Białobrzuszka złotogłowa

Białobrzuszka złotogłowa
	Pionites leucogaster
	(Kuhl, 1820)
	; Para ptaków podgatunku nominatywnego w Jardim Zoológico de São Paulo
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Gromada	ptaki
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugowate
Podrodzina	papugi neotropikalne
Plemię	Arini
Rodzaj	Pionites
Gatunek	białobrzuszka złotogłowa
Synonimy
	Psittacus leucogaster Kuhl, 1820;
	Psittacus leucogaster Kuhl, 1820;
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	; Mapa występowania białobrzuszki złotogłowej, uwzględniono (czasem uznawane za odrębne gatunki) podgatunki
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Białobrzuszka złotogłowa^[4], barwinka białobrzucha^[5] (Pionites leucogaster) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papugowatych (Psittacidae). Występuje w centralnej Ameryce Południowej; poszczególne podgatunki ze względu na różnice w klasyfikacjach mają różny stopień zagrożenia – najmniejszej troski (LC) i narażony na wyginięcie (VU).

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Heinrich Kuhl w 1820 na łamach Nova Acta (Verhandlungen) Academia Caesarea Leopoldino-Carolina Germanica Naturae Curisorum. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Psittacus leucogaster^[6]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza ten gatunek w rodzaju Pionites wraz z drugim gatunkiem – białobrzuszką czarnogłową (barwinką czarnogłową^[5]; Pionites melanocephalus). Wyróżnia 3 podgatunki^[7], podobnie jak autorzy Kompletnej listy ptaków świata^[4]. Autorzy Handbook of the Birds of the World Alive odróżniają jednak 3 odrębne gatunki – białobrzuszki: żółtorzytne, żółtosterne i złotogłowe^[2]^[4], podobnie jak i autorzy BirdLife International i IUCN – z tego powodu każdy podgatunek ma odmienny status IUCN^[8]^[9]^[10]. Przedstawiciele różnych podgatunków różnią się wyłącznie szczegółami upierzenia, występuje również przynajmniej jedna strefa hybrydyzacji^[11]^[12].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[7]:

białobrzuszka żółtorzytna^[4] (P. l. xanthomerius) (P.L. Sclater, 1858) – wschodnie Peru, północna Boliwia, zachodnia Brazylia^[7]; możliwe, że w departamencie Santa Cruz zostały wytępione przez niszczenie środowiska^[10]
białobrzuszka żółtosterna^[4] (P. l. xanthurus) Todd, 1925 – obszar od rzeki Juruá po Madeirę (zachodnio-centralna Brazylia na południe od Amazonki)
białobrzuszka złotogłowa^[4] (P. l. leucogaster) (Kuhl, 1820) – obszar od rzeki Madeira po północno-zachodni stan Maranhão (wschodnio-centralna Brazylia na południe od Amazonki^[2]

Szacunkowy zasięg występowania u ptaków podgatunku nominatywnego wynosi 2,14 mln km²^[8], u P. l. xanthurus 441 tys. km²^[9], zaś u P. l. xanthomerius około 1,22 mln km²^[10]. Całkowity zasięg występowania tego gatunku wynosi około 2,9 mln km²^[5].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 23 cm^[2]^[11], masa ciała 130–170 g. U ptaków podgatunku nominatywnego ciemię, tylna część szyi i górna część pokryw usznych są pomarańczowe (inne źródło mówi o barwie brzoskwiniowej^[13]), natomiast policzki i gardło żółte. Pierś i brzuch są białe, co jest typowe dla ptaków z tego rodzaju. Skrzydła, boki ciała, nogawice grzbiet oraz górna część ogona są zielone. Lotki są ciemne. Tęczówka czerwona, nogi różowawe. Białobrzuszki żółtosterne (P. l. xanthurus) odróżniają się żółtymi bokami ciała, pokrywami podogonowymi i żółtymi sterówkami. Białobrzuszki żółtorzytne (P. l. xanthomerius) mają żółte boki ciała i nogawice – sterówki są jednak zielone. U osobników młodocianych spód ciała przybiera barwę nie białą, a żółtawą, do tego ich upierzenie jest bardziej matowe. Niektóre młode mają na głowie czarne pióra^[5].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia białobrzuszek złotogłowych każdego podgatunku są okolice rzek i strumieni w nizinnych lasach deszczowych. Preferują lasy várzea (sezonowo zalewane), występują jednak i w lasach terra firme (niezalewanych)^[8]^[9]^[10]. Spotykane są do 1100 m n.p.m.^[5] (inne źródło mówi o 800 m n.p.m.^[13]). Pożywienie ptaków podgatunku nominatywnego jest słabo zbadane; wiadomo, że jedzą owoce euterpy warzywnej (Euterpe oleracea) i pąki kwiatowe^[2]. Ogółem barwinki te jedzą nasiona, owoce jagody, pąki, kwiaty, nektar i przypuszczalnie również owady. Żerują wcześnie rano i późnym popołudniem. Przebywają w parach lub małych grupach rodzinnych^[5]; widywano także grupy liczące do 30 osobników^[13]. Noce spędzają w dziuplach^[13].

Lęgi

Według BirdLife International w przypadku ptaków podgatunku nominatywnego we wschodniej części zasięgu lęgi stwierdzano w sierpniu^[8]. W północnej części Brazylii lęgi trwają od grudnia do lutego, w Ekwadorze i Peru w kwietniu i maju^[5]. Gniazdo umieszczone jest w dziupli około 30 m nad ziemią (dane z 1997)^[8]. Nowsze informacje z Handbook of the Birds of the World Alive mówią, że lęgi odbywają się od listopada do stycznia. Zniesienie liczy 2 jaja ze skorupką o żółtawej barwie^[2]. Inne źródło mówi o zniesieniu liczącym 2–4 jaja (przybliżone wymiary z niewoli: 30 na 25 mm^[13]). Samica wysiaduje je blisko 25 dni^[5]. W niewoli są to ptaki terytorialne, podczas lęgów nie tolerują w swojej bliskości żadnych osobników swojego gatunku; w przypadku dwóch oddzielnych wolier muszą być one oddzielone odpowiednią ścianką działową (nie siatką), aby ptaki nie widziały się, bo to może zniechęcić je do lęgów^[13].

Status

IUCN klasyfikuje każdy z podgatunków osobno (uznając je za osobne gatunki). Białobrzuszka złotogłowa (P. l. leucogaster) ma rangę narażonej na wyginięcie (VU, Vulnerable); BirdLife International określa trend populacji jako spadkowy. Zagrożeniem dla tych ptaków jest wycinka lasów w dorzeczu Amazonki. Klasyfikacja VU zostala nadana w 2022 roku, natomiast w 2014 i 2016 roku - została zakwalifikowana jako zagrożona (EN, Endangered). BirdLife International nie wymienia żadnych parków narodowych, w których występowałyby te ptaki^[8]. Białobrzuszka żółtosterna (P. l. xanthurus) uznawana jest za najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2022 roku. Wcześniej, od 2014 roku (wcześniej nie była klasyfikowana jako osobny gatunek) była uznawana za narażona na wyginięcie (VU, Vulnerable). Występuje w Parku Narodowym Juruena. Trend populacji uznano za spadkowy^[9]. Białorzytki żółtorzytne uznawane są za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern), ale trend ich liczebności uznaje się za spadkowy. Występują m.in. w Parku Narodowym Manú^[10].

Nie jest to rzadki gatunek w polskich hodowlach. Są one łatwe do odchowania, przez co stanowią dobry wstęp dla hodowców innych, rzadszych papug południowoamerykańskich. Hodowlę barwinek białobrzuchych w Polsce zapoczątkowały importy z lat 90. XX wieku^[5].

Przypisy

↑ Pionites leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Collar, N., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Green-thighed Parrot (Pionites leucogaster). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)].
↑ Pionites leucogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Arini Gray,GR, 1840 (1825) (Wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-27].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Robert P. Sobecki. Barwinka białobrzucha Pionites leucogaster. „Nowa Exota”. 4/2017, s. 39–41, 2017. ISSN 1214-8962.
↑ Heinrich Kuhl. „Nova Acta (Verhandlungen) Academia Caesarea Leopoldino-Carolina Germanica Naturae Curisorum”. 10, s. 70, 1820.
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-27]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Green-thighed Parrot Pionites leucogaster. BirdLife International. [dostęp 2022-08-17].
↑ ^a ^b ^c ^d Yellow-tailed Parrot Pionites xanthurus. BirdLife International. [dostęp 2022-08-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Black-legged Parrot Pionites xanthomerius. BirdLife International. [dostęp 2022-08-17].
↑ ^a ^b del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Black-legged Parrot (Pionites xanthomerius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)].
↑ del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Yellow-tailed Parrot (Pionites xanthurus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f World Parrot Trust: White-bellied Parrot (Pionites leucogaster). [w:] Parrot Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2017-07-23].

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Pionites leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Collar, N., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Green-thighed Parrot (Pionites leucogaster). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)].

[iucn-3] Pionites leucogaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[uj-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Arini Gray,GR, 1840 (1825) (Wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-27].

[exota-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Robert P. Sobecki. Barwinka białobrzucha Pionites leucogaster. „Nowa Exota”. 4/2017, s. 39–41, 2017. ISSN 1214-8962.

[oryg-6] Heinrich Kuhl. „Nova Acta (Verhandlungen) Academia Caesarea Leopoldino-Carolina Germanica Naturae Curisorum”. 10, s. 70, 1820.

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-27]. (ang.).

[birdlifenomi-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Green-thighed Parrot Pionites leucogaster. BirdLife International. [dostęp 2022-08-17].

[birdlifeurus-9] Yellow-tailed Parrot Pionites xanthurus. BirdLife International. [dostęp 2022-08-17].

[birdlifemerius-10] Black-legged Parrot Pionites xanthomerius. BirdLife International. [dostęp 2022-08-17].

[hbwaxanthomerius-11] Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Black-legged Parrot (Pionites xanthomerius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)].

[hbwaxanthurus-12] Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Yellow-tailed Parrot (Pionites xanthurus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-03)].

[pp-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f World Parrot Trust: White-bellied Parrot (Pionites leucogaster). [w:] Parrot Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2017-07-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]