Mart 1949 Suriye askerî darbesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Mart 1949 Suriye askerî darbesi
Soğuk Savaş'ın parçası
Tarih29 Mart 1949
Bölge
Suriye
Sonuç Şükri el-Kuvvetli ve Halid el-Azm'ın devrilmesi
Taraflar

Suriye hükûmeti

Suriye Silahlı Kuvvetleri'ndeki darbe planlayıcıları
 ABD (İddia)

Komutanlar ve liderler
Şükri el-Kuvvetli
(Suriye Devlet Başkanı)
Halid el-Azm
(Suriye Başbakanı)		 Hüsnü Zaim
(Genelkurmay Başkanı)
Edib Çiçekli
Sami el-Hinnavi
Miles Copeland Jr. (iddia)
Stephen Meade (iddia)
ABD'nin rejim değişikliği
için müdahaleleri
20. yüzyıl
21. yüzyıl

Mart 1949 Suriye askerî darbesi, Suriye'de 30 Mart 1949'da gerçekleşen kansız bir darbeydi ve modern Suriye tarihinde ülkenin demokratik olarak seçilmiş hükûmetini deviren ilk askeri darbeydi. 11 Nisan 1949'da Suriye devlet başkanı olacak olan Suriye Ordusu Genelkurmay Başkanı Hüsnü Zaim tarafından gerçekletirildi. Zaim'in yönetimi ele geçirilmesine yardım eden subaylar arasında, her ikisi de daha sonra sırasıyla ülkenin askeri liderleri olacak olan Sami el-Hinnavi ve Edib Çiçekli de vardı.[1] Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli, Suriye Ordusu için düşük kaliteli silahlar satın almak ve zayıf liderlikle suçlandı.[2] Kısa bir süre hapsedildi, ancak daha sonra Mısır'a sürgüne gönderildi. Daha sonra Temsilciler Meclisi olarak adlandırılan Suriye Parlamentosu feshedildi. Zaim, cumhuriyeti devirmek için komplo kurmakla suçladığı Münir el-Eclani gibi birçok siyasi lideri de hapse attı.

Darbe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye'deki İngiliz askerî ataşesi tarafından anlatıldığı gibi, Zaim iki yıl önceden, Mart 1947'den başlayarak bir darbe planlamaya başladı.[3] 29 Mart 1949'da, Genelkurmay Başkanı Zaim, dört kıdemli subayına darbedeki rollerini özetleyen talimat verdi. Subaylara talimatlarını okumak için gece yarısına kadar beklemeleri ve bunu tamamen mahremiyet içinde yapmaları söylendi.[3] Darbe, 30 Mart'ta sabah saat 2.30'da başladı ve "bir hükûmet bakanına bağlı üç korumanın ölümü dışında kansız, bir askeri planlama şaheseri" olduğunu kanıtladı. "Mide ülseri ve kalp şikayeti" ile hasta olan Kuvvetli, Şam'dan geçerek önemli hükûmet binalarını sistematik olarak ele geçiren altı askeri birimden biri tarafından hastanede tutuklandı. Suriye milli marşı ve Zaim'den hükûmet değişikliğini bildiren bir mesaj, şafak vakti radyoda çalmaya başladı.[3]

Siyasi bağlam ve ABD'nin müdahale iddiaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye'deki James Hugh Keeley Jr. başkanlığındaki Amerikan elçiliğinin ve Merkezi İstihbarat Teşkilatı'nın (CIA) darbeyi planladığına dair "son derece tartışmalı" iddialar vardır.[3][4] Askeri ataşe yardımcısı (ve gizli CIA görevlisi) Stephen J. Meade, darbeden birkaç hafta önce Albay Zaim ile yakından tanışmış ve kısa iktidar süresi boyunca Zaim'in "başlıca Batılı sırdaşı" olarak kabul edilmiştir. Meade, CIA'in Şam istasyon şefi Miles Copeland Jr. ile birlikte darbenin mimarı olarak tanımlandı.[3] Copeland daha sonra, "eski bir ABD istihbarat subayının şimdiye kadar yayınladığı en açıklayıcı yazılardan biri" olarak kabul edilen "diğer ülkeler arasında Suriye, Mısır ve İran'daki CIA operasyonlarının olağanüstü ayrıntılı hesaplarını" içeren birkaç kitap yazdı. Bununla birlikte, Copeland'ın anıları güçlü bir edebi kaliteye sahiptir ve birçok süslemeyi içerir, bu da anlattığı olayların tarihsel doğruluğunu ölçmeyi zorlaştırır.[3] Ayrıca, Copeland'ın 1989 otobiyografisi The Game Player: Confessions of the CIA's Original Political Operative'deki Suriye darbesine ilişkin açıklaması, 1969 tarihli The Game of Nations: The Amorality of Power Politics'te sunulan önceki versiyonla çelişmektedir.[3]

The Game of Nations'da Copeland, Arap dünyasında Avrupa'dan tam siyasi bağımsızlığını elde eden ilk eski sömürge olan Suriye'nin Washington'da Amerika'nın "Arap ülkeleri üzerinde demokratikleştirici bir etki uygulama kapasitesi" için bir test vakası olarak algılandığını öne sürdü. Copeland'a göre CIA, hileler, mezhepçilik ve komşu Irak ve Ürdün'ün müdahalesiyle gölgelenen Temmuz 1947 Suriye ulusal seçimlerini "kontrol etmeye" çalıştı.[3] Bu seçimler, 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda Suriye'nin yenilgisiyle istikrarı sorgulanan Kuvvetli yönetiminde "zayıf bir azınlık hükûmeti ürettiğinde", Keeley ve diğer ABD yetkilileri, "Suriye'nin tamamen çöküşün eşiğinde olduğundan" endişe duymaya başladılar. Bu durum Suriye Komünist Partisi'ni veya diğer "radikalleri" (Baas Partisi ve Müslüman Kardeşler gibi) güçlendirebilirdi. Sonuç olarak, Keeley "ülkedeki uzun vadeli demokrasi umutlarını korumanın bir yolu olarak" bir askeri darbeye boyun eğdi.[3] Copeland, Keeley'nin emriyle şöyle yazdı: "Meade sistematik olarak Zaim ile bir dostluk geliştirdi ve ona bir darbe fikrini önerdi. Ona darbenin nasıl yapılacağını tavsiye etti ve temelleri atarken karmaşık hazırlıklar boyunca rehberlik etti."[3]

Bununla birlikte, mevcut kanıtlar, Zaim'in ABD'den çok az teşvike ihtiyacı olduğunu gösteriyor. İngiliz askerî ataşesine göre Zaim, Mart 1947'den bu yana - 30 Kasım 1948'de Meade ile tanıştırılmasından bir yıldan fazla bir süre önce - bir darbeyi tasarlıyordu. Darbeden kısa bir süre önce Zaim, Keeley de dahil olmak üzere sözde "komünist suikast hedefleri" olan kişilerin bir listesini oluşturarak Batı'nın sempatisini kazanmaya çalıştı, ancak ABD yetkilileri şüpheciydi. Zaim, Meade'yi 3 Mart ve 7 Mart'ta yaklaşan darbe hakkında doğrudan bilgilendirirken, bilgilendirilen tek yabancı güç ABD değildi: Zaim, İngiliz yetkililere aynı zamanlarda haber verdi. Meade ile yaptığı konuşmalarda Zaim, (toprak reformu dahil) Suriye için ilerici siyasi programını ve komünist tehdidi özetledi ve şu sonuca vardı: "Suriye halkını ilerleme ve demokrasi yolunda başlatmanın tek yolu: kırbaçtır." Zaim, Britanya'nın bölgedeki başlıca müttefikleri Irak ve Ürdün'le daha dostane ilişkiler kurma arzusunu öne sürerek, İngilizlerle yaptığı görüşmelerde farklı bir ton yakaladı. The Game Player'da Copeland, Zaim'in planına Amerikan yardımı hakkında yeni ayrıntılar verdi ve Meade'nin darbenin başarısını sağlamak için ele geçirilmesi gereken belirli kurulumları belirlediğini açıkladı. Ancak Copeland, Zaim'in komployu kendi başına başlattığını da kabul etti: "Bu baştan sona Hüsnü'nün gösterisiydi."[3]

Douglas Little, ABD dışişleri bakan yardımcısı George C. McGhee'nin "görünüşte Filistinli mültecilerin yeniden yerleştirilmesini tartışmak ama muhtemelen ABD'nin Zaim'e olan desteğini yetkilendirmek için" mart ayında Şam'ı ziyaret ettiğini belirtiyor.[5] Buna karşılık Andrew Rathmell, bu hipotezi "tamamen spekülatif" olarak tanımlıyor.[6]

O sırada Suriye'deki kapsamlı ABD politikasının hedefi, Suriye parlamentosu tarafından ertelenen Trans-Arabistan petrol boru hattının inşasına izin vermekti. Zaim, 16 Mayıs'ta projeyi onayladı.[5]

İsrail ile ateşkes

[değiştir | kaynağı değiştir]

1948 savaşının düşmanlıklarını sona erdirmek için İsrail ile ateşkes görüşmeleri, diğer Arap ülkeleri tarafından zaten ateşkes anlaşmaları imzalandıktan sonra[7] 20 Temmuz 1949'da Suriye, sınırlarındaki düşmanlıkları resmen sona erdirmek için İsrail-Suriye Ateşkes Anlaşmasını imzaladı.[8] Anlaşmaya göre Suriye, askerden arındırılmış bir bölge haline gelen uluslararası sınırın batısında bulunan ve kontrol ettiği eski Filistin Mandası topraklarının çoğundan güçlerini geri çekti. 1948'de Suriye'de yaklaşık 30.000 Yahudi vardı. Darbenin ardından, Zaim yönetimi çok sayıda Suriyeli Yahudi'nin göç etmesine izin verdi ve 5.000 kişi İsrail'e gitti.[9]

Başbakan Muhsin el-Barazi'ye iki ülke arasında bir barış anlaşması için İsrail ile gizli müzakereler yürütme ve İsrail Başbakanı David Ben-Gurion ile Zaim arasında olası bir zirveyi görüşme görevi verildi. Görüşmeler ileri seviyelere ulaştı ve İsrail Dışişleri Bakanı Moşe Şaret, resmi barış görüşmelerinin tarihini görüşmek üzere 6 Ağustos 1949'da el-Barazi ile temasa geçti.[2]

Ayaklanma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaim, Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi'nin (SSMP) kurucusu ve başkanı Antun Sadi'ye ihanet ederek subayları arasında isyana ilham verdi. Sadi, Lübnan'da dostane bir hükûmet kurma sözü vermişti, ancak 8 Temmuz'da Zaim, Sadi'yi kaçırdı ve onu ihanetten yargılayan ve aynı gün idam eden Lübnanlı yetkililere teslim etti.[2]

Devriliş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaim'in kısa ömürlü başkanlığı Sami el-Hinnavi ve diğer birkaç SSMP subayı ile birlikte düzenlenen, Zaim ve Barazi'yi derhal idam eden bir askeri darbeyle 14 Ağustos 1949'da sona erdi. Devlet başkanı olarak Haşim el-Attasi göreve geçti. O yıl üçüncü kez bir darbe daha gerekleşti. Aralık ayında, bu kez Attasi'yi 3 Aralık 1951'e kadar devlet başkanı olarak tutan Edib Çiçekli liderliğinde gerçekleştirildi. El-Hinnavi, 31 Ekim 1950'de Muhsin el-Barazi'nin kuzeni Herşo el-Barazi tarafından öldürüldü.[10]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Keeping an eye on Syria: March 29, 1949". Mideastviews.com. 29 Mart 2009. 3 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b c Steel & Silk: Men & Women Who Shaped Syria 1900–2000. Cune Press. 2006. ss. 56, 204-205. ISBN 978-1-885942-41-8. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k Wilford 2013.
  4. ^ Douglas Little, "Cold War and Covert Action: The United States and Syria, 1945-1958," Middle East Journal 44 (Winter 1990), pp. 51-75.
  5. ^ a b Little (Kış 1990). "Cold War and Covert Action: The United States and Syria, 1945-1958". Middle East Journal. 44 (1): 51-75. 
  6. ^ Rathmell (January 1996). "Copeland and Za'im: Re-evaluating the Evidence". Intelligence and National Security. 11 (1): 89-105. doi:10.1080/02684529608432345.  cf. "Capsule Review: Secret War in the Middle East: The Covert Struggle for Syria, 1949-1961". Foreign Affairs. 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2016. 
  7. ^ Israel Ministry of Foreign Affairs, Israel-Syria Armistice Agreement 24 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ Israel-Syrian General Armistice Agreement 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UN Doc S/1353 20 July 1949
  9. ^ Zenner 2000.
  10. ^ Damascus Between Democracy and Dictatorship. University Press of America. 2000. s. 63. ISBN 9780761817444. 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mart_1949_Suriye_askerî_darbesi&oldid=32949337" sayfasından alınmıştır