Herczawa

Herczawa

Hrčava

gmina
Widok na Herczawę z Jaworzynki
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Frydek-Mistek
Kraina	Śląsk
Starosta	Ing. Petr Staňo
Powierzchnia	2,87 km²
Populacja (2015) • liczba ludności	255[1]
• gęstość	87,8 os./km²
Kod pocztowy	739 98
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba obrębów ewidencyjnych	1
Liczba części gminy	1
Liczba gmin katastralnych	1
Położenie na mapie Czech Herczawa
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Herczawa
49°31′N 18°50′E/49,525000 18,834444
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Herczawa^[2] (cz.: Hrčava, niem. Hertschawa) – wieś gminna w Czechach w powiecie Frydek-Mistek w kraju morawsko-śląskim, nieopodal trójstyku granic Polski, Czech i Słowacji na wysokości 594 m n.p.m. Jest to druga położona najbardziej na wschód miejscowość Czech (zaraz po sąsiednim Bukowcu).

We wsi znajduje się urząd gminy, samodzielna poczta, szkoła podstawowa, przedszkole oraz kościół katolicki pw. Świętych Cyryla i Metodego. Komunikacja autobusowa z Mostami koło Jabłonkowa. W pobliżu do 21 grudnia 2007 roku funkcjonowało na szlaku turystycznym przejście graniczne do Polski (Hrčava Trojmezí – Jaworzynka Trójstyk) oraz przejście małego ruchu granicznego Hrčava - Jaworzynka, a w okresie Czechosłowacji jeszcze Hrčava I - Jaworzynka.

Pierwsza wzmianka o Herczawie wiąże się z ekspansją turecką w Europie w XVII w. Wtedy to, w ramach akcji umacniania południowych granic Księstwa Cieszyńskiego, w 1645 r. został wybudowany tzw. Mały Szaniec na wzgórzu Wały (606 m n.p.m., na południe od Jaworzynki Trzycatka, obecnie na terenie Słowacji). Ponieważ teren ten zawsze leżał w strefie nadgranicznej, książęta cieszyńscy długo nie zezwalali na osiedlanie się tu ludności. Dopiero w 1779 r. z polecenia Komory Cieszyńskiej „na Hyrczawym” wymierzono „...pole 360 sążni długie, 30 sążni szerokie, wraz z przyrobiskiem mającym 80 sążni długości, a 114 sążni szerokości, dla Jerzego Małyjurka z Jaworzynki”^[3]. W ciągu kilku następnych lat pozwolono osiedlić się tu kolejnym poddanym zaznaczając, „...że ci otrzymujący działy mają bronić granicy przeciw Węgrom i w lasach pańskich nie czynić żadnej szkody, pod groźbą odebrania im gruntów i wypędzenia ich stamtąd...”^[3].

Herczawa należała administracyjnie do Jaworzynki. Oddzielona masywem Girowej od Mostów i Bukowca, w sposób naturalny zawsze ciążyła ku tej wsi. W 1910 mieszkało tu 171^[4] z 1642 mieszkańców Jaworzynki^[5] zamieszkałych w 25^[4] z 288 budynków^[5]. W 1921 r. Rada Ambasadorów przyznała całą Jaworzynkę, wraz z Herczawą, Polsce. Miejscowa ludność pod wodzą Jana Gazura i Jana Sikory wystosowała wówczas do komisji granicznej petycję, domagającą się włączenia całej Jaworzynki do Czechosłowacji. Nie wiązało się to z kwestiami narodowościowymi, ale pragmatyzmem - mieszkańcy uznali, że pozostając w Polsce będą mieli zbyt daleko do urzędów w Skoczowie, ośrodków komunikacyjnych i gospodarczych, zaś najbliższym takim był Jabłonków, z kolei najbliższa stacja kolejowa znajdowała się w Czernym na Słowacji. Petycję podpisali wszyscy dorośli mieszkańcy Herczawy. Przyłączenia do Czechosłowacji domagali się także niektórzy mieszkańcy Jaworzynki, ponad czterysta osób z innych części tej wioski również podpisało petycję^[6]. W czerwcu 1921 r. tymczasowo, a ostatecznie 20 czerwca 1924 r. oficjalnie Herczawę odłączono od Jaworzynki i jako osadę o powierzchni 1,14 km² z 31 domami mieszkalnymi i 230 mieszkańcami włączono do Czechosłowacji. Herczawa nie była wówczas samodzielną gminą - osadą zarządzał komisarz rządowy, podlegający bezpośrednio starostwu powiatowemu, którym był Jan Sikora^[6]. Dopiero w 1927 r. – po przyłączeniu dużego obszaru lasów z katastru sąsiedniego Bukowca – utworzono samodzielną gminę o powierzchni 2,88 km² z 271 obywatelami^[7].

W 1928 roku zlecono wykonanie pierwszego planu katastralnego wsi (ogłoszony został w czerwcu 1932 r.). W 1928 r. dokonano także nowej numeracji domów we wsi (powstały numery 1 - 45), gdyż do tego czasu wieś posiadała numerację domów Jaworzynki. Od tego roku również mieszkańcy zaczęli płacić czeskie podatki i opłaty gminne. W 1928 r. do Frydku na pobór do czeskiego wojska udali się także pierwsi poborowi (w 1919 r. władze polskie ogłosiły wprawdzie w Herczawie pobór do wojska, ale potencjalni poborowi uciekli ze spornego terytorium do Czernego na Słowacji)^[6].

Po podziale Czechosłowacji na dwa niezależne państwa (od 1 stycznia 1993) Herczawa stała się najdalej na wschód wysuniętą miejscowością Republiki Czeskiej. Jedyny dojazd do niej od strony czeskiej prowadził drogą z Mostów koło Jabłonkowa. Po utworzeniu urzędów celnych na czesko-słowackim przejściu granicznym w Mostach zjazd do Herczawy znalazł się już za czeskim urzędem celnym. W ten sposób Herczawa stała się na pewien czas jedyną gminą w Czechach, do której wjeżdżając obywatele czescy musieli formalnie przejść przez punkt odprawy celnej^[6]. Stan taki trwał do czasu wejścia Czech i Słowacji 21 grudnia 2007 r. do Układu z Schengen.

W latach 1910–2008^[4]:

Według czeskiego spisu z 2001 w 71 z 97 domów w Herczawie mieszkało 278 osób, z czego 247 (88,8%) było narodowości czeskiej, 23 (8,3%) słowackiej i 6 (2,2%) polskiej. Osoby wierzące stanowiły 96,8% populacji (275 os.), z czego katolicy 97,8%, 269 osób^[8].

• Kościół katolicki pw. śś. Cyryla i Metodego, drewniany, wzniesiony w 1936 r.

 Osobny artykuł: Kościół Świętych Cyryla i Metodego w Herczawie.

• Cmentarz poniżej kościoła. Napisy na nagrobkach są w języku czeskim, natomiast prawie wszystkie nazwiska (Bestwina, Bojko, Dragon, Haratyk, Jałowiczorz, Juroszek, Małyjurek, Sikora, Wawrzacz, Zogata) wskazują na ich polski źródłosłów oraz na bardzo bliskie związki tej maleńkiej wioski z Jaworzynką i Istebną. Spoczywają na nim m.in. wspomniany rzeźbiarz A. Zogata oraz sławny gajdosz Paweł Zogata z Bukowca.
• Budynek szkoły
• W lesie kilkaset metrów przed wsią znajduje się kaplica – „Grota z Lourdes” (czes. Lurdská jeskyně), zwana również „U Panenky”. Ma formę murowanej, kamiennej "groty" szerokości 6,6 m, wysokości 4,35 m i głębokości 3,2 m. Wewnątrz znajduje się ołtarz z figurą NMP z Lourdes. "Grota" zbudowana została w 1937 r. z nadwyżek kamienia, pozostałych po budowie miejscowego kościoła. Woda cieknąca w „grocie”, doprowadzona ze źródła, znajdującego się na stoku powyżej ołtarza, ma mieć właściwości lecznicze^[6].
• Restauracja „U Sikory” dolnej części wsi. Mieści się w starym, dziewiętnastowiecznym jeszcze budynku drewnianym, przebudowanym na gospodę w 1927 r., z oryginalną sienią, wykładaną kamiennymi płytami. Od początku była ośrodkiem życia społecznego Herczawy, co przypomina szereg starych fotografii we wnętrzu. W podwórzu restauracji znajduje się zapewne najstarszy z zabytków wsi – dziewiętnastowieczny budynek kuźni^[6].

• Miejsce styku granic Polski, Czech i Słowacji

 Osobny artykuł: Trójstyk granic Polski, Czech i Słowacji.

• 
  Kościół śś. Cyryla i Metodego
• 
  Trójstyk
• 
  Szkoła podstawowa i przedszkole
• 
  Urząd gminy
• 
  Drewniana zabudowa
• 
  Grota NMP z Lourdes

• Barański Mirosław: Beskid Śląski. Przewodnik, Wydanie I, wyd. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2007, ISBN 978-83-89188-71-7;
• Barański Mirosław: Obrazki z Herczawy, w: „Płaj. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” nr 27, jesień 2003. Wyd. Towarzystwo Karpackie, Warszawa (2004). s. 114-130;
• Popiołek Franciszek: Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim (Pamiętnik Instytutu Śląskiego XIII), wyd. Instytut Śląski, Katowice 1939;
• Stolařík Ivo: Hrčava, wyd. Krajské nakladatelství v Ostravě, Ostrava 1958.

• Strona poświęcona wsi Herczawa (cz.)
• Piotr Wróblewski: Polska i czeska kultura narodowa na pograniczu. Wieś Jaworzynka i Herczawa w Beskidzie Śląskim dawniej i dziś