Cadmiumsulfide

Cadmiumsulfide
Structuurformule en molecuulmodel
Kristalstructuur van hawleyiet
Roosterstructuur van greenockiet
Algemeen
Molecuulformule	CdS
IUPAC-naam	cadmiumsulfide
Andere namen	cadmium(II)sulfide
Molmassa	144,476 g/mol
CAS-nummer	1306-23-6
EG-nummer	215-147-8
Wikidata	Q179619
Beschrijving	Gele kristallen
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
Gevaar
H-zinnen	H302 - H341 - H350 - H361 - H372 - H413
EUH-zinnen	geen
P-zinnen	P201 - P281 - P308+P313
Carcinogeen	ja (IARC-klasse 1)
Opslag	Gescheiden van sterk oxiderende stoffen, sterke zuren, voeding en voedingsmiddelen.
EG-Index-nummer	048-010-00-4
VN-nummer	2570
ADR-klasse	Gevarenklasse 6.1
LD50 (ratten)	(oraal) 7080 mg/kg
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand	vast
Kleur	geel-oranje-bruin
Dichtheid	4,82 g/cm³
Smeltpunt	(bij 10 MPa) 1750 °C
Kookpunt	(sublimatie) 980 °C
Zelfontbrandings- temperatuur	> 450 °C
Oplosbaarheid in water	(bij 20°C) 0,0013 g/L
Slecht oplosbaar in	water
Tenzij anders vermeld zijn standaardomstandigheden gebruikt (298,15 K of 25 °C, 1 bar).
Portaal    Scheikunde

Cadmiumsulfide is het sulfide van cadmium, met als brutoformule CdS. De stof komt voor als lichtgele of oranje kristallen of als een geel tot bruin kristallijn poeder. De stof is zeer slecht oplosbaar in water. Vanwege de intense kleur van de verbinding wordt zij gebruikt als pigment (cadmiumgeel).

Cadmiumsulfide komt in de natuur voor onder de vorm van twee mineralen: het kubische hawleyiet en het hexagonale greenockiet.

Cadmiumsulfide kan worden bereid door een neerslagreactie van oplosbare cadmiumzouten en het sulfide-ion (bijvoorbeeld via een waterstofsulfide-oplossing in water).

Op industriële schaal wordt cadmiumsulfide geproduceerd als dunne films om te gebruiken in onder andere LDR's. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de hydrolyse van thio-ureum als bron van waterstofsulfide-ionen en een oplossing van een ammoniumzout of ammoniak, om als buffer te dienen. De reacties verlopen als volgt:^[1]

${\displaystyle \mathrm {Cd^{2+}\ +\ 4\ NH_{3}\longrightarrow \ [Cd(NH_{3})_{4}]^{2+}} }$

${\displaystyle \mathrm {(NH_{2})_{2}CS\ +\ OH^{-}\longrightarrow \ SH^{-}\ +\ H_{2}O\ +\ H_{2}CN_{2}} }$

${\displaystyle \mathrm {SH^{-}\ +\ [Cd(NH_{3})_{4}]^{2+}\longrightarrow \ CdS\ +\ NH_{4}^{+}\ +\ 3\ NH_{3}} }$

Het voordeel van deze manier van werken is dat de sulfide-ionen enerzijds gelijkmatig in de hele oplossing ontstaan in plaats van lokaal in een zeer grote overmaat aanwezig te zijn, en anderzijds langzaam vrijkomen waardoor de totale concentratie laag blijft en de neerslagreactie gelijkmatig verloopt.

Cadmiumsulfide is een halfgeleider, met een band gap van 2,42 eV,^[2] en kent een groot aantal toepassingen in allerhande lichtdetectoren.

De stof is wordt ook gebruikt als anorganisch cadmiumpigment, echter na stabilisatie met onder andere cadmiumtelluride en kwik(II)sulfide. Cadmium(II)sulfide geeft een oranje tot gele kleur af, en wordt daarom ook cadmiumgeel genoemd.^[3]

Er is wel gesuggereerd dat al duizenden jaren geleden het natuurlijke mineraal greenockiet is vermalen om er geel pigment mee te maken, maar dat is in feite in nog geen enkel voorwerp door onderzoek aangetoond.

Het pigment cadmiumgeel is in 1817 bij toeval door de Duitse chemicus Friedrich Stromeyer ontdekt. Het bestuur van de stad Hildesheim had hem verzocht te onderzoeken of de apotheken van die plaats smithsoniet of zinkcarbonaat als huidzalf verkochten in plaats van zinkoxide. Stromeyer verhitte de zalf om dat te testen, wat een zinkcarbonaat in het witte zinkoxide zou moeten veranderen, maar in plaats daarvan ontstond een substantie met een gele kleur. Dat zou op een verontreiniging met lood kunnen duiden, maar hij kon de aanwezigheid daarvan niettonen. Hij bezocht daarop de fabriek te Salzgitter die de stof aan de apothekers had geleverd, waar hij te horen kreeg dat ze opzettelijk zinkcarbonaat verkochten omdat bij pogingen zinkoxide te produceren steeds de ongewenste gele verkleuring optrad. Stromeyer ontdekte hierop dat de verontreiniging werd veroorzaakt door een nog onbekend element, cadmium.

De ontdekking van cadmium was van groot natuurkundig belang, maar Stromeyer ontging ook de praktische waarde van het gele cadmiumsulfide niet: al in 1819 suggereerde hij dat het een belangrijke aanvulling zou kunnen zijn voor het palet van de kunstschilder. De stof was namelijk veel helderder dan het toen meest gebruikte gele pigment, Napels geel. Wegens de lastige productie duurde het echter geruime tijd voordat cadmiumsulfide ook werkelijk in de schilderkunst kon worden toegepast. Pas in 1835 duikt het voor het eerst in de catalogi van handelaren in pigment op. Pas in de jaren veertig van de negentiende eeuw nam industriële productie toe. Het pigment had in het begin een vrij slechte reputatie omdat het onder invloed van luchtverontreiniging in het kleurloze cadmiumsulfaat werd omgezet en de kleur zo 'verkalkte'. Toen later olieverf steeds meer industrieel geproduceerd werd in plaats van zelf gewreven door de schilder, verdwenen deze problemen goeddeels doordat de pigmentkorrels gelijkmatiger door olie beschermd werden. Een andere bedreiging van de stabiliteit werd gevormd door allerlei slecht gecontroleerde productiemethoden waardoor het eindproduct wel 20% vrij zwavel kon bevatten of 30% cadmiumoxalaat. Het zwavel kon gemakkelijk met loodwit reageren met een snelle verdonkering tot gevolg. Het pigment werd in de negentiende eeuw soms onder allerlei fantasienamen verkocht, zoals aurorageel, briljantgeel, Mutriegeel en oriëntgeel. Omgekeerd gebeurde het dat allerlei goedkopere gele pigmenten onder de naam cadmiumgeel werden aangeboden. Een geelgroene tubekleur die als cadmiumgroen op de markt wordt gebracht, is een mengsel van cadmiumgeel met vert émeraude.

Gedurende de twintigste eeuw werd het pigment steeds populairder, ondanks de vrij hoge prijs. De kinderziekten uit de negentiende eeuw werden overwonnen zodat de zuiverheid en daarmee de stabiliteit van het product kon worden gegarandeerd. Goede even stabiele alternatieven waren er niet. De industriële toepassing van het pigment werd sterk vergroot doordat het ook plastic ermee een kleur kon worden gegeven. In de eenentwintigste eeuw begon men zich in toenemende mate zorgen over de giftigheid ervan te maken.

Cadmiumgeel heeft kleurindex PY 37. Het is op zich redelijk lichtecht, maar gevoelig voor zwaveldioxide in de lucht en onder inwerking van vocht en licht kan zich cadmiumcarbonaat vormen. Wat onder de naam cadmiumgeel wordt verkocht is een variant met veel grotere pigmentkorrels wat de kleur naar het oranje doet zwemen maar de lichtechtheid vergroot. Het gelere maar minder kleurechte pigment, met kleine korrels, wordt wel als 'cadmiumgeel citroen' aangeduid, maar daarin kan zich ook een component cadmiumcarbonaat bevinden. Cadmiumgeel kan reageren met verbindingen van koper en arseen of met een van de twee, vooral met Veronesegroen, maar die worden tegenwoordig niet meer gebruikt. Het is gevoelig voor de inwerking van zuren. Hoewel kalkbestendig is het daarom minder geschikt voor het schilderen van fresco's. Cadmiumgeel is sterk dekkend en hittebestendig, maar het kleurend vermogen ervan is matig en het is duur. Het blijft een probleem dat het pigment giftig is, als is die in olieverf verwerkt, en via de huid kan worden opgenomen. Al een minieme absorptie kan leiden tot schade aan de gezondheid, in het bijzonder aan organen. Penselen en kwasten moeten daarom niet met de vingers worden gereinigd. Verffabrikanten waarschuwen ervoor het pigment met de airbrush aan te brengen. Een Zweeds verzoek het gebruik in verf voor kunstschilders helemaal te verbieden, vanwege de milieuverontreiniging, werd op 28 oktober 2015 door de Europese Unie afgewezen. Goedkopere organische vervangers zijn intenser, veel minder giftig en tegenwoordig minstens even lichtecht, maar minder dekkend.

De stof ontleedt bij verhitting met vorming van giftige dampen, onder andere zwaveloxiden. Cadmiumsulfide reageert met sterk oxiderende stoffen. Ze reageert tevens met zuren, waardoor het giftig waterstofsulfide vrijkomt. Een voorbeeldreactie is die met zoutzuur:

${\displaystyle \mathrm {CdS\ +\ 2\ HCl\longrightarrow \ CdCl_{2}\ +\ H_{2}S} }$

Bij langdurige of herhaalde blootstelling boven de drempelwaarde (0,002 mg/m³) kunnen er effecten op de nieren, de longen en het beenweefsel optreden, met als gevolg een verstoorde nierwerking, longaandoeningen en beenderzwakte. De stof is kankerverwekkend bij de mens.

•  cadmiumsulfide - International Chemical Safety Card