Hendrik III van Frankrijk

Hendrik III
1551-1589
Hertog van Orléans
Periode	1560-1574
Voorganger	Karel III
Koning van Polen
Periode	1573-1574
Voorganger	Sigismund II August
Opvolger	Stefanus Báthory
Grootvorst van Litouwen
Periode	1573-1574
Voorganger	Sigismund III
Opvolger	Stefanus Báthory
Koning van Frankrijk
Periode	1574-1589
Voorganger	Karel IX
Opvolger	Hendrik IV
Vader	Hendrik II van Frankrijk
Moeder	Catharina de' Medici
Dynastie	Valois
Broers/zussen	Frans II, Karel IX, Frans van Anjou
Partner	Louise van Lotharingen

Hendrik III (Fontainebleau, 19 september 1551 – Saint-Cloud, 2 augustus 1589, geboren als Alexandre Édouard de France, was koning van Frankrijk van 1574 tot 1589. Als Hendrik van Valois (Pools: Henryk Walezy, Litouws: Henrikas Valua) was hij de eerste verkozen monarch van het Pools-Litouwse Gemenebest met de dubbele titels van koning van Polen en grootvorst van Litouwen van 1573 tot 1575.

Hij was de vierde zoon van Hendrik II en Catharina de' Medici en de laatste Franse koning uit het Huis Valois. Als kind genoot hij de bijzondere affectie van zijn moeder. Hij erfde het koningschap van zijn broer Karel IX, toen die in 1574 op 23-jarige leeftijd zonder wettelijke troonopvolger overleed. Hendrik III was de derde zoon in rij van Hendrik II die koning werd, na zijn broers Frans II en Karel IX. Tevoren droeg hij de titel "hertog van Anjou" en had hij als opperbevelhebber van het leger in 1569 de hugenoten bij Jarnac en Montcontour verslagen.

Hendrik III was ook de broer van Frans van Anjou (François Hercule), die door de Franse adel "monsieur" genoemd werd.

Omdat hij als vierde zoon weinig kans maakte ooit koning van Frankrijk te worden, slaagde hij er in zich via diplomatieke manoeuvres in 1573 tot koning van Polen te laten kiezen, maar deze functie beviel hem allerminst. De adel van dit land liet voor de koning namelijk weinig reële macht over. Toen hij bij het afleggen van de troon-eed aarzelde om een passage te bevestigen, waarin de tolerantie van alle godsdiensten werd bevestigd, zou een Poolse magnaat hem in het Latijn hebben toegesnauwd: "Si non iurabis, non regnabis" (Als je niet zweert, zul je niet regeren). Toen Hendrik na enkele maanden hoorde dat zijn broer overleden was en daarmee de Franse troon vacant, hield hij het voor gezien in Polen en vluchtte heimelijk weg uit Kraków. Voordat de toekomstige Franse koning in Frankrijk arriveerde, bezocht hij eerst Oostenrijk, waarbij hij Wenen aandeed. Vervolgens maakte hij een plezierreis door Noord-Italië en liet zich feestelijk ontvangen in het rijke Venetië.

Hij keerde naar Frankrijk terug en werd in mei 1575 te Reims gekroond als Hendrik III. Hij ging door voor begaafd, had een verzorgde opvoeding genoten, maar leefde behoorlijk decadent en omringde zich met mignons ('lievelingen'; zo werden de mannen die Hendrik omringden genoemd, ze werden ervan verdacht homoseksueel te zijn en vrouwenkledij te dragen).

Plannen voor een huwelijk (in 1571) met de achttien jaar oudere koningin Elizabeth I van Engeland vonden geen doorgang; Elizabeth was protestant en Hendrik katholiek. Bovendien zou Elizabeth dit huwelijk alleen geopperd hebben om vijand Spanje uit te dagen.

Na de dood van Willem van Oranje werd Hendrik in 1584 op last van de Staten-Generaal der Nederlanden door Jan van Asseliers benaderd met het verzoek of hij zijn broer Frans van Anjou, ook in 1584 overleden, wilde opvolgen als beoogd landsheer der Nederlanden. Deze toenaderingspoging liep op niets uit.

Zijn artistieke aanleg leefde Hendrik III uit in grandioze feestelijkheden, ondanks de telkens opvlammende strijd met de hugenoten. Deze strijd werd zelfs nog heviger, toen de hugenoot Hendrik van Navarra (de toekomstige Hendrik IV) plots de wettige troonopvolger werd na de dood van 's konings jongste broer, Frans van Anjou. Een huwelijk van Hendrik III met Louise van Lotharingen bleef immers kinderloos.

Het werd de koning in brede kring kwalijk genomen dat hij zich te sterk liet beïnvloeden door protestanten en zich in toenemende mate toegeeflijk opstelde tegenover de hugenoten. Daarom organiseerden zijn tegenstanders zich in de Ligue, een Heilig Verbond van conservatieve katholieken, onder leiding van Hendrik I van Guise, een jeugdvriend van de koning. Guise koesterde de ambitie zelf koning van Frankrijk te worden en genoot een grote populariteit bij de Parijse bevolking, die hij met een lastercampagne tegen Hendrik III opzette. In mei 1588 kwam Parijs in opstand tegen Hendrik III, die zich genoodzaakt zag Guise de hoogste militaire bevoegdheden toe te kennen.

In de overtuiging dat hij nooit helemaal de meester zou zijn in Frankrijk zolang Guise in leven was, besloot hij toen deze té machtige bondgenoot te laten vermoorden. Na de nederlaag van de Spaanse Armada in de zomer van 1588, was de angst van de koning voor Spaanse steun aan de Katholieke Liga blijkbaar afgenomen. Daarom nodigde hij op 23 december 1588 op het kasteel van Blois, de hertog van Guise uit in de raadszaal, waar de broer van de hertog Lodewijk II, kardinaal van Guise, al wachtte. De hertog kreeg te horen dat de koning hem in de privékamer naast de koninklijke slaapkamer wilde zien. Daar vermoordden koninklijke wachters de hertog en vervolgens de kardinaal. Om er zeker van te zijn dat geen enkele kandidaat voor de Franse troon vrij was om tegen hem op te treden, liet de koning de zoon van de hertog opsluiten.

Teneinde de schijn van wettelijkheid te redden kreeg François du Plessis (de vader van de latere kardinaal de Richelieu) de taak om vervolgens de lichamen van de twee broers op de binnenplaats van het kasteel op een brandstapel te verbranden en hun as in de Loire te verstrooien.^[1] De hertog van Guise was erg populair in Frankrijk en de burgers keerden zich tegen Hendrik III voor de moorden. Parijs was in rep en roer. De koning werd van zijn troon vervallen verklaard en de theoloog Jean Guincestre verklaarde dat zijn naam een anagram was van "Vilain Hérodes" (gemene Herodes). Hendrik III riep de hulp in van Hendrik van Navarra en rukte samen met de hugenoten en de middenpartij der politieken op tegen de revolterende hoofdstad.

Tijdens de nu volgende belegering werd hij door de fanatieke Dominicaanse monnik Jacques Clément op 1 augustus neergestoken. De (13e en) laatste koning uit het huis van Valois overleed de volgende dag aan zijn verwondingen, in het koninklijk kasteel van Saint-Cloud, nabij Parijs. Hij werd opgevolgd door Hendrik van Navarra, die de naam Hendrik IV aannam.

Karel van Angoulême (1459-1496)

Louise van Savoye (1476-1531)

Lodewijk XII van Frankrijk (1462–1515)

Anna van Bretagne (1462–1515)

Piero di Lorenzo de' Medici (1471-1503)

Alfonsina Orsini (1472-1520)

Jan IV van Auvergne (1467-1501)

Johanna van Bourbon (1465-1511)

Frans I van Frankrijk (1494-1547)

Claude van Frankrijk (1499-1524)

Lorenzo II de' Medici (1492-1519)

Madeleine de La Tour d'Auvergne (1498-1519)

Hendrik II van Frankrijk (1519-1559)

Catharina de' Medici (1519-1589)

Frans II van Frankrijk (1544-1560)

Elisabeth van Valois (1545-1568)

Claudia van Valois (1547-1575)

Karel IX van Frankrijk (1550-1574)

Hendrik III van Frankrijk (1551-1589)

Frans van Anjou (1555-1584)

... + 3 zusters en 1 broer