Lijst van Italiaanse muziektermen
Veel termen in de muziek zijn afkomstig uit het Italiaans, aangezien Italië de bakermat van de geschreven muziek is.
Zie ook: Lijst van muziektermen
 A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z |
| Term | Betekenis |
|---|---|
| 15ma (quindecima) | speel twee octaven hoger dan genoteerd |
| 15ma bassa | speel twee octaven lager dan genoteerd |
| 8va (ottava) | Speel een octaaf hoger dan genoteerd. Soms wordt een 8 boven de sleutel toegevoegd: 𝄟 |
| 8va bassa | Speel een octaaf lager dan genoteerd. Soms wordt een 8 onder de sleutel toegevoegd: 𝄤 |
| A battuta | zie 'a tempo' |
| A capella | gezongen zonder instrumentale begeleiding |
| A piacere | naar believen |
| A prima vista | op het eerste gezicht (ook wel aangeduid met de Franse term à vue) |
| A tempo | terug in het normale tempo spelen |
| Abbandonatamente | vrij |
| Accarezzévole | liefkozend |
| Accelerando | versnellend |
| Acceso | ontvlamd |
| Acciaccato | gebroken, wanneer de noten in een akkoord niet tegelijk moeten klinken, maar vanuit de bastoon omhoog (zie ook 'arpeggio') |
| Acciaccatura | korte voorslag |
| Accompagnato | begeleid, waarin de begeleiding de solist moet volgen |
| Ad libitum | of 'ad. lib.', naar believen, in vrijheid, veel vrijheid voor uitvoerende(n) |
| Adagietto | tamelijk rustig |
| Adagio | langzaam en gevoelvol |
| Adagissimo | zeer langzaam en gevoelvol (langzamer dan adagio) |
| Affannato | of 'affannoso', angstig |
| Affettuoso | gevoelig/hartelijk |
| Affrettando | gehaast |
| Agile | vlug, beweeglijk |
| Agitato | snel, opgefokt |
| Alla breve | halve noot als teleenheid |
| Alla misura | streng in de maat |
| Allargando | verbredend (vertragend) |
| Allegretto | behoorlijk opgewekt |
| Allegrezza | opgewekt |
| Allegro | snel, levendig |
| Allegro agitato | snel en onrustig |
| Allegro con brio | snel en met glans |
| Allegro con fuoco | snel en vurig |
| Allegro con spirito | snel en geestdriftig |
| Allegro ma non troppo | levendig, maar niet te snel |
| Allegro moderato | matig snel |
| Allegro vivace | levendig en snel |
| Altissimo | zeer hoog |
| Amabile | aimabel, plezierig |
| Amoroso | liefdevol |
| Ancora più | nog meer |
| Andante | gaande, langzaam |
| Animando | levendiger wordend |
| Animandosi | geanimeerd, levendig |
| Animato | levendig |
| Aperto | open |
| Appassionato | hartstochtelijk |
| Appoggiatura | lange voorslag |
| Arco | met de strijkstok spelen (niet pizzicato) |
| Arpeggio | het na elkaar spelen van de tonen van een akkoord |
| Assai | zeer |
| Attacca | aanvallend inzetten, doorspelen zonder pauze |
| Ballabile | dansbaar spelen |
| Basso continuo | continue bas, vooral gebruikt in de barok |
| Battaglia | gevecht |
| Bellicoso | oorlogszuchtig, agressief |
| Bisbigliando | fluisterend |
| Bocca chiusa | met gesloten mond zingen (neuriën) |
| Brillante | schitterend |
| Brioso | met gloed |
| Bruscamente | bruusk |
| Burlesco | grappig (voordrachtsaanwijzing) |
| Burletta | grappig (operaterm) |
| Cadenza | Cadens (solistische passage vlak voor het einde) |
| Calando | afsluitend, afnemend (qua tempo en volume) |
| Calamando | rustiger wordend |
| Cambiare | veranderen, wisselen (van instrument) |
| Cantabile | of cantando, zangerig |
| Capriccio | grillig |
| Capriccioso | grillig |
| Capodastro | , kortweg capo, een klem waarmee de open snaren van een snaarinstrument in toonhoogte verhoogd kunnen worden |
| Chiuso | gesloten |
| Coda | staart, laatste deel van een muziekstuk (verkleind is codetta), aangegeven met  |
| Col arco | met de strijkstok |
| Col legno | met het hout van de strijkstok |
| Collosale | groots |
| Coloratura | uitgebreid versieren van een zangpartij |
| Comodo | comfortabel |
| Comprimario | met de eerste (begeleidende rol) |
| Con | met |
| Con abbandono | met overgave |
| Con affretto | met emotie |
| Con amore | met liefde |
| Con anima | bezield |
| Con ardore | met passie |
| Con bravura | met glans |
| Con brio | met gloed |
| Con calore | met warmte, gloed |
| Con colore | met kleur |
| Con dolore | met smart |
| Con espressione | expressief |
| Con forza | met kracht |
| Con fuoco | met vuur, vurig |
| Con grazia | bevallig |
| Con larghezza | breed |
| Con moto | met beweging |
| Con ottava, quindecima bassa | zie 8va, 15ma |
| Con passione | met hartstocht |
| Con slancio | met enthousiasme |
| Con sordine | (of 'Con sordino') met demper |
| Con spirito | geestdriftig |
| Con variazioni | met variaties |
| Coperti | bedekt (de trom met doek afgedekt) |
| Crescendo | aanzwellend, luider wordend, groeiend |
| Da capo | vanaf het begin |
| Da capo al fine | vanaf het begin tot fine (uitbreiding van da capo) |
| Dal segno | herhalen vanaf het teken 𝄋 |
| Deciso | beslist |
| Decrescendo | afnemend, zachter wordend |
| Delicato | breekbaar |
| Devoto | religieus, vroom |
| Diminuendo | zachter wordend |
| Dolce | lieflijk, teder, zacht |
| Dolente | klagend, weemoedig |
| Doloroso | smartelijk |
| Doppio movimento | dubbel zo snel |
| Dramatico | dramatisch |
| Due corde | piano: de dempingspedaal half indrukken viool: dezelfde toon op twee snaren spelen |
| Eguale | gelijkmatig |
| Energico | energiek |
| Enfatico | empathisch |
| Eroico | heroïsch |
| Espansivo | overdreven expressief |
| Espirando | wegstervend |
| Espressivo | expressief, tot nadruk gebracht |
| Estinguendo | uitdovend |
| Estinto | gedoofd, nauwelijks hoorbaar |
| Facile | gemakkelijk |
| Fermata | Aanpassing van het metrum |
| Feroce | Vurig |
| Festivamente | Feestelijk, vrolijk |
| Fieramente | Trots |
| Fine | Einde |
| Flautando | Als een fluit, ook als flautendo |
| Flebile | Met verdriet, rouw |
| Focoso | Vurig, met passie, ook als fuocoso of Con fuoco |
| Forte | Luid, sterk (afgekort tot f) |
| Fortepiano (fp) | Luid (sterk) en meteen daarna zacht (niet te verwarren met de fortepiano als instrument) |
| Fortissimo | Zeer luid (sterk) (afgekort tot ff) |
| Fortissimo possibile | Zeer, zeer luid (sterk) (afgekort tot fff) |
| Forza | Kracht (in muzikale zin), ook als con forza |
| Freddo | Koud, emotieloos |
| Fresco | Fris |
| Fuga | Muziekvorm die veel gebruikmaakt van contrapunt en waarbij alle stemmen een gelijkwaardige rol hebben (in tegenstelling tot melodie en begeleiding) |
| Furia | Woede |
| Furioso | Woedend |
| Funebre | Somber, treurig |
| Gaio | Vrolijk |
| Gaudioso | Met plezier |
| Gemendo | Kreunend |
| Gentile | Aardig, beheerst |
| Giocoso | Vrolijk, licht |
| Gioioso | Idem |
| Giusto | Juist, bijvoorbeeld in Tempo giusto |
| Glissando | Glijdend, vloeiend van een toonhoogte naar een andere glijden |
| Grandioso | Groots |
| Grave | Gedragen, serieus (langzaam tempo) |
| Grazioso | Gracieus, sierlijk |
| Gustoso | Met smaak |
| Imperioso | Heerszuchtig |
| Impetuoso | Onstuimig |
| Improvvisando | Met improvisatie |
| Improvvisato | Geïmproviseerd, of alsof geïmproviseerd |
| Incalzando | Dringend, verwant aan stringendo |
| Insistendo | Nadrukkelijk, aandringend |
| Intermezzo | Tussenspel, verbindende passage |
| Intimo | Intiem |
| Irato | Boos, met woede |
| Lacrimoso | vol tranen, verdrietig |
| Lamentevole | in een klagende stijl |
| Lamentando | met rouw, beklag |
| Lamentoso | met rouw, beklag |
| Largamente | tempo vergelijkbaar met largo |
| Larghetto | minder langzaam dan largo |
| Larghissimo | zeer, zeer langzaam (langzamer dan largo) |
| Largo | breed, langzaam |
| Legato | opeenvolgende noten niet los van elkaar spelen |
| Leggiero | licht, wordt ook wel als leggiermente, leggiadro of leggierezza geschreven |
| Leggierissimo | Zeer licht |
| Lentando | geleidelijk langzamer en zachter worden |
| Lentissimo | zeer langzaam, langzamer dan lento |
| Lento | slepend, langzaam tempo |
| Liberamente | vrij |
| Libero | vrij |
| L'istesso | of lo stesso, hetzelfde (in tempo, articulatie, etc.) |
| Loco | ter plaatse (na geoctaveerd te hebben) |
| Lontano | als van een afstand |
| Lo stesso tempo | of l'istesso tempo, hetzelfde tempo, hoewel de maatsoort verandert |
| Lugubre | luguber, rouwig |
| Luminoso | licht (als in licht t.o.v. donker) |
| Lunga | lang, vaak in combinatie met een fermate of rust |
| Lusingando | vleiend |
| Ma non troppo | ...maar niet te veel (in combinatie met een andere aanwijzing) |
| Maestoso | statig |
| Magico | magisch |
| Maggiore | majeur (in een toonsoort) |
| Magnifico | groots, prachtig |
| Malinconico | melancholisch |
| Mancando | wegstervend |
| Mano destra | met de rechterhand (ook als MD of m.d.) of in het Frans: main droite |
| Mano sinistra | met de linkerhand (ook als MS of m.s.) of in het Frans: main gauche |
| Marcatissimo | zeer nadrukkelijk |
| Marcato | met nadruk, ook wel als marc. geschreven |
| Marcia | een mars, bijvoorbeeld in alla marcia, als een mars |
| Martellato | gehamerd, meestal op de piano |
| Marziale | plechtig en krachtig (krijgshaftig) |
| Melancolico | melancholisch |
| Medesimo tempo | zie l'istesso tempo |
| Meno | minder |
| Meno mosso | minder beweging |
| Messa di voce | in zang het gecontroleerd zwellen (door crescendo en diminuendo) |
| Mesto | treurig |
| Mezza voce | met halve stem, dus met gematigd volume |
| Mezzo | half, bijvoorbeeld in mezzosopraan of mezzo forte |
| Mezzo forte | of mf, matig luid in dynamiek |
| Mezzo piano | of mp, matig zacht in dynamiek |
| Mezzo-soprano | mezzosopraan |
| Misterioso | mysterieus |
| Mobile | flexibel |
| Moderato | matig of gematigd, tempo-aanwijzing |
| Modesto | bescheiden |
| Molto | zeer, sterk, meestal in combinatie met een andere aanwijzing |
| Morendo | wegstervend |
| Mosso | Beweging, altijd voorafgegaan door meno of piu, zie aldaar |
| Moto | beweging, bijvoorbeeld in con moto |
| muta [in...] | wanneer binnen een stuk een partij van geschreven toonsoort wisselt (bijvoorbeeld: passage 1 staat in E en passage 2 in Es, dan staat na passage 1 'muta in Es')[bron?] |
| Narrante | alsof het verteld wordt |
| Naturale | ook als nat., als opheffing van een effect als col legno |
| Niente | niets, zachtste dynamiek, bijvoorbeeld al niente (naar niets, naar stilte) |
| Nobile | op nobele wijze |
| Nobilmente | zie 'nobile' |
| Notturno | nocturne |
| Obbligato | verplicht, onmisbaar |
| Omaggio | hommage, viering |
| Ordinario | gewoon, normaal, bijvoorbeeld in 'tempo ordinario' |
| Opera | lett. goede werken, drama op muziek voor zang en orkest |
| Opera buffa | vrolijke opera |
| Opera seria | serieuze opera, meestal met een klassiek thema |
| Ossia | alternatief in een partituur |
| Ostinato | zich herhalend motief |
| ottava, quindecima (bassa) | zie 8va, 15ma |
| Parlando | sprekend, spraak imiterend (bij zang, maar kan ook instrumentaal) |
| Partitura | Partituur |
| Passionato | met passie |
| Pastorale | vredig en eenvoudig (letterlijk: herderlijk of landelijk) |
| Pausa | rust |
| Pedale | of 'ped.', meest 'con ped.' of 'con pedale', bij een piano, met ingedrukt pedaal spelen tot de begeleidende lijn eindigt of een asterisk voorkomt |
| Penseroso | gedachtevol, meditatief |
| Perdendosi | wegstervend |
| Pesante | zwaar, overdenkend |
| Piacere | naar eigen goeddunken voordragen |
| Pianissimo | of pp, zeer zacht in dynamiek |
| Pianissimo possibile | of ppp, zeer, zeer zacht in dynamiek |
| Piano | of p, zacht in dynamiek |
| Piacevole | aangenaam |
| Piangevole | klagend |
| Piccolo | klein |
| Pietoso | meelijwekkend, vol medelijden |
| Più | meer, vaak i.c.m. een andere aanwijzing, zoals 'mosso' |
| Più mosso | beweeglijker |
| Piuttosto | tamelijk, zoals in 'allegro piutosto presto' |
| Pizzicato | geplukt, aanwijzing voor strijkers (t.o.v. 'arco', 'gestreken') |
| Placido | rustig, kalm |
| Pochettino | of 'poch.', een weinig (afzwakkende aanwijzing, i.c.m. een andere aanwijzing) |
| Poco | een beetje, maar meer dan bij 'pochettino' |
| Poco a poco | beetje bij beetje, indien iets geleidelijk plaats moet vinden |
| Poetico | poëtisch |
| Poi | dan, bijvoorbeeld in 'dal segno 𝄋 poi Coda' (naar het teken 𝄋 en dan Coda) |
| Pomposo | pompeus, pralend |
| Portamento | dragend, een glissando-achtige techniek, voor piano een lengte tussen staccato en legato |
| Portato | gedragen, breder dan staccato, maar niet gebonden |
| Posato | neergezet (gesetteld) |
| Precipitando | ijlend |
| Prestissimo | zeer snel tempo |
| Presto | snel tempo |
| Prima donna | belangrijkste vrouwelijke zangstem |
| Prima volta | de eerste keer (bij herhalingen, i.c.m. andere aanwijzing/tekst) |
| Primo | de eerste (bijvoorbeeld in 'tempo primo'), vrouwelijk: 'prima' |
| Quasi | bijna als, ongeveer |
| Quasi forte | iets zachter dan forte |
| Rallentando | of 'rall.', vertragend en verbredend |
| Rapido | snel |
| Recitativo | recitatief |
| Religioso | plechtig (lett. 'religieus') |
| Repente | plotseling |
| Replica | herhaal |
| Ridicolosamente | met humor, grappig en vrij |
| Rinforzando | of 'rf.', 'rinf', versterkt, iets sterker aangezet |
| Ripieno | begeleidingsgroep in het concerto grosso (tutti) |
| Risoluto | resoluut |
| Ritardando | of 'ritard.', 'rit.', vertragend (t.o.v. 'accelerando') |
| Ritenuto | of 'riten.', 'rit.' plotseling langzamer |
| Ritmico | ritmisch |
| Ritmo | ritme, bijvoorbeeld in 'ritmo di x battute' (ritme van x maten) |
| Ritornello | herhalende passage voor koor of orkest |
| Rondo | muziekvorm en -schema |
| Rubato | flexibel in tempo, expressief (lett. 'gestolen') |
| Ruvido | ruig |
| Saltando | springend, strijktechniek |
| Scatenato | ongeremd |
| Scherzando | speels, als een scherzo |
| Scherzo | lichte, speelse muziekvorm, veel gebruikt in symfonieën en sonata's |
| Scordatura | alternatieve stemming voor snaarinstrumenten |
| Scorrendo | of 'scorrevole', van noot naar noot glijden |
| Secco | droog |
| Segno | zie dal segno |
| Segue | direct door met het volgende deel |
| Semplice | simpel |
| Sempre | altijd |
| Senza | zonder |
| Serioso | serieus |
| Sequens | een onmiddellijk op andere toonhoogten herhaalde melodie of harmonie |
| Sforzando | of sfz., specifiek accent (lett. 'luid gemaakt') |
| Sforzato | plotseling versterkt, geaccentueerd |
| Siciliana | dans uit Sicilië in 6/8 of 12/8 maat |
| Silenzio | stilte, zonder galm |
| Simile | op dezelfde manier, d.w.z. geen wijziging in speelstijl |
| Slargando | breder en/of langzamer |
| Slentando | langzamer wordend |
| Smorzando | of smorz., uitdovend (sowieso in dynamiek, vaak ook in tempo) |
| Soave | rustig, zachtaardig |
| Sopra | boven |
| Sognando | dromerig |
| Solenne | plechtig |
| Solo | (mv. soli), alleen, wanneer een instrument of een instrumentgroep een zeer belangrijke rol in het orkest vervult |
| Sonata | een gespeeld muziekstuk (sonare is 'klinken') |
| Sonatina | kleine sonate |
| Sonore | klinkend |
| Sonoro | krachtig klinkend (niet per se in dynamiek) |
| Sopra | boven, om de sopraanstem mee aan te duiden |
| Sordina | (mv. sordine) of sordino, een demper t.b.v. klank- of volumeverandering |
| Sospirando | zuchtend |
| Sostenuto | aangehouden, het aanhouden van een toon |
| Sotto voce | met zachte en/of lage stem |
| Spianato | egaal |
| Spiccato | duidelijk, helder (met een springende strijkstok iedere noot apart aanzetten) |
| Spinto | zangtechniek tussen lyrisch en dramatisch in |
| Spiritoso | geestdriftig |
| Staccato | gestoten, iedere noot relatief kort en gesepareerd aangezet |
| Stanza | met zachte en/of lage stem |
| Stornello | lijkend op improvisatie |
| Strascinando | of strascicante, een passage zeer gebonden spelen |
| Strepitoso | lawaaiig, krachtig |
| Stretto | krap, tevens een passage in een fuga |
| Stromenti | instrumenten |
| Stringendo | geleidelijke acceleratie en toename in spanning |
| Subito | plotseling |
| Sul ponticello | strijktechniek, dicht bij de kam |
| Sul tasto | strijktechniek, op de toets |
| Tacet | indien niet gespeeld moet worden (lett. zwijg)
|
| Tasto solo | een enkele toets, indien geen harmonie plaats mag vinden |
| Tempo | snelheid |
| Tempo giusto | het juiste tempo |
| Tempo di Minuetto | in het tempo van een menuet, nogal traag en sierlijk |
| Tempo ordinario | het gewone tempo (in barokmuziek) |
| Tempo primo | Ook wel 'To Io' of 'Tempo uno', hervatten van het originele tempo |
| Tempo rubato | een zeer vrij tempo (lett. gestolen tijd) |
| Teneramente | teder |
| Tenerezza | tederheid |
| Tenor | hoge mannelijke zangstem |
| Tenuto | (vast)houden, een noot langer dan gebruikelijk vasthouden, met inachtneming van de notenwaarde |
| Tessitura | het beste of gemakkelijkste toonbereik voor zangers of instrumentalisten |
| Tosto | snel |
| Tranquillo | rustig, kalm, vredig |
| Tremolo | het snel herhalen van dezelfde noot |
| Tre corde | het demperpedaal loslaten (opheffing una corda) |
| Troppo | te veel, vaak als non troppo (niet te veel) |
| Tutte le corde | alle snaren |
| Tutti | iedereen (in het orkest) |
| Una corda | een snaar, bij piano met het oefenpedaal |
| Un poco | een beetje |
| Unisono | of 'unis.', het gezamenlijk spelen van dezelfde tonen/melodie (t.o.v. 'div.') |
| Veloce | met snelheid |
| Velocissimo | zo snel mogelijk, bijvoorbeeld in een cadenza |
| Vibrato | trillend, het (subtiel en/of gecontroleerd) laten fluctueren van een bep. toonhoogte |
| Vigoroso | krachtig |
| Vittorioso | als een overwinning |
| Vivo | levendig |
| Vivace | snel, levendig tempo |
| Vivacissimo | zeer snel, levendig tempo |
| Vivamente | snel en levendig |
| Volante | vliegend |
| Volti subito | of 'VS', sla de bladzijde snel om |
| Zelo | ijver |
| Zeloso | ijverig |
| Zelosamente | ijverig, met ijver |