Gaspar de Crayer

Gaspar de Crayer
Portret van Gaspar de Crayer door Antoon van Dyck
Persoonsgegevens
Geboren	Antwerpen, 18 november 1584
Overleden	Gent, 27 januari 1669
Beroep(en)	Kunstschilder
Oriënterende gegevens
Jaren actief	ca. 1604-1669
Stijl(en)	Barok
RKD-profiel
Portaal    Kunst & Cultuur

Gaspar de Crayer (Antwerpen, 18 november 1584 – Gent, 27 januari 1669) was een kunstschilder uit de Antwerpse School. Zijn generatie werd beïnvloed door Rubens.

De Crayer werd geboren in Antwerpen maar trok al op jonge leeftijd naar Brussel, waar door de aanwezigheid van het landvoogdelijk hof veel opdrachten te verkrijgen waren. Hij was vermoedelijk in de leer bij Raphael Coxie, een zoon van de beroemde Mechelse schilder Michiel Coxie. In de evolutie van De Crayers werk zijn een aantal stilistische fasen te onderscheiden, maar hij stond al vroeg onder invloed van Peter Paul Rubens. De Crayer was als navolger mee verantwoordelijk voor de verspreiding van Rubens' stijl in de Zuidelijke Nederlanden.

Na de dood van Rubens in 1640 behoorde de Crayer zelf tot de belangrijkste en meest toonaangevende kunstenaars van de Zuidelijke Nederlanden. Hij kreeg veel opdrachten en hield er een groot atelier op na. Net als Rubens stond hij zelf in voor het ontwerp van zijn schilderijen terwijl hij bij de definitieve uitwerking door leerlingen en medewerkers werd bijgestaan. Daardoor zijn nogal wat voorbereidende tekeningen en schetsen van hem bekend. Naar het voorbeeld van Rubens werkte De Crayer ook veel met olieschetsen.

Het grootste deel van zijn leven woonde en werkte de Crayer in Brussel. Hier was hij verbonden aan het landvoogdelijke hof. In 1635 werd hij hofschilder van de landvoogd van de Spaanse Nederlanden kardinaal-infant Ferdinand wiens portret hij ook schilderde. Later stond hij ook in dienst van diens opvolger, aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk die een belangrijk kunstliefhebber was. Op hoge leeftijd verhuisde De Crayer nog naar Gent (1664), waar hij met een groot atelier actief bleef en tot aan zijn dood nog grote opdrachten uitvoerde.

Gaspar de Crayer werkte onder meer mee aan de decoraties van de Blijde Intrede van de kardinaal-infant te Gent.^[1] Een olieverfschets van de "Triomf van Scipio Africanus" (Londen, Courtauld Gallery in het Courtauld Institute of Art) die was bedoeld als ontwerp voor deze feestdecoraties laat zeer duidelijk de invloed van Rubens zien. De exuberante en bewogen compositie verkrijgt net als bij Rubens een goede overzichtelijkheid door de sterke onderliggende structuur van de compositie. Als historieschilder kreeg De Crayer ook erkenning vanuit het buitenland. Hij werd door architect Jacob van Campen gevraagd om mee te werken aan de decoratie van Huis ten Bosch in Den Haag en hij voerde ook opdrachten uit Spanje uit. De Crayer werkte ook geregeld in opdracht van enkele Duitse vorsten.

In Vlaanderen zelf werd hij vooral gevraagd voor het vervaardigen van monumentale contrareformatorische altaarstukken. Het bekendste voorbeeld is wellicht de "Rozenkransmadonna", vandaag in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel. Een belangrijk opdrachtgever was de Mechels aartsbisschop Jacob Boonen waarvoor hij verschillende altaarstukken schilderde. De Crayer werkt ook veel voor de grote abdijen van de Zuidelijke Nederlanden waaronder de abdij van Affligem, de abdij van Averbode, de abdij van Villers, de abdij van Zwijveke en andere.

• Stijl
• 
  Portret van Filips IV van Spanje (1605-1665) door Gaspar de Crayer
• 
  Portret van Kardinaal-infant Ferdinand door Gaspar de Crayer
• 
  Altaarstuk in Baden-Württemberg
• 
  De opstanding van de HH. Monulphus en Gondulfus (Bonnefantenmuseum)
• 
  Portret van een vrouw, driekwart lengte, zwarte jurk, waaier in de hand, 1620, uit de collectie van The Phoebus Foundation
• 
  Portret van een man, driekwart lengte, witte kraag en hoed in de hand, 1620, uit de collectie van The Phoebus Foundation

Vele werken van De Crayer worden nog in Vlaamse kerken en abdijen bewaard, onder meer in de Begijnhofkerk van Mechelen, de Sint-Laurentiuskerk in Sint-Laureins, de Sint-Martinuskerk in Gent, de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in Watervliet, de Sint-Martinuskerk in Aalst, de Sint-Quintinuskerk in Lennik en de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Deinze. Een groot werk genaamd "Onze-Lieve-Vrouw verschijnt aan Dominicus" (1655) bevindt zich in de Sint-Pauluskerk in Antwerpen.

Gaspar de Crayer is echter ook vertegenwoordigd in grote binnen- en buitenlandse musea, zoals het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel, het Bonnefantenmuseum in Maastricht, het Kunsthistorisches Museum in Wenen, het Musée du Louvre in Parijs en het Museo del Prado in Madrid.

• Hans Vlieghe, Gaspar de Crayer: sa vie et ses œuvres, 2 vols., Brussel, 1972.
• Hans Vlieghe, Flemish Art and Architecture, 1585-1700, The Pelican History of Art, Yale University Press, New Haven, 1998.
• Sint-Paulus-Info. Wetenschappelijk tijdschrift van de Sint-Paulusvrienden. Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Antwerpse Sint-Pauluskerk. 72 nummers (1982 tot 2009).
• Sirjacobs Raymond. Antwerpen Sint-Pauluskerk en Schatkamer. Vijftig hoogtepunten (2008).
• Sirjacobs Raymond. Sint-Pauluskerk Antwerpen. Historische Gids (tweede volledig herwerkte druk 2001).

• Biografische gegevens bij het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis
• Lijst van schilders uit de Barok

Zie de categorie Gaspar de Crayer van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.