Gruzini
.jpg) 1 rząd: Farnawaz I, Farsman I, Radamist, Farsman II Dobry, Piotr Iberyjczyk 2 rząd: Wachtang I Gorgasali, Hilarion Gruzin, Jan Tornike, Dawid III Kuropalates, Jerzy z Athosu 3 rząd: Maria z Alanii, Dawid IV Budowniczy, Szota Rustaweli, Tamara I Wielka, Swimon I 4 rząd: Ketewan, Giorgi Saakadze, Antym Iberyjczyk, Wachtang VI, Dawit Guramiszwili 5 rząd: Herakliusz II, Solomon I, Besiki, Piotr Bagration, Nino Bagration 6 rząd: Aleksander Czawczawadze, Nikoloz Barataszwili, Ilia Czawczawadze, Waża Pszawela, Niko Pirosmani 7 rząd: Józef Stalin, Mary Eristawi, George Balanchine, Katie Melua, Chatia Buniatiszwili | |
| Populacja | 7–8 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | Gruzja: 3 224 564[1] |
| Język | |
| Religia | |
Gruzini, nazwa własna: Kartwelowie[9] (gruz. ქართველები Kartwelebi) − naród kartwelski, zamieszkujący głównie Gruzję (3,2 mln), a także Turcję (168 tys.), Rosję (157 tys.) oraz Iran (62 tys., głównie Ferejdunszahr). Posługuje się językiem gruzińskim, który należy do kartwelskiej rodziny językowej. Dominującym wyznaniem wśród Gruzinów jest prawosławie.
Gruzini wywodzili się z cywilizacji kolchijskiej i iberyjskiej starożytności, Kolchida była połączona ze światem helleńskim, podczas gdy Iberia znajdowała się pod wpływem Imperium Achemenidów, dopóki Aleksander Wielki nie podbił jej[10]. W IV wieku Gruzini stali się jednymi z pierwszych, którzy przyjęli chrześcijaństwo, a obecnie większość Gruzinów to prawosławni, przy czym większość podąża za narodowym autokefalicznym gruzińskim Kościołem prawosławnym[11][10], chociaż istnieją niewielkie grupy gruzińskich katolików, gruzińskich społeczności muzułmańskich, a także znaczna liczba niereligijnych Gruzinów. Położone na Kaukazie, na kontynentalnym skrzyżowaniu Europy i Azji, w średniowieczu Gruzini utworzyli zjednoczone królestwo Gruzji w 1008 r[11][10][12], imperium pankaukaskie[13], później inauguracja Złotego Wieku Gruzji, szczytu politycznej i kulturalnej potęgi narodu. Trwało to do osłabienia, a następnie rozpadu królestwa w wyniku XIII-XV-wiecznych najazdów Mongołów i Timura, czarnej śmierci, upadku Konstantynopola, a także wewnętrznych podziałów po śmierci Jerzego V Wspaniałego w 1346, ostatniego z wielkich królów Gruzji[14].
Następnie przez cały okres nowożytny Gruzini stali się politycznie podzieleni i zdominowani przez Imperium Osmańskie i kolejne dynastie Iranu. Gruzini zaczęli szukać sojuszników i znaleźli na horyzoncie politycznym Rosjan jako potencjalnego zastępcę utraconego Cesarstwa Bizantyjskiego „w imię wiary chrześcijańskiej”. Gruzińscy królowie i rosyjscy carowie wymienili się co najmniej 17 ambasadami[14], co zakończyło się w 1783 r., kiedy Herakliusz II ze wschodniego gruzińskiego królestwa Kartli-Kacheti zawarł sojusz z Imperium Rosyjskim. Sojusz rosyjsko-gruziński przyniósł jednak odwrotny skutek, ponieważ Rosja nie była chętna do wypełnienia warunków traktatu, przystępując do aneksji[10] niespokojnego królestwa w 1801 r. oraz zachodniego gruzińskiego królestwa Imereti w 1810 r. Było kilka powstań i ruchów mających na celu przywrócenie państwowości, z których najbardziej godnym uwagi był spisek z 1832 r., który upadł[11]. Ostatecznie rosyjskie panowanie nad Gruzją zostało potwierdzone w różnych traktatach pokojowych z Iranem i Turkami, a pozostałe terytoria gruzińskie zostały wchłonięte przez Imperium Rosyjskie w ciągu XIX wieku w sposób fragmentaryczny. Gruzini na krótko potwierdzili swoją niezależność od Rosji pod rządami Pierwszej Republiki Gruzińskiej w latach 1918-1921, a wreszcie w 1991 roku od Związku Radzieckiego[15].
Naród gruziński składa się z różnorodnych podgrup geograficznych, z których każda posiada charakterystyczne tradycje, obyczaje, dialekty, a w przypadku Swanów i Megrelow także własne języki regionalne. Język gruziński, z własnym unikalnym systemem pisma i bogatą tradycją pisemną, sięgającą V wieku, jest językiem urzędowym Gruzji, a także językiem nauczania wszystkich Gruzinów mieszkających w tym kraju. Według Ministerstwa ds. Diaspory Gruzji, nieoficjalne statystyki mówią, że na świecie jest ponad 5 milionów Gruzinów[16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ 2014 GENERAL POPULATION CENSUS MAIN RESULTS. GENERAL INFORMATION [online], census.ge [dostęp 2021-11-07] (ang.).
- ↑ Joshua Project. People groups [online], joshuaproject.net [dostęp 2021-11-07] (ang.).
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей [online], gks.ru [dostęp 2021-11-07] (ros.).
- ↑ Iran — People Groups [online], joshuaproject.net [dostęp 2021-11-07] (ang.).
- ↑ Население Абхазии: перепись 2011 года [online], ethno.kavkaz.narod.ru [dostęp 2021-11-07] (ros.).
- ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык [online], ukrcensus.gov.ua [dostęp 2021-11-07] (ros.).
- ↑ Georgian in Germany [online], joshuaproject.net [dostęp 2021-11-07] (ang.).
- ↑ Ethnic composition of Azerbaijan 2009 [online], pop-stat.mashke.org [dostęp 2021-11-07] (ang.).
- ↑ Gruzini, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-27].
- ↑ a b c d Donald Rayfield, Edge of empires : a history of Georgia, London 2019, ISBN 1-78914-059-5, OCLC 1053903394 [dostęp 2022-02-20].
- ↑ a b c Ronald Grigor Suny, The making of the Georgian nation, wyd. 2nd ed, Bloomington: Indiana University Press, 1994, ISBN 0-253-35579-6, OCLC 29908699 [dostęp 2022-02-20].
- ↑ David Braund, Royal Imagery in Medieval Georgia. By Antony Eastmond. University Park: Pennsylvania State University Press, 1998. xx, 268 pp. Appendix. Notes. Bibliography. Index. Illustrations. Plates. Photographs. $55.00, hard bound., „Slavic Review”, 58 (3), 1999, s. 682–683, DOI: 10.2307/2697599, ISSN 0037-6779, JSTOR: 2697599 [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Christelle Jullien, Stephen H. Rapp Jr. The Sasanian World through Georgian Eyes. Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature, „Abstracta Iranica” (Volume 37-38-39), 2018, DOI: 10.4000/abstractairanica.45819, ISSN 0240-8910 [dostęp 2022-02-17].
- ↑ a b W.E.D. Allen, Anthony D. Mango, Russian embassies to the Georgian kings (1589-1605), Cambridge [England]: Published for the Hakluyt Society at the University Press, 1970, ISBN 978-1-4094-4599-9, OCLC 131377 [dostęp 2022-02-20].
- ↑ Magdalena Włodarczyk, Stosunki polsko-gruzińskie w latach 1918 – 1921, 2016.
- ↑ Georgia Population (2022) - Worldometer [online], www.worldometers.info [dostęp 2022-02-20] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- W.E.D. Allen (1970) Russian Embassies to the Georgian Kings, 1589–1605, Hakluyt Society, ISBN 978-1-4094-4599-9 (hbk)
- Eastmond, Anthony (2010), Royal Imagery in Medieval Georgia, Penn State Press
- Suny, R. G. (1994), The Making of the Georgian Nation, Indiana University Press, ISBN 978-0253209153
- Lang, D. M. (1966), The Georgians, Thames & Hudson
- Rayfield, D. (2013), Edge of Empires: A History of Georgia, Reaktion Books, ISBN 978-1789140590
- Rapp, S. H. Jr. (2016) The Sasanian World Through Georgian Eyes, Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature, Sam Houston State University, USA, Routledge
- Toumanoff, C. (1963) Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press