Yangtze
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Yangtze | |
|---|---|
 | |
| Köken | Tibet, Çin |
| Döküldüğü yer | Doğu Çin Denizi |
| Geçtiği ülkeler | Çin |
| Uzunluk | 6.370 km |
| Kaynaktaki irtifa | 5042 m |
| Su miktarı | 31.900 m³/sn |
| Havzası | 1.800.000 km² |
Yangtze Nehri (okunuşu: Yangdzı; anlamı: Uzun Irmak), Yangzi Jiang veya Gök Irmak; Asya'nın en uzun, dünyanın Nil ve Amazon'dan sonra üçüncü en uzun nehridir. Uzunluğu 6.370 km olup Çin'in batısından Doğu Çin Denizi'ne akar. Çincede anlamı "uzun nehir"dir. Dünyada sadece bir ülkeyi sulayan en büyük nehirdir. Tibet Platosu'ndan Min adıyla doğar, Yibin'de Jinsha nehriyle birleşerek Yangtze adını alır. Çongçing, Vuhan, Nankin ve Şanghay'dan geçerek Yangtze Deltası'ndan Doğu Çin Denizi'ne dökülür. Nehir, denge profiline ulaşmış olup ulaşım için elverişlidir. Yolcu ve yük taşımacılığı yapılır. Özellikle delta bölgesine çok yakında bulunan ve dünyanın en büyük limanlarından olan Şanghay Limanı nehir üzerinde en yoğun gemi trafiğinin yaşandığı yerdir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Çince adlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Cháng Jiāng (长江; 長江) veya "Uzun Nehir", Mandarin Çincesinde Yangtze'nin resmi adıdır. Ancak Çinliler, nehrin Sichuan'daki Yibin'deki Min Nehri ile birleştiği yere kadar olan kaynak kısımlarına farklı isimler vermişlerdir.[1][2]
Jinsha Nehri ("Altın Kum Nehri") Yibin'den Qinghai'deki Yushu yakınlarındaki Batang Nehri ile birleştiği yere kadar Yangtze'nin 2.308 km 'lik (1.434 mi) kısmını ifade ederken, Tongtian Nehri ("Cennete giden nehir"), Yushu'dan Tuotuo Nehri ile Dangqu Nehri'nin birleştiği yere kadar olan 813 km'lik (505 mi) bölümü tanımlar.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yangtze Nehri, Tibet Platosu'nun doğu kesimindeki birkaç koldan kaynaklanır. Geleneksel olarak Çin hükûmeti, kaynağın Tanggula Dağları'ndaki Geladandong dağı'nın batısında uzanan buzulun tabanındaki Tuotuo kolu olduğunu kabul etmiştir. Bu kaynak 33°25′44″K 91°10′57″D / 33.42889°K 91.18250°D konumundadır ve Yangtze'nin en uzak kaynağı olmasa da deniz seviyesinden 5.342 m (17.526 ft) yükseklikteki en yüksek kaynağıdır. Hidrolojik olarak denizden en uzak nehir mesafeli Yangtze'nin gerçek kaynağı, Geladandong'un yaklaşık 325 km (202 mi) güneydoğusundaki Dam Qu kolunun başındaki Jari tepesindedir.[3] Bu kaynak yalnızca 20. yüzyılın sonlarında keşfedildi ve Qinghai, Yushu Eyaleti, Zadoi İlçesi'deki Chadan kasabasının hemen güneydoğusunda 32°36′14″K 94°30′44″D / 32.60389°K 94.51222°D’da ve deniz seviyesinin 5.170 m (16.960 ft) üzerindeki sulak alanlardadır.[4] Yangtze'nin tarihsel manevi Geladandong kaynağı, Jari tepesi kaynağının keşfinden bu yana hala Yangtze'nin kaynağı olarak anılır.[3] Bu kollar birleşir ve nehir Yünnan'a ulaşmak için Siçuan (Szechwan) ve Tibet sınırındaki derin bir vadiden güneye doğru dönerek Çinghay (Tsinghai) boyunca doğuya doğru akar. Bu vadi boyunca nehrin yüksekliği 5.000 m (16.000 ft)'dan 1.000 m (3.300 ft) altına düşer.
Yibin'de Sichuan havzasına girer. Sichuan havzasındayken suyunun hacmini artıran birkaç güçlü kolu alır. Daha sonra ünlü Üç Boğaz'ı oluşturmak için Çongçing ve Hubei sınırındaki Wushan dağı ile kesişir. Üç Boğaz'ın doğusundaki Yichang, Yangtze Ovası üzerindeki ilk şehirdir.
Hubei eyaletine girdikten sonra Yangtze, birkaç gölden su alır. Bu göllerin en büyüğü, Hunan ve Hubei eyaletlerinin sınırındaki ve Hunan'daki nehirlerin çoğunun çıkış noktası Dongting Gölü'dür. Vuhan'da en büyük kolu Han Nehri'ni alarak kuzey havzasından Şensi'ye kadar sularını getirir.
Jiangxi eyaletinin kuzey ucunda, Çin'in en büyük tatlı su gölü olan Poyang Gölü nehirle birleşir. Nehir daha sonra Anhui ve Jiangsu'dan geçerek sayısız küçük göl ve nehirden daha çok su alır ve sonunda Şanghay'da Doğu Çin Denizi'ne ulaşır.
Çin'in beş ana tatlı su gölünden dördü sularını Yangtze nehrine boşaltır. Geleneksel olarak Yangtze nehrinin memba kısmı Yibin'den Yichang'a, orta kısım Poyang Gölü'nün nehirle birleştiği Yichang'dan Hukou İlçesi'ne ve aşağı kısmı Hukou'dan Şanghay'a kadardır.
Yangtze Nehri'nin kökeni bazı jeologlarca Eosen'de yaklaşık 45 milyon yıl öncesine tarihlenir,[5] ancak bu tarihleme tartışmalıdır.[6][7]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Jeolojik tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarı Irmak'ın ağzı, tarihi kayıtlarda Şantung yarımadasının kuzey ve güneyinde geniş çapta dalgalanmalar gösterse de, Yangtze büyük ölçüde sabit kalmıştır. Ancak sedimantasyon hızlarına ilişkin çalışmalara dayanarak, mevcut deşarj alanının Geç Miyosen'den (y. 11 Yıl) öncesine ait olması pek muhtemel değildir.[8] Bundan önce, kaynak suları mevcut Kızıl Nehir boyunca veya yakınında güneye Tonkin Körfezi'ne akıyordu.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Yangtsze-Kiang". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press.
- ^ Yule, Henry. The River of Golden Sand: The Narrative of a Journey Through China and Eastern Tibet to Burmah, Vol. 1, p. 35 11 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. "Introductory Essay." 1880. Reprint: Cambridge University Press, 2010. Retrieved August 14, 2013.
- ^ a b Winchester, Simon (1996). The River at the Center of the World. Henry Holt. ISBN 978-0-8050-3888-0.
- ^ Wong How Man (2005) New and longer Yangtze source discovered. 28 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Richardson, N.J.; Densmore, A.L.; Seward, D. Wipf M. Yong L. (2010). "Did incision of the Three Gorges begin in the Eocene?" (PDF). Geology. 38 (6): 551-554. Bibcode:2010Geo....38..551R. doi:10.1130/G30527.1. 23 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2019.
- ^ Wang, JT; Li, CA; Yong, Y; Lei, S (2010). "Detrital Zircon Geochronology and Provenance of Core Sediments in Zhoulao Town, Jianghan Plain, China". Journal of Earth Science. 21 (3): 257-271. doi:10.1007/s12583-010-0090-4.
- ^ Jietao, Wang. "Geomorphological Evolution of the Hengshixi Anticline of The Three Gorges Area Through Isobases: A Model of Yangtze River Capture" (PDF). International Journal of Simulation: Systems, Science and Technology. 17 (4): 17.1-7. 30 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Haziran 2017.
- ^ Métivier, F. & al. "Mass Accumulation Rates in Asia During the Cenozoic 2019-03-27 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Geophysical Journal International, Vol. 137, No. 2, p. 314. 1999. Retrieved December 5, 2013.
- ^ Clift, Peter. "The Marine Geological Record of Neogene Erosional in Asia: Interpreting the Sedimentary Record to Understand Tectonic and Climatic Evolution in the Wake of India-Asia Collision 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Woods Hole Oceanographic Institution, 2006. Retrieved December 5, 2013.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
