Spanningssluis

Een spanningssluis (minder juist stroomsluis) is een stuk van het bovenleidingsnetwerk waar een elektrische trein die voor twee spanningen geschikt is overgaat van de ene op de andere spanning. Er is daar een korte onderbreking in de bovenleiding.

De bestuurder van de trein moet bij het naderen van een spanningssluis zijn elektrische tractie onderbreken, de stroomafnemer laten zakken en de motoren omschakelen. Sommige treinstellen hebben aparte stroomafnemers voor de twee spanningen.

De trein moet voldoende vaart hebben om het spanningsloze gedeelte te overbruggen. Om te vermijden dat een trein stilvalt worden spanningssluizen in de volle baan geplaatst en niet in de buurt van stations. Als een trein stilvalt in deze zone, moet hij geduwd of getrokken worden door een andere locomotief tot hij weer onder spanningvoerende bovenleiding staat. Soms hangt er in de spanningssluis een draad waarop normaliter geen spanning staat en dan kan de vastgelopen trein weer in beweging worden gezet door, na strenge veiligheidsmaatregelen, deze draad onder spanning te zetten.

Bij gebrek aan spanning kan een trein in de sluis niet elektrisch remmen. Een eventuele remming moet dus gebeuren met de (vaak bruuskere) pneumatische rem, waardoor remmingen mogelijk harder zijn dan anders. Daarom wordt ook remmen zo veel mogelijk vermeden onder een sluis.

Een alternatief voor een spanningssluis is het wisselen van locomotief op een station, op een spoor waar de spanning kan worden omgeschakeld. Het is dan niet nodig dat er meerspanningslocomotieven worden gebruikt. Het omschakelen is gekoppeld aan de stand van de wissels, zodat het vrijwel uitgesloten is dat een locomotief de verkeerde spanning krijgt. Problemen zoals het stilvallen van een trein in een spanningssluis zijn hier niet van toepassing.

Een andere methode om locomotieven te wisselen is het zogenoemde uitlopen. De locomotief maakt snelheid en laat net voor hij aan de bovenleiding met een andere spanning komt, zijn stroomafnemer zakken. Hij kan dan nog uitlopen tot op het spoor waar de locomotief gewisseld wordt. De locomotief wordt afgekoppeld en door een diesellocomotief weggesleept en weer onder zijn eigen bovenleiding geduwd.

Als een voor een hogere spanning geschikte trein een korte weg onder een lagere spanning moet gaan, kan hij dat onder verminderd vermogen doen, ook als hij niet bedoeld is om de lagere spanning te gebruiken. Dit gebeurt o.m. met Belgische treinen S32 Puurs – Antwerpen – Roosendaal en S43 (Hasselt –) Luik – Maastricht, die geschikt zijn voor de Belgische spanning van 3000 V DC en onder verminderd vermogen onder de Nederlandse spanning van 1500 V DC tussen de spanningsluis en hun Nederlands eindstation kunnen lopen.

Spoorlijnen		Plaats
België
25 kV~ HSL	3 kV=
HSL1		Lembeek
HSL1	Spoorlijn 94	Bois du coucou
HSL1	Spoorlijn 78	Antoing
HSL2		Leuven
HSL2		Station Ans
HSL3		Chênée
HSL3		Hauset
HSL4		Station Antwerpen-Noorderdokken
Spoorlijn 42		Station Martinrive
Spoorlijn 162		Voorlopig tussen Poix-Saint-Hubert en Hatrival [fr]
Spoorlijn 166 (Athus-Maaslijn)		Tussen Anseremme en station Gendron-Celles
Nederland
25 kV~	1,5 kV=
Betuweroute	rangeerterrein Kijfhoek	in de Sophiaspoortunnel
Betuweroute	Spoorlijn Utrecht - Boxtel	ten zuiden van station Geldermalsen
Betuweroute	Spoorlijn Arnhem - Nijmegen	ten zuiden van station Elst
Betuweroute	Spoorlijn Amsterdam - Elten	ten oosten van station Zevenaar
Havenspoorlijn	Spoorlijn Breda - Rotterdam	ten westen van Barendrecht aansluiting
HSL-Zuid	Schiphollijn	ten zuiden van station Hoofddorp
HSL-Zuid	Oude Lijn	ten westen van station Rotterdam Centraal
HSL-Zuid	Spoorlijn Breda - Rotterdam	ten zuiden van station Barendrecht
HSL-Zuid	Spoorlijn Breda - Rotterdam	ten noorden van station Breda-Prinsenbeek
HSL-Zuid	Spoorlijn Breda - Rotterdam	ten westen van station Breda
Nederland 1,5 kV=	België 3 kV=
Spoorlijn 12		ten zuiden van station Roosendaal, NL
Spoorlijn 40		ten zuiden van station Maastricht Randwyck, NL
België 3 kV=	Duitsland 15 kV~
Spoorlijn 24		Viaduct van Moresnet, BE
België 3 kV=	Frankrijk 25 kV~
Spoorlijn 75		Moeskroen, BE, net na de splitsing met lijn 75A
Spoorlijn 94		Froyennes, BE
Spoorlijn 96		station Quévy, BE
Luxemburg 25 kV~	Duitsland 15 kV~
Spoorlijn Luxemburg - Trier		Wasserbillig, Lux
Nederland 1,5 kV=	Duitsland 15 kV~
Spoorlijn Sittard - Herzogenrath		Haanrade
Spoorlijn Venlo - Eindhoven	Spoorlijn Viersen - Venlo	station Venlo
Nederland 25 kV~	Duitsland 15 kV~
Betuweroute	Spoorlijn Amsterdam - Elten	station Elten
Frankrijk 25 kV~	Frankrijk 25 kV~ LGV
LGV Nord		Lille
Verenigd Koninkrijk 25 kV~ (HSL, bovenleiding)	750 V= (derde rail)
High Speed 1		Ashford, VK
High Speed 1		Fawkham Junction, VK
High Speed 1		Dollands Moor, VK
High Speed 1		Ebbsfleet International, VK

Spoorlijn	Station	Spanningen
in België
Spoorlijn 96	station Quévy	3 kV =	25 kV ~
in Nederland
Spoorlijn Venlo - Eindhoven X Spoorlijn Viersen - Venlo	station Venlo	1,5 kV =	15 kV ~
in Frankrijk
Spoorlijn 130A	station Jeumont	3 kV =	25 kV ~
in Duitsland
Spoorlijn 37	station Aachen Hbf	3 kV =	15 kV ~
Spoorlijn Almelo - Salzbergen	station Bad Bentheim	1,5 kV =	15 kV ~
in Luxemburg
Luxemburg - Kleinbettingen	Station Luxembourg[1]	3 kV =	25 kV ~

Ook bij beweegbare bruggen is de bovenleiding vaak onderbroken. Er is in dat geval geen sprake van een spanningssluis, want de spanning is aan weerszijden gelijk. Er zijn echter overeenkomsten: ook hier geldt dat de machinist de tractie even moet uitschakelen en in sommige gevallen de stroomafnemer moet laten zakken. En ook hier bestaat het risico dat een trein op dat punt stilvalt.