Żubr A80

Żubr A80

Inne nazwy	Żubr A80C
Producent	Jelczańskie Zakłady Samochodowe
Zaprezentowany	1960
Okres produkcji	1960–1968
Miejsce produkcji	Jelcz-Laskowice
Następca	Jelcz 300
Dane techniczne
Segment	samochód ciężarowy
Silniki	S-56, wysokoprężny o mocy 140 KM S-560, wysokoprężny o mocy 180 KM
Skrzynia biegów	5-biegowa, manualna
Długość	7346 mm
Szerokość	2500 mm
Wysokość	2650 mm
Ładowność	7500 kg
Dane dodatkowe
Konkurencja	Star 20, Star 21, Star 25, ZiŁ-164, ZiŁ-130, Tatra 138, Škoda 706RT

Żubr A80 – polski samochód ciężarowy produkowany w Jelczańskich Zakładach Samochodowych w Jelczu k. Oławy w latach 1960–1968. Był to pierwszy pojazd ciężarowy produkowany przez tego producenta.

W pierwszych powojennych latach w celu zaspokojenia potrzeb transportowych kraju powołano do życia Centralne Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Motoryzacyjnego. Biuro to zajmowało się tworzeniem planów pojazdów, które były potem realizowane w fabrykach na terenie kraju^[1].

Pierwszą w powojennej Polsce fabryką samochodów była, uruchomiona w 1949, Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach^[2]. Pierwsze prototypowe Stary 20 zostały ukończone 15 grudnia 1948^[3]. Zakłady te powstały na bazie dawnej huty i zakładów zbrojeniowych. Producent ten produkował małe i średnie ciężarówki oraz podwozia pod zabudowy samochodów specjalistycznych oraz autobusów. Na początku lat 50. została oddana do użytku Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie. W tym czasie rozwinęły się również zakłady produkujące podzespoły dla różnych producentów, umieszczone w różnych częściach kraju^[2]

Powojenny transport samochodowy w Polsce opierał się na ciężarówkach o niskiej ładowności (2-4 tony). We flotach przewoźników dominowały Lubliny 51, pojazdy produkcji radzieckiej (ZIS, ZIŁ oraz GAZ), czechosłowackiej (Skoda, Tatra) oraz pojazdy z demobilu, głównie przedwojenne^[4].

Jelczańskie Zakłady Samochodowe rozpoczęły działalność w 1952. Początkowo zajmowały się naprawą samochodów ciężarowych oraz budową nadwozi na samochodach różnych producentów. Dodatkową działalnością była produkcja narzędzi oraz wyposażenia warsztatowego^[5].

Również w 1952 w Warszawie w Biurze Konstrukcyjnym Przemysłu Motoryzacyjnego powstała koncepcja budowy samochodu ciężarowego o ładowności 8 ton. Prace projektowe podwozia, kierowane przez inż. Witolda Kończykowskiego, zakończyły się w październiku 1952. Pod koniec 1952 biuro wraz z pracownikami zostało przeniesione do Jelcza^[6].

Po przeniesieniu biura do Jelcza zespół projektowy inż. Kończykowskiego opracował założenia samochodów pochodnych. Powstały wówczas 3 koncepcje: A-01 – ładowność 7 ton i napęd 4x4, A-02 – ładowność 7 ton i napęd 4x2 oraz podwozie autobusowe o obniżonej ramie i powiększonym rozstawie osi^[7].

Równolegle w zespole kierowanym przez inż. Edwarda Lotha powstał projekt silnika S56. Został zatwierdzony w kwietniu 1953, próby gotowego prototypu na hamowni zakończono na przełomie 1954 i 1955^[7].

Całość projektu została zatwierdzona w styczniu 1954. Natomiast już latem 1955 rozpoczęły się testy drogowe kompletnego prototypu^[7]. Pojazd został wykonany z nadwoziem wywrotką o ładowności 7,5 tony (w latach 50. produkowane w kraju samochody tego typu miały ładowność do 3,5 tony)^[8].

W 1960 powstawał Żubr C-90, będący ciągnikiem siodłowym mogącym holować naczepy o masie do 16 ton^[9].

W tym czasie zarysował się podział produkcji pomiędzy Jelczem, który miał produkować ciężarówki duże, a Starem, który zajął się średnimi ciężarówkami oraz ciężarówkami terenowymi^[1].

W 1960 rozpoczęła się produkcja seryjna Żubra A80. Okazało się jednak, że nowy pojazd jest bardzo awaryjny. Użytkownicy narzekali głównie na silnik oraz tylny most. Konstruktorzy opracowali nowy silnik S-560. Zmieniono układ chłodzenia, skrzynię biegów oraz tylny most^[9]. Najbardziej widoczną zmianą była zamiana kół 22-calowych na 20-calowe. W wyniku kłopotów Zakładów Mechanicznych w Łabędach zastosowano węgierskie mosty napędowe Raba. Mimo tego Żubr A80 nadal był pojazdem bardzo awaryjnym^[10].

W 1961 zmodernizowano również kabinę, która była znacznie nowocześniejsza niż pierwotna^[11]. W 1962 w niewielkich seriach rozpoczęto produkcję podwozi do zabudowy^[12] oraz ciągników siodłowych^[13]. W tym samym roku ruszyły pracę nad następcą Żubra – Żubrem II^[14].

Produkcję seryjną zakończono w 1968, w chwili rozpoczęcia montażu Jelcza 315. Łącznie wyprodukowano niecałe 7000 egzemplarzy^[15].

Początkowo Żubry były napędzane silnikiem S56, który powstał specjalnie dla tych pojazdów. Awaryjność silnika spowodowała, że zamieniono je na silniki S-560 o mocy 125 kW (170 KM). Objętość skokowa jednostek napędowych wynosiła 11 litrów. W wyniku dalszych modernizacji ograniczono moc, co spowodowało zmniejszenie hałasu generowanego przez jednostkę napędową^[9].

Skrzynie biegów w pierwszych modelach były produkowane przez Ursusa. Od 1966 ich produkcją zajmowała się Fabryka Przekładni Samochodowych w Tczewie^[10].

Prędkość maksymalna wynosiła początkowo 75 km/h, zużycie paliwa 25 l/100 km^[11]. Od rocznika 1962 były to odpowiednio 80 km/h i 23 l/100 km^[12].

Początkowo Żubry były wyposażone w całkowicie metalowe kabiny KO 1^[15]. Drzwi zostały osadzone na tylnej krawędzi. Szyby w przednich oknach były uchylne natomiast w drzwiach przesuwne, dodatkowe z kolei stałe^[11]. Po modernizacji kabiny wyposażone były w stałe przednie okna^[12]. W pojeździe nie występował system ogrzewania kabiny pasażerskiej, w zamian za to można było otworzyć wewnętrzną klapę silnika. Ogrzewana była wówczas kabina pasażerska, jednak kosztem zmniejszonego komfortu pracy załogi^[4].

Najpopularniejszymi zabudowami były skrzynie drewniane o wymiarach wewnętrznych 4883x2290x6000 mm. Podłoga została wykonana z desek sosnowych, natomiast burty z twardego drewna z okuciami stalowymi. Do tego były dokładane ażurowe nastawki^[11]. Oprócz tego samochody były dostępne z nadwoziami innych producentów^[4], w tym nadwozia pożarnicze^[16] oraz specjalistyczne^[17].