Drugi Okres Przejściowy

Drugi Okres Przejściowy – okres w historii starożytnego Egiptu pomiędzy Średnim Państwem a Nowym Państwem, który charakteryzował się ogólną destabilizacją polityczną państwa i rozbiciem dzielnicowym. Nastąpił zmierzch kulturalny. Egipt utracił Nubię, Synaj i Palestynę.

Historycy nie są zgodni co do dokładnych dat początku i końca tego okresu. Marek Marciniak jako ramy chronologiczne tego okresu podaje lata 1786–1567 p.n.e.^[1], zaś Marek Stępień podaje daty 1760–1565 p.n.e.^[2]. Okres ten rozpoczyna panowanie dynastii XIII, a kończy się wraz z końcem panowania dynastii XVII^[3][4].

Drugi Okres Przejściowy można podzielić na dwa etapy (pod względem politycznym):

czasy XIII i XIV dynastii

1786–1603 p.n.e.^[1] lub 1760–1630 p.n.e.^[2], okres ten charakteryzował się próbami kontynuacji Średniego Państwa, prawdopodobnie pierwsi władcy XIII dynastii byli krewnymi władców XII dynastii^[1][2]. Pierwsi władcy XIII dynastii panowali nad całym Egiptem, a nawet kontrolowali obszar Syropalestyny i Nubii^[2] między 1. i 2. kataraktą^[1]. Aparat państwowy nadal działał bardzo sprawnie^[1]. Dopiero pod koniec panowania XIII dynastii wezyrowie przejęli kontrolę nad nomami^[5], co prowadziło do rozpadu państwa^[2]. W okresie XIV dynastii doszło do wojny pomiędzy wezyrami^[5].

czasy XV i XVI dynastii

1674–1567 p.n.e.^[5] lub 1630–1540 p.n.e.^[6] – okres panowania Hyksosów. Stworzyli oni własne państwo ze stolicą w Awaris (dzisiejsze Tell el-Daba), obejmujące całą deltę^[6]. Zdaniem M. Stępnia wraz z objęciem rządów przez Hyksosów z XV dynastii, w 1630 r. p.n.e. nad Dolnym Egiptem rządy sprawowała lokalna (egipska) XVII dynastia^[6]. Odmiennego zdania jest M. Marciniak, który uważa, że XVII dynastia przejęła władzę dopiero w roku 1650 p.n.e., wykorzystując osłabienie Hyksosów^[7]. Manethon podaje, że XV dynastię stanowiło tylko 6 władców, łącznie z najbardziej znanym władcą tej dynastii 'A'popi^[1]. Papirus z Turynu wymienia 9 władców XVI dynastii (ale nie podaje ich imion), zaś J. von Beckerath uważa, że XVI dynastia faktycznie była nie tyle dynastią, co wasalami Hyksosów^[8]. Hyksosi zostali ostatecznie pokonani i wyparci ze Środkowego Egiptu przez Kamesa ostatniego władcę XVII dynastii, który pokonał Hyksosów w bitwie pod Hermopolis. Brat Kamesa, i jego następca Jahmes, ostatecznie usunął Hyksosow z Egiptu został założycielem XVIII dynastii i pierwszym władcą Nowego Państwa^[6].

Historycy nie są zgodni co do ram czasowych tego okresu, co do czasu i okoliczności przejęcia władzy przez XVII dynastię. Poważne wątpliwości dotyczą także samej XIV dynastii. M. Marciniak zauważa, że grupa uczonych przypuszcza, że XIV dynastia w ogóle nie istniała i że zaliczanych do niej panujących można identyfikować z władcami XIII dynastii^[5].

1. Nebcheperre' Inef
2. Sekenenre' T'a' I
3. Sekenenre' T'a' II
4. Wa' dżcheperre' Ka'mes (M. Stępień stosuje pisownie Kames^[6])

• J. von Beckerath: Die Ägyptischen Königslisten des Manetho. W: OLZ 54. 1959, s. 6-11.
• M. Marciniak: Historia starożytnego Egiptu. W: Starożytny Egipt. A. Szczudłowska (red.). PWN, 1978.
• M. Stępień: Bliski Wschód. W: Historia Starożytna. M. Jaczynowska (red.). Warszawa: 1999.