Gwiazdozbiór Rysia
 | |
| Nazwa łacińska | Lynx |
|---|---|
| Dopełniacz łaciński | Lyncis |
| Skrót nazwy łacińskiej | Lyn |
| Dane obserwacyjne (J2000) | |
| Rektascensja | 8 h |
| Deklinacja | 50° |
| Charakterystyka | |
| Powierzchnia | 545 stopni kw. |
| Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3 | 0 |
| Najjaśniejsza gwiazda | α Lyn (3,14m) |
| Gwiazdozbiory sąsiadujące |
|
| Roje meteorów | brak |
| Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 26[1]° S a 90° N. | |
 | |
Ryś (łac. Lynx, dop. Lyncis, skrót Lyn) – gwiazdozbiór nieba północnego, 28. co do wielkości. Wprowadzony przez gdańskiego astronoma Jana Heweliusza, aby wypełnić lukę między Woźnicą i Wielką Niedźwiedzicą, opublikowany w 1690 roku, w pośmiertnie wydanym przez Elżbietę, żonę astronoma, dziele Prodromus astronomiae. Ptolemeusz skatalogował w tym miejscu kilka gwiazd i zaliczył do gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, ale Heweliusz zdecydował, aby je osobno nazwać. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 60. Widoczny w Polsce od jesieni do wiosny.
Pochodzenie nazwy
[edytuj | edytuj kod]
Jest to jedna z najtrudniejszych do znalezienia na niebie konstelacji. Heweliusz nadał mu tę nazwę ze względu na oczy rysia, które musiałby posiadać obserwujący, aby ją odnaleźć (kotowatym, w szczególności rysiom, folklor przypisywał nadzwyczajne widzenie nocą, w tym możliwość widzenia przez ściany). Jest w tym trochę przesady, ponieważ najjaśniejsza gwiazda – Alfa Lyncis (α Lyn) – ma 3,14m i jest tam 12 gwiazd o jasności poniżej 5m, nie trzeba mieć zatem doskonałego wzroku, aby je dostrzec. Jednakże zwierzę, które narysował na swojej mapie nieba, tylko w niewielkim stopniu przypomina prawdziwego rysia. Heweliusz nie był do końca zdecydowany, jak ma się nazywać nowy gwiazdozbiór. W jego atlasie nieba „Firmamentum Sobiescianum” figuruje jako Ryś, w dołączonym do niego katalogu gwiazdozbiór wymieniony jest jako Lynx sive Tigris (Ryś albo Tygrys), na samej mapie nieba zaś przedstawiona sylwetka to coś w rodzaju krzyżówki obu zwierząt[2].
Interesujące obiekty
[edytuj | edytuj kod]Szukając tej konstelacji, obserwatorzy amatorzy zazwyczaj zaczynają od punktów startowych w jednym z sąsiednich jaśniejszych gwiazdozbiorów Wielkiej Niedźwiedzicy, Bliźniąt albo Woźnicy. Na przykład gromadę kulistą NGC 2419 można łatwo znaleźć, zaczynając obserwację od jasnego Kastora w Bliźniętach[1].
- α Lyn – jasność 3,14m, czerwony olbrzym odległy o 222 lata świetlne.
- 38 Lyn – jasność 3,82m, leży w odległości 122 lat świetlnych[3].
- Czwarta do jasności – 31 Lyn (4,25m) znana jest pod nazwą Alsciaukat, co jest pochodną arabskiego słowa asz-szaukat (arab. الشوكة) oznaczającego cierń.
- 5 Lyn, gwiazda podwójna; jasności składników 5,2 i 8m.
W konstelacji nie ma obiektów z katalogu Messiera.
- Najbardziej znanym obiektem głębokiego nieba jest gromada kulista NGC 2419, kiedyś popularnie nazywana Międzygalaktycznym Wędrowniczkiem, ponieważ leży w odległości 275 tysięcy lat świetlnych od nas, dalej niż Obłoki Magellana. Kiedy jednak odkryto ciemną materię, okazało się, że NGC 2419 musi być powiązana grawitacyjnie z Drogą Mleczną. Jest to jedna z najjaśniejszych spośród ponad 150 znanych gromad kulistych, krążących wokół naszej Galaktyki. Tylko Omega Centauri, NGC 6388 i M54 mają większą jasność absolutną. Pomimo sporej odległości i, co za tym idzie, bladości NGC 2419 jest widoczna przez 20-centymetrowy teleskop jako nierozdzielna na gwiazdy gromada kulista[1]. Należy do niej niemal 900 tysięcy gwiazd, dlatego mimo znacznej odległości jest relatywnie jasna. Astronomowie spekulują, czy NGC 2419 nie ma podobnego pochodzenia jak gromada Omega Centauri i czy tak jak i ona nie jest jądrem odartej z gwiazd galaktyki karłowatej. Wykazano, że gromada, mimo swojego oddalenia od centrum Drogi Mlecznej, istotnie wokół niej krąży. Znajdzie się najbliżej niej za około trzy miliardy lat[2].
- Oglądana niemal dokładnie z boku galaktyka spiralna NGC 2683 jest łatwo dostrzegalna w 20-centymetrowym teleskopie, a 40-centymetrowy pokaże wielką wydłużoną galaktykę ze śladami jądra i pasma pyłu. Natomiast długookresowe fotografie wykonane dużymi instrumentami ujawniają malowniczą strukturę jej spiralnych ramion, obszary ciemnego pyłu i miejsca, gdzie rodzą się nowe gwiazdy[4].
- NGC 2782 to mała okrągła galaktyka spiralna o wielkości 11,6 z podobnym do gwiazdy jądrem. Ma nieduże, ale bardzo jasne jądro, gdzie powstają gwiazdy. Produkowane tam są olbrzymie ich ilości, a towarzyszy temu gwałtowny wiatr cząstek i rozszerzający się obszar jonizacji[1].
- Łuk Rysia to najgorętszy, najmasywniejszy i najodleglejszy od Słońca rejon gwiazdotwórczy, jaki odkryto w widzialnym Wszechświecie[5].
- kwazar APM 08279+5255 - w momencie odkrycia był to najjaśniejszy znany obiekt astronomiczny, jego jasność oceniano na 100 miliardów jasności Słońca[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Praca zbiorowa: Kosmos. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 402-403. ISBN 978-83-7670-323-7.
- ↑ a b Kamil Złoczewski: Kosmos. Ryś i Tarcza. T. 79. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2013, s. 20-21. ISBN 978-83-252-2119-5.
- ↑ Tablice Astronomiczne. Bielsko-Biała: PPU „PARK“ Sp. z o.o., 2002, s. 160. ISBN 83-7266-156-1.
- ↑ Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 78-79. ISBN 978-83-7845-873-9.
- ↑ Biggest, brightest, hottest star-forming region found. keckobservatory.org, 2003-10-30. [dostęp 2015-09-18]. (ang.).
- ↑ APM 08279+5255: The Brightest Object Yet Known. Astronomy Picture of the Day, 1998-08-18. [dostęp 2020-02-01]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gwiazdozbiór Rysia w serwisie Constellation Guide (ang.)