Yapay uydu
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Ağustos 2010) |
Yapay uydular, insanoğlunun geliştirip Dünya'nın veya başka gezegenlerin yörüngesine yerleştirdiği uydulardır. Bu uydular genellikle yarı-bağımsız bilgisayar kontrollü sistemlerdir.
1957'de SSCB tarafından fırlatılan ilk yapay uydu olan Sputnik 1'den beri, binlerce yapay uydu Dünya'dan fırlatılmıştır. Bu uyduların her birinin belli bir amacı vardır. Yapay uyduların amaçlarından bazıları şunlardır:
- Haberleşme uyduları: TV, radyo, telefon gibi iletişim araçlarını kullanabilmek için uzaya gönderilmiş uydulardır. Modern haberleşme uyduları çoğunlukla "Molniya yörünge" veya "Alçak Dünya" yörüngelerini kullanırlar.
- Meteoroloji uyduları: Bu uydular dünyadaki meteorolojik olayları gözlemlemek için kullanılırlar.
- Anti-uydu silah sistemleri: "Katil uydular" olarak da bilinen bu uyduların amaçları düşman uydularını yok etmektir. Düşman uyduları vurmak için kinetik mermiler ya da enerji veya partikül silah sistemleri kullanırlar. Dünya yörüngesinde bu teknik alt sistemlere sahip bilinen bir uydu bulunmamaktadır. Ancak zaman zaman gündeme gelmektedir.
- Astronomi uyduları: Uzaydaki diğer gökcisimlerini gözlemek amacıyla kullanılırlar.
- Biyouydular (Biosatellites): Bilimsel amaçlarla canlı organizmalar taşıyan uydulardır.
- Minyatür uydular: Çok çeşitli amaçlarla kullanılabilen sıra dışı şekilde ufak cüsseli uydulardır. 500–100 kg arasında olanlara "miniuydu", 100–10 kg arasında olanlara "mikrouydu", 10 kg'dan daha hafif olanlara "nanouydu" denir.
- Navigasyon uyduları: Radyo sinyalleri vasıtasıyla dünya üzerindeki mobil cihazların yerlerini GPS sayesinde tespit etmeye yarayan uydulardır. Günümüzde uçaklarda, otomobillerde hatta elde kullanımı oldukça yaygınlaşmış olan sistem. sayesinde dünya üzerindeki konum birkaç metre hassasiyetiyle tespit edilebilir.
- Gözetleme uyduları (Reconnaissance satellites): Daha çok askeri gözetleme ve keşif amaçlarıyla kullanılan bu uyduların gerçek kabiliyetleri konusunda detaylı bir bilgi mevcut değildir. Bunun nedeni, bu sistemlere dair bilgilerin "çok gizli" gizlilik derecesinde olmasıdır.
- Yer gözlem uydusu: Bu uydular sivil gözlem amacıyla (çevre faciaları, harita yapımı vs.) kullanılan uydulardır.
Dünya gözlem uyduları, uzaktan algılama olarak adlandırılan Dünya'yı izlemek ve araştırmak için tasarlanmıştır. Çoğu Dünya gözlem uydusu, yüksek veri çözünürlüğü için alçak Dünya yörüngesine yerleştirilir ancak bazıları kesintisiz kapsama alanı için Jeostatik yörünge yerleştirilir. Bazı uydular, tutarlı bir aydınlatmaya sahip olmak ve Dünya'nın tam bir görüntüsünü elde etmek için bir Güneşle eşzamanlı yörüngeye yerleştirilir.
Uyduların işlevlerine bağlı olarak, normal kamera, radar, lidar, fotometre veya atmosferik aletler olabilir. Yer gözlem uydusunun verileri en çok arkeoloji, haritacılık, çevresel izleme, meteoroloji ve keşif uygulamalarında kullanılır. 2021 itibarıyla, 950'den fazla Dünya gözlem uydusu var ve en fazla sayıda uydu Planet Labs tarafından işletilir.[1]
Meteoroloji uyduları, bulutları, şehir ışıklarını, yangınları, çevre kirlilik etkilerini, kutup ışıkları, kum ve toz fırtınaları, kar örtüsü, buz haritalaması, okyanus akıntısılarının sınırları, enerji akışlarını vb. İzler.
Çevresel izleme uyduları Dünya'nın bitki örtüsünü, atmosferik iz gaz içeriğini, deniz durumunu, okyanus rengini ve buz alanlarındaki değişiklikleri tespit edebilir. Zaman içindeki bitki örtüsü değişimlerini izleyerek, mevcut bitki örtüsü durumunu uzun vadeli ortalamasıyla karşılaştırarak kuraklıklar izlenebilir.[2] Antropojenik emisyonlar, troposferdeki NO2 ve SO2 verileri değerlendirilerek izlenebilir.
- Güneş enerjisi uyduları: Bu uydular güneş enerjisini dünya üzerindeki alıcılara yönlendirerek, alternatif enerji kaynağı olarak kullanılması planlanan uydulardır.
- Uzay istasyonları: Uzay istasyonları, üzerinde insanların yaşaması için inşa edilmiş yapılardır. Günümüzde bilimsel amaçlarla kullanılan bu yapılar astronotların yıllarca barınmasına imkân verebilmektedir. Bu istasyonlar uzay taşıtı değillerdir ve iniş-kalkış kabiliyetleri yoktur. Bu istasyonlara gidiş geliş diğer uzay taşıtları vasıtasıyla sağlanır.
Yapay uyduları gözlemleme
[değiştir | kaynağı değiştir]Bulutsuz bir gecede büyükçe yapay uyduları çıplak gözle görmek mümkündür. Bunları uçaklardan ayırmak çok kolaydır. Uçaklar geceleri yanıp sönen sarı-kırmızı, yeşil anti-çarpışma ve sis lambalarını yakarlar. Yapay uyduların parlaklığı ise yıldız gibidir. Akanyıldızlar gibi kayıp geçmezler, çok yavaş hareket ederler ve gök ufkunda kayboluncaya kadar görünürler. Ufukta dünyanın gölgesine geçtikleri için artık görünmez olurlar. En iyi göründükleri zaman, güneşin batışından az sonraki zamandır.
Bağımsız uydu üretip gönderen ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Order | Bölge | İlk fırlatılma tarihi | Roket | Uydu |
|---|---|---|---|---|
| 1 |  | 1957 | Sputnik-PS | Sputnik 1 |
| 2 |  | 1958 | Juno I | Explorer 1 |
| 3 |  | 1965 | Diamant | Astérix |
| 4 |  | 1970 | Lambda-4S | Ōsumi |
| 5 |  | 1970 | Long March 1 | Dong Fang Hong I |
| 6 |  | 1971 | Black Arrow | Prospero X-3 |
| 7 |  | 1980 | SLV | Rohini |
| 8 |  | 1988 | Shavit | Ofeq 1 |
| — |  [1] | 1992 | Soyuz-U | Şablon:Kosmos |
| — |  [1] | 1992 | Tsyklon-3 | Strela (x3, Russian) |
| 9 |  | 2009 | Safir-2 | Omid |
| 10 |  | 2011 | Dnepr | RASAT |
Kendi uydularını üretemeyen veya ürettiğine destek vermeyen ülkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Bölge | İlk fırlatılma tarihi | İlk uydu | 2008 yılında yörüngedeki yükleri[4] |
|---|---|---|---|
| ( ) | 1957 (1992) | Sputnik 1 (Cosmos-2175) | 1398 |
| 1958 | Explorer 1 | 1042 |
 | 1962 | Alouette 1 | 25 |
 | 1964 | San Marco 1 | 14 |
| 1965 | Astérix | 44 |
 | 1967 | WRESAT | 11 |
 | 1969 | Azur | 27 |
| 1970 | Ōsumi | 111 |
| 1970 | Dong Fang Hong I | 64 |
| 1971 | Prospero X-3 | 25 |
 | 1973 | Intercosmos Kopernikus 500 | ? |
 | 1974 | ANS | 5 |
 | 1974 | Intasat | 9 |
| 1975 | Aryabhata | 34 |
 | 1976 | Palapa A1 | 10 |
 | 1978 | Magion 1 | 5 |
 | 1981 | Intercosmos Bulgaria 1300 | 1 |
 | 1985 | Brasilsat A1 | 11 |
 | 1985 | Morelos 1 | 7 |
 | 1986 | Viking | 11 |
| 1988 | Ofeq 1 | 7 |
 | 1988 | Astra 1A | 15 |
 | 1990 | Lusat | 10 |
 | 1990 | Badr-1 | 5 |
 | 1992 | Kitsat A | 10 |
 | 1993 | PoSAT-1 | 1 |
 | 1993 | Thaicom 1 | 6 |
| 1994 | Turksat 1A | 5 |
| 1995 | Sich-1 | 6 |
 | 1995 | FASat-Alfa | 1 |
 | 1996 | MEASAT | 4 |
 | 1997 | Thor 2 | 3 |
 | 1997 | Mabuhay 1 | 2 |
 | 1998 | Nilesat 101 | 3 |
 | 1998 | ST-1 | 1 |
 | 1999 | ROCSAT-1 | |
 | 1999 | Ørsted | 3 |
 | 1999 | SUNSAT | 1 |
 | 2000 | Saudisat 1A | 12 |
 | 2000 | Thuraya 1 | 3 |
 | 2001 | Maroc-Tubsat | 1 |
 | 2002 | Alsat 1 | 1 |
 | 2003 | Hellas Sat 2 | 2 |
 | 2003 | Nigeriasat 1 | 2 |
| 2005 | Sina-1 | 4 |
 | 2006 | KazSat 1 | 1 |
 | 2006 | BelKA | 1 |
 | 2007 | Libertad 1 | 1 |
 | 2008 | VINASAT-1 | 1 |
 | 2008 | Venesat-1 | 1 |
 | 2013 | Azersat-1 | 1 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "How many Earth observation satellites are orbiting the planet in 2021?". 18 Ağustos 2021. 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2022.
- ^ NASA, Drought. 19 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 4 July 2008
Bu madde, bu kaynaktan alınan kamu malı olan bir metni içermektedir. - ^ "First time in History". The Satellite Encyclopedia. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008.
- ^ "SATCAT Boxscore". celestrak.com. 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008.
