Fryz
.jpg)
Fryz (wł. fregio) – pośredni, poziomy człon belkowania z reguły położony między architrawem i gzymsem; ogólnie – każdy poziomy pas dekoracyjny[3].
W architekturze często zdobiony płaskorzeźbami, był jednym z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń. W porządku doryckim składał się z następujących na przemian po sobie metop i tryglifów (tzw. fryz metopowo-tryglifowy lub tryglifon[4][5]). W porządku jońskim jest to już fryz ciągły ozdobiony reliefem o tematyce mitologicznej, religijnej lub historycznej. Jeden z najwspanialszych fryzów doryckich pochodzi z Partenonu[6]. W innych porządkach architektonicznych fryz może być gładki[6][4].
Fryz to również poziomy pas zdobiący naczynia lub malowidła, który może się składać z powtarzających się motywów geometrycznych lub scen figuralnych[3].
W architekturze mianem fryzu określa się także element wystroju architektonicznego w postaci poziomego, ciągłego, płaskorzeźbionego, malowanego lub ceramicznego pasa o rozmaitych motywach dekoracyjnych. Był on stosowany do wizualnego podziału i zdobienia zarówno elewacji, jak i wnętrz budowli[3][7]. Dekoracja fryzów zmieniała się w zależności od epoki. W okresie romańskim przeważały motywy geometryczne, w gotyku roślinne i figuralne, w renesansie motywy antyczne[3][8].
W budownictwie wyróżnia się poza tym fryz arkadowy (lub arkadkowy, arkatura), składający się z szeregu małych łuków, najczęściej pod okapem frontowych elewacji. Jest on charakterystyczny dla architektury przedromańskiej i romańskiej. Stosowany też jako element dekoracyjny w wyrobach rzemieślniczych[8].
Zoforosem nazywano wszelki fryz klasyczny z przedstawieniem postaci ludzi i zwierząt w płaskorzeźbie[9]. W średniowiecznej Polsce fryz nazywany był krańcem świata.
Fryz heraldyczny
[edytuj | edytuj kod]Fryzy zawierające herby szlacheckie znajdują się m.in. w zabytkowych dworach: Czarne, pałacach w: Czernej, Czernicy, Kunowie, Moczydlnicy Dworskiej[10], Przytoku, Strudze, Tuszynie, Wiadrowie, Wojanowie i zamkach w: Goli Dzierżoniowskiej, Gościszowie, Międzylesiu, Piotrowicach Świdnickich, Płakowicach, Sędziszowej, Starej Kraśnicy, Zagórzu Śląskim (Grodno).
-
-
-
Zamek w Piotrowicach, nieistniejący fryz -
-
-
![Mozaika w formie fryzu[11]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/200806_Berlin_199.JPG/120px-200806_Berlin_199.JPG)
![Mozaika w formie fryzu[11]](Plik:200806_Berlin_199.JPG)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Belkowanie nad głowicą kolumny w porządku korynckim (z portyku rzymskiego Panteonu)
- ↑ Dom przy ul. Piastów 5 w Nowej Rudzie
- ↑ a b c d Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
- ↑ a b Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974.
- ↑ Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978.
- ↑ a b Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
- ↑ a b Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1982.
- ↑ Od zoon – żywy i forein – nosić (T. Broniewski: Czym jest architektura? Przeszłość i współczesność. Wrocław: Ossolineum, 1969, s. 242).
- ↑ Wkładka do karty ewidencyjnej. [dostęp 2024-02-16].
- ↑ znajduje się modernistycznym wieżowcu w Berlinie
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 51. ISBN 83-85001-89-1.