Artuk Ibn Ekseb

Artuk Ibn Ekseb (albo Artuk Beg) (? – zm. 1091) – wódz w służbie Seldżukidów i eponimiczny protoplasta dynastii Artukidów.

Był wodzem należącego do Oguzów plemienia Döger^[1]. W roku 1072 stał na czele seldżuckiej armii w Anatolii, pokonał i wziął do niewoli Izaaka Komnena i dotarł aż do rzeki Sakarya. Kiedy wybuchła rebelia Jana Dukasa cesarz Michał VII Dukas (1071 – 1078) zawarł porozumienie z Artukiem i prosił go o pomoc. Turcy dotarli wtedy aż do Zatoki Izmit(inne języki) nad Morzem Marmara, jednak po śmierci Alp Arslana (1063 – 1072) Artuk został wezwany do Reju żeby pomóc Malikszahowi (1072 – 1092) w pokonaniu jego wuja Kawurta (1048 – 1074)^[2]. W roku 1076/1077 przemaszerował przez region Al-Ahsy we wschodniej Arabii, docierając aż do Katifu i Bahrajnu, po drodze gromiąc miejscowych Karmatów^[3]. W roku 1079 Malikszah postawił go na czele wojsk jego młodszego brata Tutusza (1079 – 1095), które wysłał do Syrii przeciwko Atsyzowi. W roku 1084 brał udział w kampanii Ibn Dżahira przeciwko Marwanidom w Diyarbakırze, podczas której jego zachowanie było jednak dwuznaczne. W roku 1085 został posłany do Chorasanu przeciwko zbuntowanemu bratowi sułtana, Tekeszowi. Po tej kampanii otrzymał od Malikszaha strategicznie położony Hulwan w Kurdystanie jako iktę. W tym okresie Artuk zaczął też spiskować z władającym Aleppo i Mosulem Muslimem Ibn Kurajszem (1042 – 1085) z rodu Ukajlidów i po jego śmierci ze strachu przed gniewem Malikszaha uciekł na służbę do Tutusza^[4]. W roku 1086 Artuk odparł najazd na ziemie Tutusza przedsięwzięty przez Sulajmana Ibn Kutulmisza (1077 – 1086), pokonując i zabijając go w bitwie nieopodal Aleppo oraz biorąc do niewoli jego syna, Kilidż Arslana^[5]. Od tego roku Artuk był namiestnikiem Palestyny, z siedzibą w Jerozolimie. Zmarł w roku 1091, pozostawiając po sobie kilku synów, w tym m.in. Sukmana (zm. 1105) i Ilghaziego (zm. 1122)^[6]

• C.E. Bosworth: The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000 – 1217). W: J.A. Boyle (ed.): The Cambridge history of Iran. Volume 5. The Saljuq and Mongol Periods. Cambridge: Cambridge University Press, 1968, s. 1 – 202. ISBN 978-0-521-06936-6.
• Cl. Cahen: Artukids. W: H.R.A. Gibb, J.H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume I. Leiden: E.J. Brill, 1986, s. 662 – 667. ISBN 90-04-08114-3.
• Cl. Cahen: al-Djāhiz. W: B. Lewis, Ch. Pellat, J. Shacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume II. Leiden: E.J. Brill, 1991, s. 385 – 386. ISBN 90-04-07026-5.
• Claude Cahen: The Turkish Invasion: The Selchükids. W: Baldwin, M. W. (ed.): The first hundred years (A History of the Crusades, volume, I). Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, 1969, s. 134 – 176.Sprawdź autora:1. Pełny dostęp online
• Carole Hillenbrand: Artūqids. W: Alan V. Murray (ed.): The Crusades. An Encyclopaedia. Oxford: ABC Clio, 2006, s. 110 – 112.
• G. Leiser: Sulaymān b. Kutulmish. W: C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs, G. Lecomte: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume IX. Leiden: E.J. Brill, 1997, s. 825 – 826. ISBN 90-04-10422-4.
• Osman Turan: Anatolia in the Period of the Seljuks and the Beyliks. W: P.M. Holt, Ann K.S. Lambton, Bernard Lewis (eds.): The Cambridge History of Islam. Volume IA. The Central Islamic Lands From Pre-Islamic Times To The First World War. Cambridge University Press, 2008, s. 231 – 262. ISBN 0-521-21946-9.