Stargard (stad)

Stargard
Stargard in Pommern

Stad in Polen
Situering
Woiwodschap	West-Pommeren
Gemeente	Stargard
Coördinaten	53° 20′ NB, 15° 2′ OL
Algemeen
Oppervlakte	48 km²
Inwoners (31-12-2010)	69.633 (1487 inw./km²)
Overig
Website	www.stargard.pl
Foto's
De rynek met de Mariakerk
Portaal    Polen

Stargard (Duits: Stargard in Pommern) is een Poolse stad met 69.633 inwoners (2010), gelegen aan de Ina in het woiwodschap West-Pommeren, 36 km ten oosten van Szczecin.

Stargard (van 1950 tot 2015 Stargard Szczeciński, ter onderscheiding van het bij Gdańsk gelegen Starogard Gdański) kreeg in 1243 stadsrechten en trad in 1361 toe tot het Hanzeverbond. Toen concurrent Stettin in 1648 Zweeds werd, was Stargard de voornaamste stad van het resterende Achter-Pommeren, dat Brandenburgs en later Pruisisch werd.

Ondanks belangrijke oorlogsschade is veel van het historische Stargard bewaard gebleven of gerestaureerd. Van de ommuring is ruim de helft nog intact, inclusief bastions en stadspoorten, waaronder het Rode-Zeebastion (Baszta Morze Czerwone, 1513, voorheen Rotes Meerturm), waarvan de naamsherkomst onduidelijk is en de watertoren (voorheen Wassertor), de Brama Młyńska (voorheen Mühlentor), waarmee de haven kon worden afgesloten. Aan de rynek (Ring), het marktplein, staat de hoofdkerk, de Kościoł Mariacki, voorheen de lutherse Marienkirche, een grote hallenkerk in baksteengotiek met een 84 m hoge noordtoren. Deze kerk wordt tot de belangrijkste van Pommeren gerekend. Ook het renaissancestadhuis en de waag bevinden zich aan dit plein. De tweede, eveneens gotische kerk Kościoł św. Jana, voorheen de lutherse Johanniskirche, beschikt over een nog hogere toren van 99 m.

Tot 1998 was er een paar kilometer ten zuidoosten van Stargard (15° 7' OL, 53° 18' NB) een radiozendstation voor de middengolf met een vermogen van 300 kW dat gebruikt werd voor uitzendingen van de Poolse wereldomroep op 1503 kHz. De beide antennemasten zijn inmiddels afgebroken.

Stargard ligt precies op 15° oosterlengte, de centrale meridiaan van de Midden-Europese Tijd, die gemarkeerd wordt door een meridiaansteen.

Een aantal plaatsen over het huidige noorden van Duitsland en Polen verspreid, heten Stargard wat in het Slavisch betekent ‘oude stad’ of ‘oude burcht’. In de 8ste eeuw bestond deze burcht en nederzetting omgeven door een aarden omwalling al. In 1229 werd de stad van stenen weermuren voorzien en bevolkt door kooplieden en handwerkers uit het noorden van Duitsland (zie oostkolonisatie). Deze nieuwe stad kreeg Maagdenburger stadsrecht en later Lübecker stadsrecht en werd toegelaten tot de Hanze. De concurrentie met Stettin leidde tot belegeringen, die de hertogen van Pommeren niet in de hand konden houden, hoewel zij hun gezag ter plaatse nog wel probeerden te versterken door hun residentie in de stad te vestigen.

In 1524 werd de lutherse hervorming ingevoerd door Johannes Knipstro en de nu luthers-protestantse stad zou een eeuw later positie moeten kiezen in de Dertigjarige Oorlog aan de zijde van de Zweedse en tegen de keizerlijke legers. Zweden legerde zijn troepen in de stad, die haar zwaar belastten. Na het einde van deze oorlog in 1648, herhaalde zich de strijd in een nieuwe, nu Zweeds-Poolse, oorlog, die uitbrak in 1657. Ondanks alle verwoestingen is de middeleeuwse bloei nog altijd af te lezen aan de rijke gotische architectuur van de oorspronkelijk hoofdkerk van de stad (Marienkirche), het Stadhuis, de waag en enkele stadspoorten en burgerwoningen.

Inmiddels was dit deel van Pommeren Brandenburgs geworden. De vestiging van joden en van Franse hugenoten bracht na 1685 nieuwe bloei met zich. De 6.000 inwoners aan het einde van de 18de eeuw vermeerderden zich in de volgende eeuw tot 24.000 in 1870 door de vroege aansluiting op het Pruisische spoorwegnet (1848), welke industriële ontwikkeling mogelijk maakte. Naast bedrijven kregen een gerechtshof en hogere scholen een plaats. Stargard herbergde de relatief grootste Joodse gemeente van Pommeren.

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog haalde het inwonertal bijna 27.000, waarvan nog maar 79 van de ooit honderden Joden over waren. Zij zouden gedeporteerd en vermoord worden. In begin maart 1945 verwoestte het Sovjetleger de binnenstad voor bijna driekwart. De meeste inwoners vluchtten de nabijgelegen Oder over en de rest zou gedeporteerd worden (zie: Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog). Nieuwe inwoners uit de door de Sovjet-Unie geannexeerde provincies in oostelijk Polen kwamen voor hen in de plaats en zij zouden tot in recente tijd toenemen tot 70.000.

• David Willmann (1550–1591), luthers theoloog en hoogleraar aan de Universiteit Greifswald
• Ehrenreich Boguslaw von Creutz (rond 1670–1733), Pruisisch minister en koninklijk kabinetssecretaris
• Bogislaw Bodo von Flemming (1671–1732), Pruisisch generaal
• Joel Asch (1745–1810), talmoedgeleerde en rabbijn
• Peter Johann Hecker (1747–1835), rector van de Universiteit Rostock
• Karl August Ferdinand von Borcke (1776–1830), Pruisisch generaal
• Adolf Lesser (1851–1926), hoogleraar medicijnen aan de Universiteit Breslau
• Wilhelm Lucas von Cranach (1861-1918), schilder, etser en sieradenontwerper
• Oscar Levy (1867–1946), arts en Nietzschekenner, vluchtte in 1938 naar Engeland
• Werner von Blomberg (1878–1946), veldmaarschalk in de Reichswehr en minister van oorlog
• Wilhelm Ladendorf (1898–1974), SPD-afgevaardigde in de Bondsdag te Berlijn
• Hans-Joachim von Merkatz (1905–1982), CDU-minister in de Bondsdag te Berlijn
• Else Merke (1920–2005), lid van de Staatsraad van de DDR
• Claus Biederstaedt (1928-2020), acteur
• Werner Lange (1929–2014), generaal in de Bundeswehr
• Arkadiusz Bąk (* 1974), Pools voetballer
• Anna Nowakowska (* 1980), Pools volleybalspeelster

• Elmshorn (Duitsland), sinds 1993
• Saldus (Letland)
• Slagelse (Denemarken)
• Stralsund (Duitsland)
• Wijchen (Nederland)

Commons heeft media­bestanden in de categorie Stargard.