Cicha noc
| Wydany | 1816 (tekst, wersja polska ok. 1930), 24 grudnia 1818 (melodia) |
|---|---|
| Gatunek | |
| Twórca | Franz Xaver Gruber (melodia), Joseph Mohr (tekst), Piotr Maszyński (tekst polski) |
Cicha noc – jedna z najbardziej znanych kolęd na świecie, po raz pierwszy wykonana podczas pasterki w 1818 roku, w austriackim Oberndorfie bei Salzburg. Autorem słów Stille Nacht był Joseph Mohr[1], melodię ułożył Franz Xaver Gruber. Słowa jednej z wersji w języku polskim ułożył ok. 1930 roku Piotr Maszyński.
Przetłumaczono ją na ponad 300 różnych języków i dialektów (Kolekcja Wallace Bronner, Frankenmuth, Michigan, USA).
Powstanie kolędy
[edytuj | edytuj kod]
Tekst pieśni powstał jako wiersz już w roku 1816. Autor wiersza, Joseph Mohr, był wówczas (1815-1817) wikarym w Mariapfarr w regionie Lungau (południowo-wschodnia część landu Salzburg).
Melodia powstała dwa lata później, 24 grudnia 1818 roku. Joseph Mohr, w latach 1817–1819 wikary w nowo powstałej parafii św. Mikołaja w Oberndorfie bei Salzburg, zaproponował Franzowi Gruberowi napisanie muzyki do swojego wiersza. Franz Gruber był od 1807 do 1829 r. nauczycielem i organistą kościelnym w Arnsdorfie, zaś od 1816 do 1829 r. również organistą w nowej parafii w pobliskim Oberndorf bei Salzburg. Kompozycja miała być na 2 głosy solowe z towarzyszeniem chóru i gitary. Przypuszcza się, że kościół w Oberndorfie bei Salzburg dysponował jedynie starym, niesprawnym pozytywem i dlatego potrzebna była pieśń z towarzyszeniem gitary. Została ona napisana w tonacji D-dur, w metrum 6/8.
Pieśń została wykonana w tym samym dniu podczas pasterki. Mohr śpiewał partię tenorową i grał na gitarze, Gruber wykonywał partię basową. Gruber określił kolędę jako „prostą kompozycję” i nie przypisywał jej szczególnego znaczenia.
Kolęda spodobała się mieszkańcom Oberndorfu bei Salzburg i wkrótce była znana również w okolicy. Świadczą o tym zachowane odpisy pieśni (najstarszy z 1822 r. z Salzburga). Nie podają one jednak nazwisk autorów. Pieśnią zainteresowała się królewska kapela dworska w Berlinie, która w roku 1854 wysłała do Salzburga pytanie o twórcę kolędy. 30 grudnia 1854 r. Franz Gruber opisał okoliczności powstania utworu. W ojczystym Salzburgu kolęda została zaliczona do oficjalnych pieśni kościelnych dopiero w roku 1866.
Oryginalny zapis nutowy Grubera z 24 grudnia 1818 r. zaginął, podobnie jak następny zapis, prawdopodobnie z ok. 1830 r., na dwa głosy solowe, chór i organy.
Zaginął również śpiewnik kościelny Blasiusa Wimmera (organisty i nauczyciela z Waidring w Tyrolu), w którym pieśń „Cicha noc” zapisana była z datą 22 lipca 1819 r. i liczyła siedem zwrotek.
Zachował się natomiast niedatowany rękopis Mohra, powstały prawdopodobnie między rokiem 1820 a 1825 (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy wokalne z towarzyszeniem gitary, sześć zwrotek), w którym wyraźnie podano autorów pieśni.
Zachowały się również późniejsze rękopisy Grubera:
- najwcześniejszy z zachowanych, z 12 grudnia 1836 r. (zapis w tonacji Es-dur, metrum 6/8, na cztery głosy wokalne, dwoje skrzypiec, altówkę, flet, fagot, dwa klarnety, dwie waltornie, wiolonczelę (Violone) i organy, sześć zwrotek),
- niedatowany, prawdopodobnie z ok. 1845 r. (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy solowe i chór mieszany, z towarzyszeniem trio smyczkowego, dwóch rogów i organów, jedna -pierwsza – zwrotka),
- niedatowany, prawdopodobnie z roku 1854 (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na dwa głosy solowe i chór, bez akompaniamentu, pięć zwrotek – brak trzeciej zwrotki),
- niedatowany, prawdopodobnie z ok. 1860 r. (zapis w tonacji D-dur, metrum 6/8, na sopran i alt z „cichym akompaniamentem organów”, sześć zwrotek).
Autografy te przechowywane są w archiwach w Hallein pod Salzburgiem (Stille-Nacht-Archiv) i w Salzburgu (Carolino Augusteum).
Tekst kolędy
[edytuj | edytuj kod]Oryginalna wersja, według autografu Josepha Mohra (1816 r.), liczy sześć zwrotek. Obecnie śpiewa się najczęściej wersję skróconą: zwrotkę 1, 2 i 6. Melodia (kompozycja): Franz Xaver Gruber, 1818.
Różne wersje językowe
[edytuj | edytuj kod]| Język | Tytuł |
|---|---|
| afrykanerski | Stille Nag |
| albański | Natë e shenjtë dialekt gegijski Shetja natë |
| angielski | Silent Night |
| arabski | عيد الليل |
| baskijski | Gau ixilla, gau donea |
| białoruski | Ціхая ноч |
| bretoński | Nozvezh sioul, nozvezh kaer |
| bulu | Mba-mba a-lu, si ne mienn |
| bułgarski | Тиха нощ |
| cebuański | Gabiing malinaw |
| chiński | 平安夜 [Ping’an ye] |
| chorwacki | Tiha noć |
| czamorro | Puengen Yu’os |
| czejeński | Pavetaa’eva nehe’xoveva |
| czeski | Tichá noc |
| cziczewa | Usikuwo woyerawo |
| dolnołużycki | Śicha noc |
| dolnosaksoński | Stille Nacht |
| duński | Glade jul, dejlige jul Stille nat, hellige nat |
| esperanto | Paca nokt’ Milda nokt’[2] |
| estoński | Püha öö |
| farerski | Gleðilig jól |
| fiński | Jouluyö, juhlayö |
| francuski | Douce nuit |
| friulski | Tal scûr de gnot |
| fryzyjski | Stille nacht |
| górnołużycki | Ćicha nóc |
| grecki | Άγια Νύχτα |
| grenlandzki | Jûtdlime Kîmasugtut |
| gruziński | ღამე ნათელი [Ghame nateli] |
| haitański | Nuit pèzib |
| hawajski | Po la’i e |
| hebrajski | לילה שקט [Layla sheket] |
| hindi | धन्य रात [Dhanya raat] |
| hiszpański | Noche de paz |
| holenderski | Stille nacht |
| indonezyjski | Malam kudus |
| inuicki | Jûtdlime kîmasugtut |
| irlandzki | Oíche chiúin |
| islandzki | Heims um ból Hljóða nótt |
| japoński | きよしこの夜 [Kiyoshi kono yoru] |
| jawajski | Dalu Suci |
| jèrriais | Oh tchi douoche niet |
| karoliński | Scho’ragh bwong |
| kaszubski | Cëchô noc |
| kataloński | Santa nit |
| komancze | Tsaa ta tukani |
| koreański | 고요한 밤 거룩한 밤 [Goyohan bam geolughan bam] |
| kornijski | Nos hep son |
| korsykański | Capanna santa |
| litewski | Tyli naktis |
| luksemburski | Se’leg Nuecht |
| łaciński | Alma nox /Sancta nox |
| łatgalski | Klusa nakts |
| łemkowski | Тіха ноч |
| łotewski | Klusa nakts |
| macedoński | Тивка ноќ |
| malajalam | Shantha raathri thiru raathri |
| malajski | Malam sunyi |
| malgaski | Alina masina |
| maltański | O lejl ta’ skiet |
| manx | Oie sheoil |
| maya | Jeets’el áak’ab |
| mongolski | Аниргүй шөнө |
| nahuatl | Paxe yohual |
| niemiecki | Stille Nacht |
| norweski | bokmål Glade jul nynorsk Stille natt / Glade jol |
| ormiański | Լուռ գիշեր [Lurr gisher] |
| pampango | Tahimic ya, at masala |
| perski | شب ساکت و آروم |
| polski | Cicha noc |
| portugalski | Noite de paz |
| romansz (retoromański) | Clara notg de Nadal |
| rosyjski | Тихая ночь |
| rumuński | Noapte de vis / O, noapte preasfinţită |
| serbski | Тиха ноћ |
| słowacki | Tichá noc |
| słoweński | Sveta noč |
| suahili | Usiku mtakatifu |
| szkocki gaelicki | Oidhche shàmhach |
| szwedzki | Stilla natt |
| tagalski | Talang Patnubay |
| tajski | ยามราตรี ศรีหรรษา |
| tok pisin | Gutpela nait |
| turecki | Sakin gece! Kutsal gece! |
| ukraiński | Тиха ніч |
| uzbecki | Ойдин тун |
| venda | Vhusiku ha u difha |
| walijski | Tawel nos |
| waloński | Paujère gnût |
| węgierski | Csendes éj |
| wietnamski | Đêm thánh vô cùng |
| włoski | Astro del ciel Bianco Natal |
| xhosa | Busuku obungewele |
| zuluski | Busuku obuhle |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ r, Czego nie wiecie o Cichej Nocy? Ta kolęda śpiewana jest aż w 330 językach, na całym świecie! Skąd wzięła się jej fenomenalna kariera? [online], www.national-geographic.pl [dostęp 2018-12-08] (pol.).
- ↑ Milda nokt' www.esperanto.be.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalna strona Towarzystwa Stille-Nacht-Gesellschaft (Salzburg). stillenacht.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-21)]. (niem.)
- Kraj związkowy Salzburg, mapka miejscowości związanych z powstaniem kolędy. stillenachtland.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-14)].
- Teksty kolędy w różnych językach (199 wersji w 135 językach, w tym 5 wersji do odsłuchania)
- Cicha noc w serwisie Wolne Lektury
- Cicha noc, święta noc w serwisie Koledypolskie.pl (tekst kolędy i historia jej powstania)