IX symfonia Schuberta

IX (VIII) Symfonia Franza Schuberta, tzw. „Wielka” Symfonia C-dur (w odróżnieniu od „Małej” VI Symfonii C-dur), w katalogu Deutscha umieszczona pod numerem 944. Kompozytor rozpoczął nad nią pracę w 1824, powstała ostatecznie latem 1828 roku^{[1][2][3][4][5][6]}. Jest ostatnią symfonią skomponowaną przez kompozytora, uważaną niekiedy za jego najlepsze dzieło^{[1][2][3][4][5][6]}.

Symfonia nie została wykonana za życia twórcy – co prawda przesłał on ją do Austriackiego Towarzystwa Muzycznego, lecz jednogłośnie uznano ją tam za niewykonalną^[1][2][3][5]. Rękopis symfonii odnalazł w 1838 roku (10 lat po śmierci Franza Schuberta) Robert Schumann, podczas odwiedzin u brata kompozytora, Ferdinanda^{[1][2][3][4][5][6]}. Zachęcił do jej wykonania Felixa Mendelssohna, pod którego batutą premiera dzieła miała miejsce w Gewandhaus w Lipsku 21 marca 1839 roku^{[1][2][3][4][5][6]}. Mendelssohn określił dzieło jako „błyskotliwe, fascynujące i oryginalne”^[5].

Finał zawiera cytat z IX symfonii Beethovena; sama symfonia jest zainspirowana jego muzyką^{[1][2][3][4][6]}. Stanowiła inspiracje dla Roberta Schumanna^[2]. Wykorzystując technikę dłużyzn melodycznych i bloków brzmieniowych, a także operując płaszczyznami tematyczno-brzmieniowymi, Schubert przetwarza tematy w różnych tonacjach, a każdy temat oddzielony jest motywem kantylenowym puzonu^{[1][2][3][4][6]}. Dzieło pełne jest dramatyzmu, ale też i tryumfalnych, chóralnych fragmentów^{[1][2][3][4][6]}.

Początkowo oznaczona przez Deutscha jako dziewiąta symfonia Schuberta. Później często określana jako siódma (w pierwotnej numeracji symfonii kompozytora numer VII pozostawiono pusty, ze względu na przypuszczenia o zaginięciu jednej z symfonii). W aktualnym wydaniu katalogu Deutscha symfonia jest określona jako ósma.

Dzieło składa się z czterech części (trzech i finału)^[1][2][3][4].

Pierwsza część symfonii zaczyna się ekspansywną, majestatyczną i brawurową partią solową rogu, tworzącą małą formę sonatową (warto wspomnieć, że właśnie w czasach Schuberta wynaleziono róg wentylowy)^[1][2][3][4]. Do rogu dołączają się z czasem inne instrumenty, tworząc melodię^[1][2][3][4]. Tempo przyspiesza, wprowadzając motyw galopu, jednak wkrótce melodia taje się dramatyczna, pojawia się wiele kontrastów kolidujących z fundamentalnym rytmem^[1][2][4]. Jak w Beethovenowskiej sonacie, powracają fragmenty poprzednich melodii^[1][2][4].

Drugą część rozpoczyna delikatna, jakby marszowa partia solowa oboju; melodia waha się między tonacjami C-dur i a-moll, a temat podejmują smyczki^[1][2][3][4] Wkrótce jednak temat znów staje się dramatyczny, sugeruje zagrożenie i konflikt^[1][2][3][4]. Odzywają się instrumenty dęte blaszane, a następnie drewniane, co powoduje swoistą zmianę kolorystyczną, jak w drugim ustępie V symfonii Beethovena^[2][4].

Trzeci ustęp symfonii to potężne, mroczne Beethovenowskie scherzo^[1][2][3][4]. Ma typową budowę ramową, ABA^[1][3][4]. Temat rozpoczynają instrumenty dęte blaszane i smyczki w niskim rejestrze^[1][2][3][4]. Zawiera specyficzny klimat, nietypowy dla "eleganckiej klasycznej symfonii"^[2][4]. Trio to bardziej ruchliwa melodia przypominająca Ländlera^[1][4]. Wkrótce powracają reminiscencje symfonii Beethovena^[4]

Ostatnią część symfonii rozpoczyna fanfara^[1][2][3][4]. Wkrótce melodia się rozwija, staje się coraz bardziej uduchowiona i potężna^[1][2][3][4]. Kompozytor wykorzystuje całą gamę środków technicznych, m.in. bogatą chromatykę^[1][2][3][4]. Następuje wiele modulacji, operuje także całym aparatem orkiestry. Coda finału utrzymana jest w tonacji wyjściowej^[1][2][3][4].

• Symfonia IX "Wielka" – nuty dostępne w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• "Biografia symfonii" – dokładna analiza i historia powstania