Deusdedit z Canterbury

Deusdedit lub Adeodatus, imię świeckie: Frithona, Frithuwine lub Frithonas (zm. ok. 664 roku) – średniowieczny anglosaski (Wessex) duchowny chrześcijański, biskup, w latach 655–664 arcybiskup Canterbury, święty Kościoła katolickiego, prawosławnego i wspólnoty anglikańskiej.

W roku 655 Deusdedit jako pierwsza osoba pochodząca z wyspy Wielkiej Brytanii został arcybiskupem Canterbury. Pełnił ten urząd przez ponad dziewięć lat, aż do śmierci ok. 664 roku, prawdopodobnie 14 lipca, w czasie panującej w Anglii epidemii dżumy dymieniczej. Dokładna data zgonu jest jednak nieznana.

Został pierwotnie pochowany w portyku św. Grzegorza w kościele św. Piotra i Pawła, będącego częścią opactwa św. Piotra i Pawła poza murami miasta Canterbury (później przemianowanego na opactwo św. Augustyna). Wkrótce po śmierci Deusdedit został uznany za świętego. W roku 1091 jego relikwie zostały przeniesione do odbudowanego po podboju normańskim kościoła tegoż opactwa. Wkrótce po tym wydarzeniu Goscelin z Saint-Bertin spisał żywot świętego. Jego święto było zgodnie z niektórymi kalendarzami obchodzone 14, a innymi – 15 lipca. Poza tym 12 lub 13 września wspominano przeniesienie relikwii św. Augustyna, a także świętych Wawrzyńca, Mellita, Justusa, Honoriusza i Deusdedita.

Tradycja sięgająca czasów następujących krótko po inwazji Normanów na Anglię w 1066 roku, a zapoczątkowana przez Goscelina z Saint-Bertin^[1] podaje, że przyszły arcybiskup Canterbury nosił początkowo imię Frithona. Była to prawdopodobnie zniekształcona forma imienia Frithuwine^[2]. Historyk Peter Hunter Blake jako prawidłową podaje wersję Frithonas^[3].

Imię Deusdedit oznacza w języku łacińskim zwrot „Bóg dał”^[4]. Było to imię ówczesnego papieża^[1], panującego w latach 615–618^[5], znanego także jako Adeodat I (łac. a Deo datus oznacza „dany przez Boga”). Przybieranie sobie imion panujących papieży było praktyką stosowaną przez wielu średniowiecznych biskupów saskich^[1].

12^[6] lub 24^[7] marca 655 roku Deusdedit został konsekrowany na biskupa przez biskupa Rochesteru Ithmara. Został szóstym arcybiskupem Canterbury, licząc od momentu przybycia na wyspy brytyjskie misji gregoriańskiej^[8], a pierwszym urodzonym na tej wyspie (był Sasem zachodnim)^[2][9]. Jednym z powodów, dla których tak wiele czasu musiało upłynąć od przyjęcia chrześcijaństwa przez Królestwo Kentu ok. 600 roku do ustanowienia po raz pierwszy rodowitego mieszkańca wysp arcybiskupem, był niedostatek szkół, w których poziom nauczania byłby na tyle wysoki, by pozwalał absolwentom ubiegać się o wysokie urzędy kościelne. Sytuacja w tym zakresie polepszyła się dopiero po utworzeniu przez misjonarzy gregoriańskich odpowiedniej liczby placówek^[10]. Prawdopodobnie Deusdedit zawdzięczał swoją nominację na arcybiskupa Canterbury współpracy z królem Kentu Earconbertem i królem Wesseksu Cenwalhem^[2]. Nie wiadomo, kiedy dokładnie przybrał imię Deusdedit, choć historyk Richard Sharpe przypuszcza, że miało to miejsce w czasie jego konsekracji biskupiej^[5].

Przez dziewięć lat pełnienia przez Deusdedita urzędu arcybiskupa Canterbury wszyscy biskupi angielscy, z wyjątkiem Damiana – następcy Ithamara na urzędzie biskupa Rochesteru – przyjmowali sakrę z rąk biskupów celtyckich lub obcych. Damianowi święceń udzielił Deusdedit^[11][1]. Deusdedit założył klasztor żeński na wyspie Thanet, a także pomógł w założeniu w 657 roku klasztoru w Medeshamstede – późniejszego opactwa w Peterborough^[11]. Przez długi czas znajdował się w cieniu biskupa Sasów zachodnich – Agilberta^[12]. Władza Deusdedita nie wykraczała poza granice archidiecezji Canterbury oraz tradycyjnie zależnej od niej diecezji Rochester^[1].

Deusdedit nie był obecny na zwołanym w roku 664 synodzie w Whitby, debatującym nad tym, czy Kościół w Nortumbrii powinien stosować rzymską, czy celtycką metodę obliczania daty Wielkanocy^[13]. Prawdopodobnie absencja ta była spowodowana zarazą, która wtedy wybuchła w Anglii^[14].

Beda Czcigodny w swoim dziele Historia ecclesiastica gentis Anglorum pod datą 664 pisze: „14 lipca roku podanego powyżej, kiedy krótko po zaćmieniu^[a] nastąpiła epidemia dżumy, podczas której biskup Colmán został odwołany jednomyślną decyzją katolików^[b], Deusdedit – szósty arcybiskup Canterbury – zmarł”^[15]. Twierdzenie to zdaje się stać w sprzeczności z innym – wcześniejszym fragmentem wspomnianego dzieła Bedy Czcigodnego^[6], w którym autor pisze, że poprzednik Deusdedita – Honoriusz, „zmarł 30 września 653 i po wakacie trwającym 18 miesięcy Deusdedit – Sas Zachodni został wybrany na stolicę arcybiskupią i został szóstym arcybiskupem. Został konsekrowany 26 maja przez Ithmara – biskupa Rochesteru – i rządził stolicą aż do swojej śmierci dziewięć lat, cztery miesiące i dwa dni później”^[8]. Jeśli informacja ta jest precyzyjna, to arcybiskup Deusdedit umarł 28 lipca 664 roku^[6]. Historycy tłumaczą opisywaną rozbieżność na kilka sposobów. Frank Stenton uważa, że rok u Bedy Czcigodnego rozpoczynał się 1 września i stąd według współczesnego sposobu datowania powinno się uważać za datę śmierci biskupa Honoriusza 30 sierpnia 652 roku. Średniowieczni kopiści popełnili błąd, spisując manuskrypty Historii. Beda Czcigodny, pisząc o długości rządów arcybiskupa Deusdedita, miał na myśli dziewięć lat i siedem miesięcy, a nie dziewięć lat i cztery miesiące. Uczony wnioskuje z tego, że zgon hierarchy nastąpił między wrześniem 663 a wrześniem 664 roku. Zgadza się to z datą wystąpienia zaćmienia Słońca. Uznaje też, że Beda Czcigodny precyzyjnie podał informację o długości urzędowania arcybiskupa, wobec czego przyjmuje, że Deusdedit zmarł 28 października 663 roku^[14].

Inni historycy, tacy jak Richard Abels, P. Grosjean czy Alan Thacker, twierdzą, że hierarcha zmarł 14 lipca 664 roku^[1][6][16]. Główny argument przedstawił Grosjean, stwierdzając, że Beda Czcigodny podał złą datę konsekracji Deusdedita na biskupa, jako że 26 maja wypadł w roku 655 w Wielki Czwartek, a więc w dzień, w którym zwykle nie mają miejsca tego rodzaju obrzędy. Uczony sądzi, że najlepszym sposobem na rozwiązanie tego problemu jest uznanie 14 lipca 655 roku za datę śmierci i odliczenie czasu rządów hierarchy podanego przez Bedę Czcigodnego. W ten sposób Grosjean doszedł do wniosku, że sakra biskupia Deusdedita miała miejsce 12 marca 655 roku. Alan Thacker i Richard Abels zgadzają się z tym tokiem rozumowania, choć pierwszy nie opowiada się za konkretną datą święceń^[1][6]. Richard Abels z kolei wskazuje na związek śmierci Deusdedita ze zgonem króla Eorcenberta, który zgodnie z zapisem Bedy Czcigodnego zmarł tego samego dnia, co arcybiskup. Autor Historii pisze, że epidemia dżumy wybuchła niedługo po zaćmieniu Słońca 1 maja. Także nic w tym dziele nie podważa faktu, że król Eorcenbert zmarł 14 lipca 664 roku, stąd Richard Abels uważa, że jest to najbardziej prawdopodobna data zgonu Deusdedita^[6]. Historyk D. P. Kirby zgadza się z tezą, że arcybiskup zmarł w 664 roku, ale nie podaje dokładnej daty śmierci^[17], która wciąż pozostaje przedmiotem dyskusji naukowców^[6].

Większość historyków uważa, że przyczyną śmierci Deusdedita była szalejąca wtedy w Anglii epidemia^[1][6][18]. Z tego, iż zapis o śmierci Deusdedita występuje w Historii Bedy Czcigodnego zaraz po informacji o wybuchu zarazy, historyk John R. Maddicott wnioskuje, że biskupi Deusdedit i Eorcenbert zmarli nagle w wyniku choroby^[18]. Beda Czcigodny nie podaje jednak, o jaką zarazę chodzi, chociaż wspomniany wcześniej uczony sądzi, że była to dżuma dymienicza. Nie są znane objawy choroby, na którą cierpieli Deusdedit i Eorcenbert, lecz Beda Czcigodny napisał, że innej ofierze doskwierał ból uda. Osoba ta ponoć miała na nim guza, będącego zdaniem uczonych dymienicą znajdującą się w pachwinie. Tak nazywa się powiększone węzły chłonne będące jednym z symptomów dżumy dymieniczej^[19].

Po śmierci Deusdedita niektórzy z kandydatów na biskupów byli wtedy zdania, że obecnie nikt na Wyspach Brytyjskich nie ma ważnych święceń biskupich^[20]. Ponadto niewielka liczba wyższych hierarchów pozostałych przy życiu była przyczyną trudności w skompletowaniu wymaganego składu trzech biskupów-konsekratorów. To wszystko doprowadziło do tego, że mianowany na biskupa Yorku Wilfryd udał się w 664 roku po sakrę do biskupa Wesseksu bądź Dorchesteru Agilberta, a konsekrowany został ostatecznie w Compiègne^[21].

Poza kilkoma suchymi faktami niewiele wiadomo o życiu arcybiskupa Deusdedita^[1][10]. Został pochowany w kościele św. Augustyna w Canterbury, ale w roku 1091 jego szczątki zostały przeniesione do nowego kościoła opactwa. Zaraz po śmierci został uznany za świętego, a jego wspomnienie obchodzono 14 lipca^[22], choć pochodzący z przełomu X i XI wieku psałterz powstały w opactwie św. Augustyna w Canterbury (Psałterz z Bosworth) podaje datę 15 lipca^[1]. Dzień ten jest w nim opisany jako święto wysokiej rangi, czyli tak, jak ma to miejsce w przypadku innych wczesnych arcybiskupów Canterbury, których wspomnienia znajdują się w tej księdze liturgicznej^[23].

Żywot świętego został napisany przez Goscelina z Saint-Bertin już po translacji relikwii. Autor opierał się przede wszystkim na relacji Bedy Czcigodnego^[1]. Manuskrypt tego dzieła zatytułowany De Sancto Deusdedit Archiepiscopo przetrwał jako część manuskryptu ms. Cotton Vespasian B.xx przechowywanego w Bibliotece Brytyjskiej^[24]. Ze względu na to, że ów żywot jest dziełem dość późnym, Historia Bedy Czcigodnego pozostaje głównym źródłem informacji o życiu św. Deusdedita^[10]. Poza De Sancto mało jest dowodów kultu jego osoby^[1]. Świątynia pod jego wezwaniem przetrwała aż do kasaty zakonów w latach trzydziestych XVI wieku^[25].

Następcą Deusdedita na urzędzie arcybiskupa Canterbury był jeden z podległych mu duchownych – Wighard^[26].

• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni

• Richard Abels. The Council of Whitby: A Study in Early Anglo-Saxon Politics. „Journal of British Studies”. 23 (1). s. 1–25. DOI: 10.1086/385808. JSTOR: 175617. (ang.). 
• Beda Czcigodny: A History of the English Church and People. Leo Sherley-Price (tłum.). Londyn: Penguin Classics, 1988. ISBN 0-14-044042-9. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Peter Hunter Blair: The World of Bede. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-39819-3. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Nicholas Brooks: The Early History of the Church of Canterbury: Christ Church from 597 to 1066. Londyn: Leicester University Press, 1984. ISBN 0-7185-0041-5. (ang.). Brak numerów stron w książce
• John P. Delaney: Dictionary of Saints. Wyd. drugie. Garden City, Nowy York: Doubleday, 1980. ISBN 0-385-13594-7. (ang.). Brak numerów stron w książce
• David Hugh Farmer: Oxford Dictionary of Saints. Wyd. piąte. Oksford: Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-860949-0. (ang.). Brak numerów stron w książce
• E. B. Fryde, D. E. Greenway, S. Porter, I. Roy: Handbook of British Chronology. Wyd. trzecie. Cambridge: Cambridge University Press, 1996. ISBN 0-521-56350-X. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Full Description: Cotton Vespasian B.xx. [w:] Manuscripts Catalogue [on-line]. British Library, maj 2005. [dostęp 2011-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-16)]. (ang.).Sprawdź autora:1.
• Geoffrey Hindley: A Brief History of the Anglo-Saxons: The Beginnings of the English Nation. Nowy York: Carroll & Graf Publishers, 2006. ISBN 978-0-78671-738-5. (ang.). Brak numerów stron w książce
• D. P. Kirby. Bede and Northumbrian Chronology. „English Historical Review”. 78 (308), s. 514–527, lipiec 1963. DOI: 10.1093/ehr/LXXVIII.CCCVIII.514. JSTOR: 562147. (ang.). 
• D. P. Kirby: The Earliest English Kings. Routledge, 2000-11-07, s. 87–88. ISBN 978-0415242103. (ang.).
• P.M. Kornhammer. Origin of the Bosworth Psalter. „Anglo-Saxon England”. 2, s. 173–187, 1973. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: 10.1017/S0263675100000417. (ang.). 
• Michael Lapidge: Deusdedit. W: Michael Lapidge, John Blair, Simon Keynes, Donald Scragg: The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing, 2001, s. 140. ISBN 978-0-631-22492-1. (ang.).
• John R. Maddicott. Plague in Seventh-Century England. „Past and Present”. 156, s. 7–54, sierpień 1997. DOI: 10.1093/past/156.1.7. JSTOR: 651177. (ang.). 
• Henry Mayr-Harting: The Coming of Christianity to Anglo-Saxon England. University Park, Pensylvania: Pennsylvania State University Press, 1991, s. 129–147. ISBN 0-271-00769-9. (ang.).
• Michael Müller: God the Teacher of Mankind: or, Popular Catholic Theology, Apologetical, Dogmatical, Moral, Liturgical, Pastoral, and Ascetical. Nowy York: Benziger Brothers, 1881. (ang.). Brak numerów stron w książce
• R. Sharpe. The Naming of Bishop Ithamar. „The English Historical Review”. 117 (473), s. 889–894, wrzesień 2002. DOI: 10.1093/ehr/117.473.889. (ang.). 
• Frank Merry Stenton: Anglo-Saxon England. Wyd. trzecie. Oksford: Oxford University Press, 1971. ISBN 978-0-19-280139-5. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Alan Thacker: Deusdedit (d. 664). [w:] Oxford Dictionary of National Biography [on-line]. Oxford University Press. [dostęp 2010-08-21]. (ang.).