Awalokiteśwara

Awalokiteśwara (skt. अवलोकितेश्वर trl. Avalokiteśvara, ang. Avalokiteshvara, dosł. Pan patrzący w dół ([na świat], tzn. ze współczuciem); tyb. སྤྱན་རས་གཟིགས།, Wylie: spyan ras gzigs, wymowa: Czenrezig lub Cienrezig – jest jednym z najważniejszych bodhisattwów w buddyzmie mahajany i wadżrajany, uosabiającym współczucie.

W wadżrajanie praktyka związana z tym aspektem buddy rozwija współczucie i prowadzi medytującego do stanu buddy. Jego imię bywa niekiedy tłumaczone jako „Słuchający płaczów świata”, „Kochające Oczy”^{[potrzebny przypis]}. Istnieje wiele form Avalokiteśvary, lecz podstawowa i najbardziej popularna to czteroramienny budda o kolorze kryształu siedzący w pozycji medytacyjnej, w lewej ręce trzymający kwiat lotosu a w prawej malę.

Adepci buddyzmu tybetańskiego uważają, że kolejnymi inkarnacjami Avalokiteśwary są Dalajlamowie (szkoła Gelugpa) i Karmapowie (szkoła Kagyupa).

W Chinach od ok. IX wieku czczona jest żeńska forma bodhisattwy współczucia, bogini Guanyin (觀音, pinyin: Guānyīn) lub Guanshiyin 観世音. Formy te przyjęły się w buddyzmie koreańskim, północnowietnamskim i japońskim (jap. Kannon 観音, lub Kanzeon 観世音; kor. Kuanŭm 관음 lub Kuanseŭm bosal 관세음보살; wiet. Quan Âm lub Quan Thế Âm Bồ Tát). Guanyin jest skrótem od Guanshiyin i oznacza dosłownie „Postrzegająca Dźwięki Świata”.

Dokładnie nie wiadomo, kiedy rozpoczął się kult Awalokiteśwary w Indiach. Prawdopodobnie po raz pierwszy imię tego bodhisattwy pojawia się w Suvarṇaprabhāsa sūtra, jednak trudno określić datę powstania tej sutry. Na pewno istniała już w I w. skoro jeden z pierwszych propagatorów buddyzmu w Chinach – Kāśyapa Mātaṇga – prowadził dyskusję na temat tej sutry jeszcze w Indiach, przed przybyciem do Chin^[1].

W północnych Indiach kult tego bodhisattwy rozwinął się ok. III w i osiągnął apogeum w VII w. Notują to w swoich dziełach chińscy podróżnicy po Indiach – Faxian i Xuanzang. Obaj zresztą darzyli Awalokiteśwarę wielkim szacunkiem^[1]. Jednak od VIII w. buddyzm zaczął tracić w Indiach popularność i po zniszczeniach ostoi buddyzmu – klasztorów – przez muzułmanów, praktycznie w XII w. zniknął.

Kult Awalokiteśwary został w połowie VII w. wprowadzony do Tybetu przez króla Songcena Gampo. Wkrótce stał się tam najpopularniejszym ze wszystkich buddów i bodhisattwów. Traktowano go i traktuje się go dalej jako przedstawiciela Buddy i strażnika wiary buddyjskiej.

Zarówno w Indiach jak i w Tybecie Awalokiteśwara był zawsze przedstawiany pod postacią męską. Gdy bodhisattwa ten został wprowadzony do Chin, również obdarzony był męską postacią. Faxian i Xuanzang także nie znali go jeszcze w postaci żeńskiej. Jednak prawdopodobnie pierwsze wyobrażenia Awalokiteśwary w postaci żeńskiej pojawiły się w Chinach w VII w. a w wieku XII były już powszechne – także w Korei i Japonii^[2].

Ilość wyobrażeń poszczególnych buddów i bodhisattwów przedstawionych np. w grotach Longmen, informuje o ich popularności w różnych okresach. Znajduje się tam najwięcej wyobrażeń Buddy Amitabhy – 222. Awalokiteśwara jest reprezentowany przez 197 wyobrażeń. Budda Siakjamuni występuje w 94 wyobrażeniach, a Maitreja – w 62.

Maitreja największą popularnością cieszył się na początku VI w. jednak bardzo szybko, bo jeszcze przed połową tego wieku, popularność Awalokiteśwary przewyższyła kult Maitrei. Wiek VII to już całkowity tryumf Amitabhy i Awalokiteśwary; ilość ich wyobrażeń przewyższa kilkakrotnie wyobrażenia Siakjamuniego i Maitrei^[3].

Na powstanie żeńskiej formy tego bodhisattwy złożyły się dwie postacie; jedna z panteonu tybetańskiego, druga z legendy chińskiej. W buddyzmie tybetańskim boską emanacją bodhisattwy Awalokiteśwary jest Tara, która jest bóstwem żeńskim. Legenda chińska związana była z Miao Shan – mniszką-księżniczką.

                         Schemat powstania żeńskiej formy bodhisattwy                                  BODHI                              ↓                       BUDDA AMITABHA          (pierwotne wcielenie zasady współczucia)                              ↓                 BODHISATTWA AWALOKITEŚWARA            (wtórne wcielenie zasady współczucia)                              ↓                                                             TARA                                      MIAO SHAN            (boska emanacja bodhisattwy – żeńska)    (i inne symbole współczucia – forma żeńska)                              ↓                                           ↓                              ---------------------------------------------                                                ↓                                             GUANYIN                                             (żeńska) 

Poniżej uwidoczniono główne formy bodhisattwy Awalokiteśwary^[4]. Jednak nawet bodhisattwowie noszący to samo imię, np. Padmapāṇi – mogli się różnić w zależności od tego, czy np. reprezentowali formę tantryczną czy nietantryczną oraz czy są związani z sādhaną.

W krajach buddyzmu Azji południowo-wschodniej, Awalokiteśwara prawie zawsze nosił nazwę Lokeśwara.

• I. Jednogłowa

1. Ludzka forma

A. Awalokiteśwara. Mudra: namahkāra (dewocjonalna). Symbole: różaniec i różowy lotos

B. Padmapāṇi. Mudra: vara (miłosierdzie, dobroczynność). Symbole: waza i lotos. Szczególny znak: Amitabha w koronie

C. Awalokita jako budda

D. Simhanādāvalokiteśwara. Pozycja: siedzi na ryczącym lwie. Szczególny znak: półksiężyc we włosach.

E. Nīlakaṇṭhāryāvalokiteśvara.

F. Trailokyavaśamkara–lokeśvara.

G. Hariharihariuvāhanodbhava.

2. Ludzka forma z emanacjami

A. Awalokiteśwara: z emanacjami 12 „ukoronowanych” buddów. Symbol: lotos

B. Simhanāda-lokeśvara z emanacjami 5 buddów

3. Czwororamienna.

A. Forma inkarnowana w dalajlamie. Mudra: namahkāra. Symbole: lotos, waza, różaniec lub mudry

B. Górne ręce: mudra namahkāra. Dolne ręce: mudra dhyāna (medytacyjna), trzyma patrę (miskę żebraczą))

C. Mudra: dharmacakra (obracająca Koło Dharmy)

D. Rakta-lokeśvara

4. Od dziesięciu do osiemnastu ramion

A. Dziesięcioramienna. Mudra: añjali- trzymająca Tārę

B. Padmanarteśvara

5. Dogmatyczna forma Awalokiteśwary

A. Dwunastoramienna (Nāmasangiti?)

6. Od sześciu do dwudziestu ramion

A. Amoghapāśa. Mudra: namahkāra lub dharmacakra. Szczególny atrybut: pāśa (lasso). Symbole: różaniec, lotos, łuk itd.

• II. Trzygłowa

1. Trzecie oko, cztery ramiona. Mudra: vara. Symbole: różaniec, padma (lotos), łuk i strzała.

2. Hālāhala-lokeśvara

• III. Pięciogłowa

1. Māyājālakramāryāvalokiteśvara. Trzecie oko, dwanaście ramion.

2. Trzecie oko, dwadzieścia cztery ramiona. Mudra: aňjali (pozdrawiająca), namahkāara, dhyāna

• IV. Jedenastogłowa (skt. Ekadaśamukha lub Āryapāla)

1. Od sześciu do ośmiu ramion. Mudra: namahkāra. Jedna para ramion wzniesiona w mudrze aňjala, trzymająca wyobrażenie Amitabhy.

• V. Inne

1. Tysiącramienna. Jeśli ma oczy na dłoniach – tysiącooka. Mudra: dharmacakra lub namahkāra. Symbole: różaniec, lotus, kalaśa itd.

2. Tysiącramienna. Dwie górne ręce trzymają miecz i tarczę. Kroczy w prawo po wężu.

• John Blofeld: Bodhisattva of Compassion. The Mystical Tradition of Kuan Yin. Boston: Shambala, 1988. ISBN 0-87773-126-8.
• Alice Getty: The Gods of Northern Buddhism. Their History and Iconography. Nowy Jork: Dover Publications, Inc., 1988. ISBN 0-486-25575-1.
• Kenneth Ch'en: Buddhism in China. A Historical Survey. Princeton: Princeton University Press, 1973. ISBN 0-691-00015-8.

• artykuł w czasopiśmie. diamentowadroga.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)]. Związku Buddyjskiego Karma Kagyu
• Bodhisattva Avalokiteśvara. reikimaster.pl. – Opis legendy o pojawieniu się Bodhisattvy Avalokiteśvary i opisy form pod jakimi występuje.