Donge

Donge
Donge met bovenloop Leij
Lengte	circa 35 km
Bron	Baarle Nassau (bovenloop Leij)/Tilburg
Monding	Amer
Stroomt door	Noord-Brabant
Portaal    Geografie

De Donge is een beek in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. De Donge is een typische laaglandbeek, hij heeft geen duidelijke bron maar ontstaat door toevloed van regen- en grondwater in het gebied tussen Alphen en Baarle-Nassau. De bovenloop ligt in natuurgebieden, dan volgt het stedelijk gebied van Tilburg waar de bovenloop afwatert op het Wilhelminakanaal. De benedenloop is gescheiden van de bovenloop en voert door gemengd gebied met oude industrie, bewoning en natuur langs Dongen naar de uitmonding in de Amer.

Vanuit de omgeving van Baarle-Nassau en Riel, dat ongeveer 27 meter boven zeeniveau ligt, stromen twee waterlopen, de Hultense Leij en de Lei in noordelijke richting. Aan de zuidkant van de Dongewijk, een deel van het Tilburgse stadsdeel Reeshof, vloeien ze samen tot de Donge. Bij de aanleg van de Reeshof is in het jaar 2000 de loop van voor 1920 hersteld en is het natuurgebied Dongevallei aangelegd. Ten noorden daarvan mondt de beek met een stuw uit in het Wilhelminakanaal.

Voorbij het Wilhelminakanaal zijn er twee takken: bij de Burgemeester Letschertweg sluit een tak min of meer aan bij de in 2000 herstelde oude waterloop. Dit is een smalle, gekanaliseerde watergang, een flinke sloot die via duikers onder de Vierbunderweg en de Eindsestraat door slingert, eerst noordoostelijk stroomt en na enkele honderden meters noordwestelijk langs de Fazantenweg en rakend aan de noordoostkant van de Dongense woonkern. Na een zuidwestelijke zigzag bij de Procureurweg gaat het weer in dezelfde richting verder. De andere tak sluit aan op de bedding aan de andere kant van het kanaal zoals die het grootste deel van de twintigste eeuw was. Deze is anno 2009 nog goed zichtbaar op de kaart en in het landschap. Deze tak is wat minder strak gekanaliseerd en loopt door Dongen, vanaf het eind van de Sportlaan onder de Rijensestraatweg door en langs de Lage Ham en de Watertorenstraat. Vlak voor de Provincialeweg/Wilhelminalaan komen de takken bij elkaar. Met de Kerkdijk (verderop Dongedijk, een onverhard wandel- en fietspad) en 's Gravenmoer aan de rechterhand gaat het dan, nog steeds gekanaliseerd noordwaarts. Daar splitst een tak af die noordelijk naar Raamsdonk en dan met een westwaartse zigzag en een duiker onder de A59 door gaat, bijna recht noordelijk naar het Oude Maasje. De eigenlijke Donge gaat, hier nauwelijks gekanaliseerd, westwaarts onder de A27 en de A59 door, maakt even verbinding met het Wilhelminakanaal en kronkelt dan tussen Geertruidenberg en Raamsdonksveer door. Daar mondt zij, samen met de Bergsche Maas, uit in de Amer.

De toeleidende beekjes zoals de Oude Leij stromen door Brabantse natuurgebieden. Het gaat hierbij om de natuurgebieden Regte Heide, Riels Laag, Ooievaarsnest en Riels Hoefke. Dit gebied, dat direct ten zuiden van Tilburg gelegen is, is niet alleen bijzonder vanwege zijn grote landschappelijke verscheidenheid maar ook vanwege zijn voor Nederlandse begrippen spectaculaire hoogteverschillen. De drassige laaggelegen gronden langs de Oude Leij grenzen hier direct aan de droge bos- en heidegronden die bijna tien meter hoger liggen.

In de herstelde beekbedding van het Tilburgse natuurgebied Dongevallei zijn zeldzame moerasplanten tot leven gekomen uit zaden die bijna een eeuw onder een dikke laag landbouwgrond hebben gelegen. Er groeien pioniersplanten als geelgroene zegge, maar ook zeldzame mossoorten als grote viltmuts en oranje knolknikmos. Ook de vleesetende kleine zonnedauw, moerasrolklaver, moeraswolfsklauw en moerasdoorn zijn hier te vinden. Het gebied is ook rijk aan paddenstoelen- en zwammen, met onder andere gewoon judasoor, grijze buisjeszwam en doolhofzwam.

In de buurt van Geertruidenberg en Raamsdonksveer, waar de rivier breder is dan in de rest van het stroomgebied, wordt de rivier voornamelijk bevaren voor industrie, al is veel daarvan verdwenen vanaf het einde van de twintigste eeuw. Zo was de Dongecentrale tot 1952 de belangrijkste producent van elektriciteit in Noord-Brabant, maar deze is in 2011 gesloten en heeft andere bestemmingen gekregen.^[1] De taken zijn overgenomen door de Amercentrale. Verder waren er tot 2005 drie scheepswerven gevestigd aan de oost- en westoever van de rivier. Omdat de gemeente Geertruidenberg deze plekken heeft gereserveerd om eengezinswoningen en appartementen te bouwen zijn deze scheepswerven verplaatst naar een locatie aan de Bergsche Maas. Anno 2008 zijn in Geertruidenberg nog wel het benzinetransportbedrijf Van Der Sluijs Groep en het mineraalverwerkende bedrijf Ankerpoort gevestigd. Beide bedrijven gebruiken de rivier voor hun aanvoer per schip.

• De rivier vormt van oudsher de natuurlijke grens tussen het Oost- en West-Brabants dialect. Dit is zo ontstaan omdat er in die tijd nauwelijks contact was tussen de bewoners ten westen en ten oosten van de rivier. Deze lijn is overigens naar het zuiden door te trekken in het gebied waar de Donge niet stroomt.
• De plaats Dongen waar de rivier langs loopt is weliswaar vernoemd naar de rivier maar op een andere manier dan menigeen zal denken. De rivier heette voordat er bewoning was simpelweg Aa (zoals zoveel rivieren). Omdat Dongen op een Donk ligt, een hooggelegen zandrug in een veengebied, werd deze plaats 'Donk aan de Aa' genoemd, wat verbasterde tot 'DonkAa' oftewel 'Dongen', hieruit is ook de naam van de rivier ontstaan.
• De regio waar de Donge uitmondt in de Amer (grofweg de plaatsen in de gemeente Geertruidenberg, en de dorpen Made, Hank en Dussen maar vaak ook Drimmelen) wordt vaak 'Dongemond' genoemd. Dit is weliswaar geen officieel vastgestelde regio, maar veel bedrijven en instellingen hebben de naam wel geadopteerd.

• Actuele informatie - Rijkswaterstaat
• Documentaire Donge