Biłka Dolna

Biłka Dolna

Mieszkańcy Biłki wychodzą z kościoła (1934), pierwszy z lewej ppor. Franciszek Gruszka
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	pustomycki
Powierzchnia	2,1 km²
Populacja (2001) • liczba ludności • gęstość	503 240 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3230
Kod pocztowy	81141
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Biłka Dolna
Położenie na mapie Ukrainy Biłka Dolna
49°50′39″N 24°17′08″E/49,844167 24,285556
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Biłka Dolna, Biłka Królewska (ukr. Нижня Білка, Nyżnia Biłka) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie pustomyckim, nad rzeczką Białką. W 2001 roku liczyła 503 mieszkańców^[1].

W 1939 roku obejmowała 770 ha powierzchni na trakcie gliniańskim, nad dopływem Pełtwi, a zamieszkana była przez polskie rodziny Borków, Domeredzkich, Gruszków, Kasperskich, Karpów, Kuźniarów, Łukaszyńskich, Wojdyłów, Popów, Łupaków, Woźniaków i innych. Dawna królewszczyzna; dzierżawa polskich rodów magnackich: Herburtów, Sapiehów i Uruskich. W drugiej połowie XIX wieku posiadłość hrabiny Komorowskiej.

Wieś leży ok. 16 km na wschód od centrum Lwowa, nad rzeczką Białką, dopływem Pełtwi.

Zachodnia część wsi zlokalizowana jest na terenie równinnym, niemal płaskim, położonym na wysokości 235 m n.p.m.; wschodnia (na wschód od Białki) znajduje się na terenie pagórkowatym ze wzniesieniami do 260 m n.p.m. Główną ulicą wsi jest dawny trakt gliniański, który już w XII wieku stanowił ważny szlak handlowy w tym regionie. Łączył Lwów z Glinianami – miasteczkiem położonym około 35 km na wschód od Lwowa i dalej ze Złoczowem i Tarnopolem. Przed rokiem 1945 przy tej ulicy znajdowały się kościół, szkoła, dom ludowy i młyn. Z kilku bocznych ulic najważniejsza była ta prowadząca (obok dworu i folwarku) w kierunku Biłki Górnej. Wraz z wybudowaniem w latach sześćdziesiątych XX wieku nowoczesnej drogi Lwów−Tarnopol dawny trakt gliniański całkowicie stracił na znaczeniu^[2].

Biłka Dolna leży w strefie klimatu umiarkowanego kontynentalnego. W oparciu o wyniki badań stacji meteorologicznych we Lwowie (17 km od wsi) i Dublanach (15 km) należy przyjąć, że średnia temperatura w latach 1925-1938 wynosiła 8,85 °C, zaś temperatury skrajne +31,6 °C i -20,4 °C^[3].

Średnie wieloletnie ciśnienie atmosferyczne w latach 1897-1899 wynosiło na tym obszarze 735,7 mm Hg. Brak jakichkolwiek danych z lat późniejszych^[4]. Średnia opadów w latach 1897-1899 wynosiła 771,7 mm, zaś w latach 1925-1938 610 mm. Wieloletnia średnia dni z opadami w roku 1938 wynosiła 182. Dane z okresu II wojny światowej i lat następnych są niedostępne^[4].

Zgodnie z miejscową tradycją nazwa wywodziła się stąd, że w czasie jednej z wojen obozowały tu wojska królewskie, czyli kwarta, podczas gdy pospolite ruszenie stało w sąsiedniej Biłce Szlacheckiej. Znacznie prostsze i bardziej prozaiczne wyjaśnienie może wywodzić nazwę od tego, że była to – w odróżnieniu od drugiej wsi o tej samej nazwie – królewszczyzna. Wieś była wielokrotnie niszczona przez zagony tatarskie zapuszczające się w te strony. W roku 1441 Tatarzy doszli pod mury Lwowa, a „we wsiach palili i ludzi bardzo wiele nabrali”^[5]. W roku 1512 Tatarzy niszczyli dobra królewskie w ziemi lwowskiej, aż pokonano ich 23 kwietnia „koło Biełki”^[6]. Od sierpnia 1605 do czerwca 1633 roku, tj. na przestrzeni dwudziestu ośmiu lat, większych najazdów na ziemię lwowską odnotowano 15; mniejszych nikt nie liczył. Napastnicy spustoszyli w tym czasie 80 osad miejskich i 842 wiejskie, niektóre wielokrotnie^[7]. Rezultatem tych najazdów były straty w wysokości ponad 55 tysięcy zamordowanych bądź uprowadzonych w jasyr mieszkańców^[8].

Nie mniej groźne w skutkach były wojny kozackie: rok 1648 należałoby naprawdę czarną kreską albo też krwią naznaczyć... Chmielnicki razem z Kozakami i Tatarami oblegali Lwów i pustoszyli ziemię lwowską – mordy, rabunki, ogień znaczyły ich pochód^[9].

Oprócz wojen ogromne spustoszenie powodowały epidemie chorób zakaźnych: dżumy, cholery, tyfusu i innych. Na ziemi lwowskiej występowały one (w latach 1603-1927) średnio co dziesięć lat^[10], a towarzyszyły im częstokroć klęski głodu^[11].

W czerwcu 1915 roku, podczas cofania się armii rosyjskiej po przełamaniu frontu pod Gorlicami, deportowano ze wsi w głąb Rosji wszystkich mężczyzn w wieku od 16 lat wzwyż, a nadto zarekwirowano wszystkie konie, bydło i trzodę chlewną^[12]. W okresie walk polsko-ukraińskich i wycofywania się wojsk Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL) spod Lwowa w 1918 roku, Ukraińcy spalili w Biłce 96 gospodarstw i wymordowali ponad pięćdziesięciu jej polskich mieszkańców^[13].

Wieś została odbudowana w okresie międzywojennym. W II Rzeczypospolitej miejscowość należała początkowo do gminy wiejskiej Biłka Królewska. 1 sierpnia 1934 roku w ramach reformy na podstawie ustawy scaleniowej została włączona do gminy wiejskiej Biłka Szlachecka w powiecie lwowskim, w województwie lwowskim. W 1921 roku gmina Biłka Królewska liczyła 920 mieszkańców (463 kobiety i 457 mężczyzn) i znajdowały się w niej 153 budynki mieszkalne. 919 osób deklarowało narodowość polską, 1 – żydowską. 870 osób deklarowało przynależność do wyznania rzymskokatolickiego, 29 – do prawosławnego, 21 – do mojżeszowego^[14]. W 1939 roku wieś liczyła 1160 mieszkańców, w tym 97% Polaków oraz 34 (3%) Ukraińców i Żydów^[15].

W czasie minionej wojny Biłka Królewska stała się jednym z głównych ośrodków samoobrony przeciw ukraińskim akcjom OUN/UPA w okolicach Lwowa. Mimo kilku prób, nigdy nie została skutecznie zaatakowana. Podczas przetaczania się frontu w dniach 23-25 lipca 1944 roku wschodnia jej część, zajęta już przez Armię Czerwoną, została ostrzelana pociskami zapalającymi przez Niemców i w większości spłonęła^[16].

Po zakończeniu działań wojennych, w ramach przymusowych wysiedleń ludności polskiej, mieszkańcy Biłki zostali w roku 1945 zmuszeni do wyjazdu na Zachód. Część osiedliła się w okolicach Krosna, część zaś na Opolszczyźnie, w okolicach Góry Świętej Anny^[17].

Po II wojnie światowej wieś została zasiedlona ukraińskimi przesiedleńcami z okolic Lubaczowa. W 1989 roku Biłka Dolna liczyła 571 mieszkańców (306 kobiet i 265 mężczyzn)^[18].

We wsi urodził się Franciszek Gruszka – porucznik pilot Wojska Polskiego i F/O Royal Air Force w Wielkiej Brytanii, uczestnik bitwy o Anglię. Jeden z pierwszych lotników polskich latających na samolotach Supermarine Spitfire^[19].

• Maurycy Horn: Skutki ekonomiczne najazdów tatarskich w latach 1605-1633 na Ruś Czerwoną. Wrocław: Ossolineum, 1964.
• Tomasz Józefowicz: Kronika miasta Lwowa od roku 1634 do 1690. Lwów: 1854.
• Władysław Łukaszyński: Biłka Królewska (pow. Lwów): zarys dziejów wsi. Rzeszów: Wydawnictwo FOSZE, 1996.
• Florentyna Rzemieniuk: Unici Polscy 1596-1949. Siedlce: 1998.
• Dilip Sarkar: Missing in Action Resting in Peace?. Worcester: Bayhouse, 1998. ISBN 0-9519832-5-3.
• Karol Szajnocha: Jadwiga i Jagiełło. T. 3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
• Władysław Urban: Szkice z dziejów rzymsko-katolickiej parafii Biłka Szlachecka. Wrocław: 1964.
• Antoni Walawender: Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1450-1585. Lwów: 1935.

• Biłka 3.) Królewska, pow. lwowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 229 .