Ilustracja

Ilustracja (łac. illustratio rozjaśnienie, unaocznienie) – obraz, fotografia, rysunek, rycina lub inny element graficzny dodany do napisanego lub wydrukowanego tekstu (książka, artykuł prasowy, hasło encyklopedyczne), mający za zadanie go uzupełniać, objaśniać albo zdobić^[1]. Ilustracja nawiązuje do myśli, historii, tekstu literackiego lub do codziennego życia, jej rolą jest wyjaśnienie i dookreślenie tematu, a także dokumentacja i analiza danego problemu^[2].

Ilustracje wykonywane są za pomocą technik reprodukcyjnych, występujących w danej epoce.

W szerszym znaczeniu ilustracją może być także ornament w postaci inicjału, bordiury czy winiety, w odpowiedni sposób nawiązujący do charakteru książki^[3].

Początki ilustracji książkowej to iluminacje i miniatury, jeszcze wcześniej ilustracje stosowano między innymi w starożytnym Egipcie do uzupełniania hieroglifów. Najsłynniejszym dziełem z tej epoki jest Księga Umarłych. Książkom drukowanym towarzyszył drzeworyt, miedzioryt, litografia, staloryt, obraz wykonany za pomocą druku offsetowego i światłodruku^[3].

• zdobnicza (ornamenty takie jak inicjały, bordiury, ramki, nagłówki, finaliki, winiety oraz karty tytułowe),
• interpretacyjna (wyjaśniająca treść, np. w podręcznikach i encyklopediach),
• ekspresywna (w utworach fabularnych),
• dokumentalna (ikonografia),
• autoteliczna (zastępującą tekst wobec jego niewystarczalności),
• opisująca (ilustracje w książkach dla dzieci)^[3].

• ilustracja jednostkowa – prezentuje jeden, pojedynczy obiekt,
• ilustracja o treści ogólnej:
  • egzemplifikacyjna – przedstawia jeden okaz, uznany za przykładowy dla całej grupy obiektów (przykład),
  • ekstensjonalna – ukazuje wszystkie elementy danego zbioru, cały zakres,
  • intensjonalna – abstrakcyjna, przedstawia w sposób uschematyzowany istotne cechy właściwe wszystkim elementom zbioru^[4].

• obraz powyżej tekstu – ilustracja daje to, czego tekst dać nie może,
• obraz na płaszczyźnie tekstu – ilustracja daje to, o czym mowa w tekście,
• obraz poniżej tekstu – ilustracja wnosi własne wartości, rozszerza walory znaczeniowe i ekspresyjne tekstu, pełni funkcje bibliologiczne, istotne dla książki jako wytworu artystycznego^[5].

Wiek XVIII i XIX, czyli klasycyzm, charakteryzowały się prostotą, monumentalną formą, nie korzystano z kolorów. Podstawowym elementem ilustracji jest linia, która powinna oddawać rzeczowy obraz. W romantyzmie, w pierwszej połowie XIX wieku, pojawiły się motywy baśniowe, religijne i ludowe. Charakterystyczną cechą tego okresu jest upoetyzowanie wiejskiego życia. W drugiej połowie zaczęto podkreślać elementy przyrody, a sama ilustracja stała się sentymentalna i bardziej teatralna. Realizm, który miał swój początek w drugiej połowie XIX wieku, wprowadził malarskie i rysunkowe serie. Secesja natomiast dążyła do nowości – ilustracje z tego okresu cechują się przesadą, pomysłowością i dziwnością. Modnymi elementami były motywy florystyczne i zwierzęce. W impresjonizmie ilustracja była mało popularna, ponieważ nie chciano odwracać nią uwagi od warstwy tekstowej. Jednak kiedy się pojawiała, nie była związana z tekstem. W pierwszej połowie XX wieku tendencją był wzrost estetyki ilustracji, a najbardziej popularna techniką jest drzeworyt, wykorzystywany jako reakcja wobec masowo stosowanym technikom fotochemicznym^[6].

Zobacz hasło ilustracja w Wikisłowniku