Malbork
Dit artikel gaat over de plaats Malbork. Voor de gelijknamige gemeente zie Malbork (gemeente). Stad in Polen  | |||
|---|---|---|---|
  | |||
  | |||
| Situering | |||
| Woiwodschap | Pommeren | ||
| District | Powiat Malborski | ||
| Gemeente | Malbork | ||
| Coördinaten | 54° 2′ NB, 19° 2′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 17,15 km² | ||
| Inwoners (2014) | 38.970 (2272 inw./km²) | ||
| Overig | |||
| Identificatiecode | 22090 | ||
| Website | malbork.pl | ||
| Foto's | |||
 | |||
| |||
Malbork ([ˈmalbɔrk]?; Nederlands: Mariënburg; Duits: Marienburg) is een stad in het Poolse woiwodschap Pommeren, gelegen aan de rivier Nogat in de powiat Malborski. De oppervlakte bedraagt 17,15 km², het inwonertal 38.970 (2014).
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Het Slot Mariënburg was sinds 1309 het hoofdkwartier van de ridderstaat van de Duitse Orde. Het kasteel van de Orde werd in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd, maar later gerestaureerd. Het is tegenwoordig een toeristische trekpleister van de eerste orde.
Bij de burcht en hoofdresidentie van de Duitse Orde, de Marienburg, werd door de hoogmeester Winrich von Kniprode aan het einde van de 14de eeuw ook een gelijknamige stad aangelegd. Deze stad werd afgebroken door Von Kniprodes opvolger Heinrich von Plauen tijdens de belegering door de koning van Polen in 1410, die volgde op de Slag bij Tannenberg, met het doel om het koninklijke leger geen uitvalsbasis te verschaffen. In de Dertienjarige Oorlog (1453-1466) werd de stad door de Poolse koning en zijn verbondenen veroverd. Nadat in 1466 bij de Tweede Vrede van Thorn de Orde zijn meerdere in de koning had moeten erkennen, volgde een wederopbouw. Marienburg stad werd een koninklijke stad evenals de andere steden in West-Pruisen, dat door Polen ingelijfd, nu een autonome provincie zou worden. De Duitse Orde verplaatste toen haar hoofdkwartier naar Königsberg (tegenwoordig Kaliningrad) in wat sindsdien het hertogdom Oost-Pruisen zou heten. De West-Pruisische autonomie verklaart ook dat meer dan de helft van de burgerij, na 1520 luthers kon worden en dat ook zou blijven, ondanks de invoering van de Contrareformatie in overig Polen aan het einde van de 16de eeuw.
De stad lag dicht bij de grens met Oost-Pruisen en op korte afstand van de Oost-Pruisische buurstad Marienwerder en door het nauwe contact bleef de burgerij niet alleen luthers maar grotendeels ook Duitstalig. Tijdens de Zweeds-Poolse oorlogen was de stad in de jaren 1626–1629 en 1656–1660 een Zweeds steunpunt, maar dat leverde voornamelijk verwoestingen op en verzwakte verdere economische ontwikkeling tot aan 1772, toen bij de Eerste Poolse Deling geheel West-Pruisen door het koninkrijk Pruisen werd ingelijfd en voorlopig verenigd met Oost-Pruisen. Er waren toen 4.000 inwoners, die overigens pas in 1870 zouden zijn verdubbeld. Pas na de aansluiting op de Pruisische spoorwegen, waarin de stad een knooppunt was van west-oost en noord-zuid lijnen, kwam er industrie en was sprake van bevolkingsgroei: in 1910 tot 14.000 inwoners, en in 1925 tot 21.000, hoewel die laatste groei het gevolg was van de door Duitsland verloren Eerste Wereldoorlog die de vlucht van Duitsers teweegbracht uit de in 1919 aan Polen toegewezen delen van West-Pruisen, de zogenaamde Poolse Corridor. De stad zelf bleef met haar omgeving deel van Duitsland omdat de bevolking er Duits sprak en dat in haar politieke gezindheid ook bevestigde in een referendum. Ruim 98% stemde bij die gelegenheid voor Duitsland. De stadsbevolking was voor twee-derde deel Luthers en omvatte ook een Joodse gemeente van enige omvang. Hoger onderwijs in de vorm van een gymnasium en een landbouwschool hadden voor de wijde omgeving betekenis en de werkgelegenheid bleef op niveau met tal van kleinere industrieën. Juist voor de Tweede Wereldoorlog telde de stad 26.000 inwoners; de Joden waren toen weggevoerd en hun synagoge was afgebrand. Tijdens de werd de kleine luchthaven tot oorlogssteunpunt omgebouwd met reparatiewerkplaatsen voor de Luftwaffe.
Eind januari lag het Sovjet-leger voor de stad die zwaar onder vuur werd genomen. 80% van de binnenstad werd verwoest evenals een deel van de burcht, waarin zich Duitse troepen hadden verschanst. De bevolking probeerde te vluchten en een deel slaagde daar op tijd in. De rest werd geïnterneerd en gedeporteerd, zie Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog. Van de vele slachtoffers getuigde in 2008 de ontdekking van een massagraf met 2.100 stoffelijke overschotten, die later zijn bijgezet op een Duits ‘Soldatenfriedhof’ in de buurt.
Geboren in Marienburg
[bewerken | brontekst bewerken]- Friedrich von Gayl (1776–1853), Pruisisch generaal
- Ferdinand Friedrich Wilhelm Werner von Podewils (1801–1881), Pruisisch generaal
- Carl Legien (1861–1920), afgevaardigde voor de SPD in de Rijksdag in Berlijn
- Ulrich Sporleder (1911–1944), luthers predikant, deelnemer aan het verzet tegen het nationaalsocialisme, benam zich aan het front van het leven
- Heinz Galinski (1912–1992), voorzitter van de Centrale Joodse Raad in Duitsland
- Hartmut Boockmann (1934–1998), historicus en publicist over met name West-Pruisen en Oost-Pruisen
- Roland Kutzki (* 1942), stedebouwkundig architect, werkzaam met name in Bremen
- Grzegorz Lato (* 1950), voetballer
- Bartosz Pietruczuk(* 1993), volleyballer
Verkeer en vervoer
[bewerken | brontekst bewerken]
· 
· 
