklı olan tarihi camiler bugün İslam dünyasında hala ayaktadır.

Erken dönem camilerinde görülen kıble farklılıkları günümüzde farklı yorumlamalara neden olmuştur. Örneğin Kanadalı belgeselci Dan Gibson, birtakım tarihi camilerin kıble yönlerinin Petra olduğunu iddia ederek asıl Kabe'nin Petradaki tapınak olduğunu öne sürmüştür. İslam tarihi uzmanlarını bu durumu Kur'an ve hadislerle dayanarak çürütür. Ayrıca belirtilen camilerin yönünün Petra olmadığı ölçümlerde görülmektedir.

Tarihçi David A. Kingin, bu konu üzerine ele aldığı çalışmasında iddianın safsata boyutunda olduğu açıkça görülmektedir.

Arkeolojik araştırmalarda Mekke'nin rivayet edilenin aksine İslam'ın kuruluş yıllarına göre daha yeni bir şehir olarak ortaya çıkışı, bilinen tarih kaynaklarında ve haritalarda adının 8. yüzyıl öncesinde geçmemesi,[6] ticaret yolları üzerinde olmamasının yanında tarım açısından arazinin uygunsuz oluşu,[7] erken dönem İslam tarihi hakkında ipuçları veren Kur'an ve hadis rivayetlerinde tanımlanan bazı yer isimleri ve özellikleri ile Mekke coğrafi yapısının uyuşmaması gibi nedenlerle bazı kişiler Muhammed'in gerçek olmayan kurgusal bir kişilik olduğuna inanmışlardır. Patricia Crone, Michael Cook ve diğer çok sayıda araştırmacı, metin ve arkeolojik araştırmalara dayanarak, "Mescid-i Haram"ın Mekke'de değil, Kuzeybatı Arap Yarımadası'nda bulunduğunu varsaydılar.[8][9][10][11]

Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan iç karışıklıklarda Kâbe'nin Yezid'in askerlerince yıkıldığı,[12] Kâbe'nin aslına uygun olarak yeniden inşa edilmesinin İslam dünyasında uzun süre tartışıldığı ancak bunun gerçekleşmediği[13] geleneksel tarih yazımında da ifade edilen bir konudur. Kıble üzerinden yapılan bazı araştırmalar İslam'ın ilk kuruluş yeri olarak Petra'yı öne çıkarmıştır.[14]

Yazar Dan Gibson ise, en eski cami, saray ve mezarlık yönlerinin Petra'yı gösterdiklerini keşfetti.[5] Gibson bu bulgularla ayet, hadis ve tarihle ilgili yazılı kaynaklardaki ipuçlarını bir araya getirerek Muhammed'in Petra'da yaşamış ve buradan Medine'ye göç etmiş olduğu sonucuna ulaşmıştır. Ona göre Müslümanların ilk kıblesi hiçbir zaman Kudüs'teki Mescid-i Aksa olmamış, aksine Petra'da Al-Lat tapınağı olarak kullanılan Kâbe olmalıydı. Bu yapı Müslümanların iç savaşlarından birisi olan Abdullah bin Zübeyr ayaklanması sırasında mancınıklarla yıkılmış, İbni Zübeyr karataşı Kâbe'de bulunan diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Emevi saldırıların uzakta, bugünkü Mekke'nin bulunduğu yere taşımış ve yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmıştır. Ancak Emevi etkisinde kalan Kuzey Afrika ve Endülüs camileri yönlerini bambaşka bir yöne, Güney Afrika'ya çevirerek yeni kıbleye karşı çıkmaya devam etmişlerdir.[15][16]

Kıble ile ilgili diğer bir nokta Kâbe veya Mekke'nin yerinin kıble için bağlayıcılığının olmamasıdır. Bu durum Arapların küp şeklinde yapılan evlere veya İslam öncesi Arabistanda oldukça yaygın olan put evlerine Kabe adını vermeleri[17] ve ilk mescitlerin Mekke'yi gösteren yapılar olmamasından da anlaşılabilir. Bu yapılar ve putların İslamlaşma döneminde tahrip edilmesiyle Müslümanlar arasında başlangıçtan bu yana sadece tek bir tane Kabe'nin var olduğu algısı da yerleşmiştir.

Harici video
The Sacred City (2016) (Kutsal Şehir), Türkçe
Kansas Eyalet Üniversitesi'nin kıble çalışması, Türkçe

Bu araştırma sonuçlarına ilk Müslümanların Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadıkları, günümüzde bile doğru hesaplanamayan Kıble yönlerinin olduğu şeklinde cevap verilir.[18][19][20][21][22][23]

Geleneksel görüş için bir başka dayanak noktası 7. yüzyılda yaşayan John bar Penkaye isimli Süryani bir yazarın Abdullah bin Zübeyr İsyanı devam ederken yazdığı kroniklerinde Kabe'nin taşınmasından veya Petra'dan bahsetmemesi, Kabe için çölün uzak noktalarında diye bahsetmesiydi.[24][25][26]

Batlamyus (MS 100-170) Arabistan'da bulunan 50 şehrin bir listesini yayınlamış ve liste "Macoraba" adlı bir şehri içermiştir. Batlamyus'un bahsettiği Macoraba'nın gerçek Mekke olduğu konusunda modern bilimde genel bir fikir birliği olmasına rağmen, bazı bilim adamları bu sonucu sorguladılar.[27][28][29] Bowersock, "Macoraba"nın "Mekke" olduğu ve ardından onu yücelten Aramice sıfat rabb (büyük) olduğu teorisiyle birinci görüşü destekliyor. Patricia Crone "açık gerçek şu ki Macoraba adının Mekke'ninkiyle hiçbir ilgisi yok, Batlamyus O’ndan Moka adıyla bahsediyor olsa bile O Arabea Petraea'da bir kasabadır” diyor.

Romalı tarihçi Ammianus Marcellinus da Batı Arabistan'ın çoğu tanımlanabilen birçok şehrini saydı. Bowersock'a göre, O Mekke'den "Geapolis" veya "Hierapolis" olarak bahsetti; ikincisi, potansiyel olarak Kabe'nin kutsal alanına atıfta bulunan "kutsal şehir" anlamına gelir.[30]

Modern veriler kullanarak Mekke ile çağrışım yapan antik yer isimlerini Mekke ile eşleştirme eğiliminde çalışmalar ve bu çalışmaları yanlışlayan araştırmalar günümüzde de devam etmektedir.[31][32] Dan Gibson Arabistan'ın eski haritaları üzerinde yaptığı değerlendirmelerde Batlamyus'un Dünyanın büyüklüğünü olduğundan küçük ve Arap yarımadasını da daha kısa ve çarpık tasvir ettiğini, bu düzeltmeler yapıldığında, haritada yer alan Irmak yerleri gibi diğer belirleyici unsurları yerine koyduktan sonra Macorabanın yerinin daha da güneye kaydırılması gerektiğini ifade ediyor. Ona göre bu düzeltmeler yapıldığında Macoraba "Mahabishah" ile eşleşmektedir.[33]

Öte yandan haritalı Coğrafya'nın hayatta kalan en eski el yazmaları, 12. yüzyılın sonlarında Bizans'tan gelmektedir. Batlamyus'un kendi haritalarını çizdiğine dair somut bir kanıt yoktur. Bunun yerine, coğrafi verileri daha sonraki harita yapımcılarının uyarlamasına izin veren bir dizi sayı ve diyagram kullanarak dijital biçimde iletti.[34] Ancak başlangıç meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği için, vermiş olduğu koordinatlar hatalıdır.[35] Bu haritaların Batlamyusa referans veren çok daha sonraki yüzyıllara ait sürümlerinde Macoraba ve diğer yerleşimlerden bahsedilmektedir.

Kıble açısı ve kıble saati

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kıble açısı ve kıble saati, kıbleyi bulmaya yönelik tekniklerdir.[36][37]

Bozuk olmayan herhangi bir pusula ile kıble bulmaya yarayan bir yöntemdir. Dünya üzerindeki her noktanın bir kıble açısı değeri vardır (Örneğin İstanbul için 147°). Pusulayı bölgenin kıble açısı yönüne çevirdiğimizde kıbleye döndürmüş oluruz.

Her bölgenin günlük olarak değişen bir kıble saati veya kıble zamanı mevcuttur. Kıble zamanı geldiğinde Güneş'in yönüne bakıldığında kıbleye dönmüş olunur.

Kıble açısı ve kıble saati değerlerine Diyanet İşleri Başkanlığı web sitesinden erişilebilir.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Kibele'den Sibel'e Kıble Sözcüğü - Bilal Aksoy". 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020. 
  2. ^ Cahiliye Araplarının İlahları - Mahfuz Söylemez
  3. ^ ""Kıble" Sözcüğünün Kökeni ve Anadolu Tanrıçası Kybele - Halikarnas Balıkçısı". 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  4. ^ Dan Gibson: Qur'ānic geography: a survey and evaluation of the geographical references in the qurãn with suggested solutions for various problems and issues. Independent Scholars Press, Surrey (BC) 2011, ISBN 978-0-9733642-8-6
  5. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2021. 
  6. ^ Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; p. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’
  7. ^ Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam; 1987; p. 7
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  9. ^ Meccan Trade And The Rise Of Islam, (Princeton, U.S.A: Princeton University Press, 1987
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021. 
  12. ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
  13. ^ http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Kabe%20tarihi.pdf[ölü/kırık bağlantı]
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2021. 
  15. ^ Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book Qur'ānic Geography and the Amazon author information to this book: [1] 21 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [2] 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [3] 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [4] 30 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  16. ^ Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)
  17. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mart 2022. 
  18. ^ King, David A. The Petra Fallacy
  19. ^ Sözcü Gazetesi, 70 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı!, 10/06/2019
  20. ^ Haber Türk, Kıblesi 18 derece yanlış olan cami 64 yıl sonra yıkıldı, 12.07.2020
  21. ^ Cumhuriyet, 47 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı, 12/06/2019
  22. ^ NDTV, 200 Mecca mosques face wrong direction?, 06/04/2009
  23. ^ BBC News, Mecca mosques 'wrongly aligned', 05/04/2009
  24. ^ S. Brock, A brief outline of Syriac Literature, Moran Etho 9, Kottayam, Kerala: SEERI (1997), pp. 56-57, 135
  25. ^ Hoyland, Robert G. Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam;s. 197. The Darwin Press, Inc. (January 1, 1998).
  26. ^ Hoyland, R. (31 Aralık 2019). Seeing Islam as Others Saw It. Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press. ISBN 978-1-4632-3960-2. 16 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2021. 
  27. ^ Morris, Ian D. (2018). "Mecca and Macoraba" (PDF). Al-ʿUṣūr Al-Wusṭā. 26: 1-60. 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018. 
  28. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  29. ^ Crone, Patricia (1987). Meccan Trade and the Rise of Islam. Princeton University Press. ss. 134-135. ISBN 978-1-59333-102-3. 
  30. ^ Bowersock, G. W. (2017). The crucible of Islam. Cambridge (Mass.): Harvard University Press. pp. 53–55. ISBN 9780674057760.
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Şubat 2022. 
  32. ^ Abshire, C.; Gusev, D.; Stafeyev, S.K.; Wang, M. (2020). "Enhanced Mathematical Method for Visualizing Ptolemy's Arabia". International Web Journal on Sciences and Technologies Affined to History of Cartography and Maps. 15 (1): 1-25. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2022. 
  34. ^ "There is no concrete evidence that Ptolemy ever drew his own maps. Instead, he transmitted geographical data in digital form, using a series of numbers and diagrams that allowed later map-makers to adapt it." https://www.historyextra.com/period/ancient-history/ptolemys-maps-the-father-of-modern-geography/ 20 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  35. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Şubat 2022. 
  36. ^ "T. C. Diyanet İşleri Başkanlığı - Vakit hesaplama". 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
  37. ^ "Kıble - TDV İslam Ansiklopedisi". 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kıble&oldid=33595962" sayfasından alınmıştır