III Republika Francuska

III Republika Francuska

Troisième République française

1870–1940
Godło Flaga
Dewiza: Wolność, równość, braterstwo
Hymn: La Marseillaise (Marsylianka)
Ustrój polityczny	republika
Konstytucja	Konstytucja III Republiki
Stolica	Wersal (1870–1879) Paryż (1879–1940)
Data powstania	4 września 1870
Data likwidacji	22 czerwca 1940
Prezydent	Albert Lebrun
Powierzchnia	537 199 (1914) 551 695 (1936) km²
Populacja  • liczba ludności	37 653 000 (1872) 41 630 000 (1938)
• gęstość	75,4 os./km²
Waluta	frank francuski (₣ – frank)
Strefa czasowa	UTC +1
Narody i grupy etniczne	Francuzi, Niemcy i inni
Język urzędowy	francuski
Religia dominująca	rzymskokatolicyzm
PKB (1938)  • całkowite   • na osobę	39,294 mld USD[1] 936 USD
Mapa Francji z 1885
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

III Republika Francuska (fr. Troisième République) – forma ustrojowa państwa francuskiego, proklamowana 4 września 1870 roku. Trwała 70 lat, do klęski Francji, zawarcia separatystycznego rozejmu z III Rzeszą i udzielenia przez francuskie Zgromadzenie Narodowe 10 lipca 1940 roku nadzwyczajnych pełnomocnictw premierowi – marszałkowi Philippe’owi Pétainowi, który na ich podstawie ogłosił się „głową państwa francuskiego” (fr. L’État Français). Na tej zasadzie sukcesorem III Republiki była Francja Vichy.

III Republika Francuska proklamowana została po klęsce w wojnie z Prusami i związanym z nią upadku II Cesarstwa^[2]. Po zakończeniu wojny domowej w 1871 roku pomiędzy rządem wersalskim a komunardami paryskimi, prezydentem III Republiki został dotychczasowy szef rządu Adolphe Thiers, głównie za zasługi w rozbiciu Komuny Paryskiej, za co z kolei ulica paryska zwała go „okrutnym karłem”. Starał się on przede wszystkim o szybką spłatę 5 miliardów kontrybucji wojennej, od której Niemcy uzależnili wycofanie swych wojsk okupacyjnych z Francji. Udało mu się to, dzięki znacznemu podniesieniu podatków pośrednich i podatku gruntowego.

Mimo licznych prób wskrzeszenia monarchii, nie udawało się tego dokonać wobec sporów wśród jej zwolenników. Republika więc trwała, a nawet rozwijała się pomyślnie, czemu sprzyjał długi okres pokoju, trwający do 1914 roku. W 1875 roku uchwalona została nowa konstytucja, która znacznie umocniła władzę prezydenta, czyniąc zeń praktycznie monarchę bez korony. Mimo protestów prawicy „Marsylianka” stała się hymnem państwowym, a dzień zdobycia Bastylii 14 lipca świętem narodowym. Upowszechnione i rozbudowane zostało szkolnictwo wszystkich typów. Nastąpiła liberalizacja prasy i wydawnictw książkowych. Rozwinęło się ustawodawstwo socjalne. Utrzymujące się rządy prawicowe prowadziły politykę klerykalną, w związku z czym w reakcji na Komunę Paryską rozpoczęto w 1876 roku budowę wielkiej, białej bazyliki Sacré-Cœur na wzgórzu Montmartre w Paryżu, gdzie zaczął się ruch komunardów.

W latach 1880–1914 produkcja przemysłowa podwoiła się i przekroczyła połowę produkcji globalnej Francji, która stała się w ten sposób państwem przemysłowo-rolniczym. Rozwinęły się stare i powstały nowe gałęzie przemysłu: górnictwa węglowego, czarnej metalurgii, aluminium, samochodowy, tekstylny, nawozów sztucznych, kinematograficzny i inne. Sieć kolejowa we Francji osiągnęła 50 tysięcy kilometrów długości. Spektakularnym obrazem gospodarczego rozwoju Francji były wystawy światowe, urządzone w Paryżu w 1889 roku, w stulecie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, oraz w 1900 roku. Po pierwszej w Paryżu pozostała ponad 300-metrowej wysokości stalowa, ażurowa wieża zaprojektowana przez Gustave’a Eiffela, druga ściągnęła rekordową liczbę ponad 50 milionów zwiedzających^[3]. Podczas jej trwania odbyły się II Letnie Igrzyska Olimpijskie i nastąpiło uruchomienie pierwszej linii metra paryskiego, liczącego 16 stacji. Ostatnie dziesięciolecia we Francji przed I wojną światową to Belle époque („Piękna epoka”). Kwitło życie artystyczne, w sztuce zapanowały impresjonizm i secesja, w 1895 roku narodziło się kino, a prasa awansowała do roli masowego medium. Przykładem znaczenia prasy była tzw. afera Dreyfusa, która przez 10 lat angażowała emocje Francuzów. Afera ta wpłynęła na ukształtowanie nowego układu politycznego, który współtworzyły: blok lewicy, skupiający różne ugrupowania, od republikańskich radykałów po socjalistów, oraz blok prawicy (Action Française)^[2].

W czasach III Republiki, Francja utrwaliła swe władztwo kolonialne w Algierii, Maroku, Tunezji i na Madagaskarze, a także rozszerzyła swe kolonie o Francuską Afrykę Równikową i Zachodnią, Mauretanię, Senegal i Kongo (francuskie) w Afryce oraz o Północny Wietnam, Laos i Kambodżę w Indochinach. Gdy w 1904 roku Francja zaakceptowała włączenie Państwa Kościelnego do Królestwa Włoch i ustanowienie Rzymu jego stolicą, nastąpiło zerwanie stosunków z papiestwem. Spór zakończył się zniesieniem konkordatu, pełnym rozdziałem Kościoła od państwa, dokonanym przyjęciem w 1905 roku odpowiedniej ustawy przez rządzący od sześciu lat blok lewicy^[2], zlikwidowaniem subwencji państwowych dla Kościoła i upaństwowieniem jego majątku.

W polityce zagranicznej Francja związała się sojuszami z Rosją i Wielką Brytanią^[2]. Równocześnie od początku XX wieku narastała wrogość między Francją i Niemcami; oba państwa zawiązały wrogie sobie ugrupowania, odpowiednio: Trójporozumienie (Ententę) i Trójprzymierze państw centralnych, które rozpoczęły intensywny wyścig zbrojeń, co zaowocowało wybuchem I wojny światowej w 1914 roku.

Zwycięski udział w I wojnie światowej, okupiony 2 milionami poległych, przyniósł Francji zwrot Alzacji i Lotaryngii (utraconych po wojnie z Prusami) oraz terytoria mandatowe na Bliskim Wschodzie (Syria, Liban) i w Afryce (Kamerun, Togo)^[2].

W okresie międzywojennym w III Republice następowały częste zmiany prawicowych lub centroprawicowych rządów, przedzielane krótkimi okresami rządów lewicy (w latach 1924–1926 rząd tzw. kartelu lewicy, w latach 1936–1938 Frontu Ludowego). W latach 30. XX wieku Francja prowadziła politykę ustępstw wobec Niemiec, m.in. podpisując układ monachijski^[2].

Po wybuchu II wojny światowej, 3 września 1939 roku, Francja wypowiedziała wojnę Niemcom, ale nie podjęła żadnych działań wojennych. Po klęsce w kampanii 1940 roku północna i zachodnia część Francji znalazła się pod niemiecką okupacją, a na reszcie terytorium władzę objął kolaboracyjny rząd Państwa Francuskiego marszałka Philippe’a Pétaina z siedzibą w Vichy^[2]. Oznaczało to faktyczny koniec III Republiki.

Francja była najmocniejszym militarnie państwem w Zachodniej Europie. Armia francuska liczyła w 1875 roku 490 000 żołnierzy. Wśród tylu żołnierzy służyło ponad 200 Polaków.

• Monarchia lipcowa
• II Cesarstwo Francuskie
• Rząd Vichy