Chalkopiryt
 | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny | CuFeS2 |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa | 3,5–4[1] |
| Przełam | nierówny lub muszlowy |
| Pokrój kryształu | izometryczny, oktaedry i tetraedry często prążkowane, skupienia ziarniste, zbite, masywne, często tworzy bliźniaki |
| Układ krystalograficzny | tetragonalny[2] |
| Gęstość | 4,2 – 4,3[1] g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa | mosiężnożółta[2], często z pstrymi nalotami |
| Rysa | zielonkawoczarna, czarna[2] |
| Połysk | metaliczny[2] |
Chalkopiryt (piryt miedziowy) – minerał z gromady siarczków, którego głównym składnikiem jest mieszany siarczek miedzi(II) i żelaza(II) (CuFeS2)[1]. Jest minerałem pospolitym i bardzo szeroko rozpowszechnionym.
Nazwa pochodzi od gr. chalkós, "miedź" + pyrítes, "ogniowy" i nawiązuje do składu chemicznego i barwy tego minerału.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Tworzy kryształy izometryczne o pokroju czworościanów lub skalenoedrów. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych i w formie pryśnięć w skale. Najpiękniejsze kryształy narosłe występują w formie szczotek krystalicznych. Jest kruchy, nieprzezroczysty. Często wykazuje zielonkawą migotliwość (iryzację). Zawartość selenu powoduje brunatny odcień chalkopirytu. Często zawiera domieszki Ag, Au, As, Sb, Bi, Ni, Co.
W temperaturze 550 °C przechodzi w tetragonalną fazę γ. Ze wzrostem temperatury zmniejsza się w nim zawartość siarki – najniższa jest w temperaturze 720 °C. Po ochłodzeniu krystalizuje w regularną fazę β.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Powstaje w procesach magmowych, we wczesnym stadium krystalizacji magmy, rozpowszechniony jest również w utworach żyłowych pneumatolitycznych i hydrotermalnych. Występuje w złożach osadowych w towarzystwie chalkozynu, bornitu i kowelinu, jest ważnym kruszcem miedzi w złożach dolnośląskich. Zazwyczaj występuje w pegmatytach, żyłach kruszcowych i metasomatytach. Jako minerał poboczny występuje w większości skał magmowych. Stanowi składnik skał metamorficznych (gnejsów, serpentynitów, amfibolitów). Rzadziej tworzy się w skałach osadowych.
Współwystępuje z pirytem, magnetytem, pentlandytem[1], sfalerytem, markasytem, kalcytem, kwarcem, pseudomalachitem.
Miejsca występowania:
- Na świecie: Niemcy (Siegerland, Saksonia), Francja (Alzacja), Norwegia (Røros, Løkken)[1], Zambia, Demokratyczna Republika Konga (Katanga), USA (Pensylwania, Arizona, Utah, Kalifornia, Alaska), Kanada (Ontario), Rosja (Ural), Japonia, Czechy, Rumunia.
- W Polsce: monoklina przedsudecka, Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie (m.in. w okolicy wsi Ogorzelec), Pogórze Izerskie. Spotykany w Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowym (Lubin, Polkowice, Rudna, Sieroszowice) i woj. świętokrzyskim (np. Miedzianka i Miedziana Góra k. Kielc).
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- jedna z ważniejszych rud miedzi[1] (34,5% zawartości Cu) – znany już od epoki brązu. Z jego przeróbki pochodzi 80% światowej produkcji tego metalu
- może być źródłem srebra i złota
- jest minerałem atrakcyjnym i poszukiwanym przez kolekcjonerów, kryształy rzadko osiągają wielkość powyżej 2 cm
- rzadko znajduje zastosowanie w jubilerstwie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Olaf Medenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld: Minerały. Warszawa: Świat Książki, 1996, seria: Leksykon Przyrodniczy. ISBN 83-7129-194-9.