Józef Gierszewski

Józef Franciszek Gierszewski

„Ryś”, „Szulc”, „Gozdawa”, „Ordon”

Data i miejsce urodzenia	5 grudnia 1900 Prądzona
Data i miejsce śmierci	między 19 a 24 czerwca 1943 Kalisz Kaszubski
Przebieg służby
Lata służby	1918–1921, 1939–1943
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Wolność (organizacja konspiracyjna) Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski”
Odznaczenia

Józef Franciszek Gierszewski ps. „Ryś”, „Szulc”, „Gozdawa”, „Ordon” (ur. 5 grudnia 1900 w Prądzonie, zm. między 19 a 24 czerwca 1943^[1] lub na przełomie czerwca i lipca 1943 roku^[2][a] w leśniczówce Dywan pod Kaliszem Kaszubskim^[1][2]) – oficer rezerwy Wojska Polskiego (porucznik), pedagog, działacz społeczny na Kaszubach, przywódca organizacji konspiracyjnej Wolność i komendant naczelny Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” w okresie od lipca 1942 do 17 lutego 1943^[1].

Był synem rolnika Leona Gierszewskiego i Ewy z domu Pruskiej^[4]. 12 września 1918 został wcielony do armii niemieckiej, w której służył w 61. zapasowym pułku piechoty w Świeciu nad Wisłą. 15 lutego 1920 wstąpił jako ochotnik do odrodzonego Wojska Polskiego i otrzymał przydział do 2. baterii 16. Pułku Artylerii Ciężkiej w Toruniu. Po ukończeniu kursu łączności telefonicznej trafił do 2. baterii 16. Pułku Artylerii Polowej w Toruniu. Brał udział ze swoim pułkiem w wojnie polsko-bolszewickiej od 7 czerwca 1920 do 1 lutego 1921 jako kanonier-telefonista. Walczył m.in. pod Mławą, Działdowem, Brodnicą, Motorytą, Dywinem i nad Kanałem Ogińskiego. W okresie od lutego do czerwca 1921 uczestniczył w kursie oświatowym przy Dowództwie Okręgu Generalnego Pomorze, po zakończeniu którego wrócił do 16. pap na stanowisko podoficera oświatowego. 19 grudnia 1921 został przeniesiony do rezerwy w stopniu kaprala. W 1922 w Brusach odbył kurs nauczycieli pomocniczych szkół powszechnych. Rozpoczął pracę pedagogiczną w szkole w miejscowości Wojsk. 26 maja 1925 zdał maturę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Kościerzynie^[4]. Następnie kontynuował karierę nauczycielską, pracując w szkołach w Przymuszewie, Czarnowie i Brusach^[1]. Od 1 lutego do 24 sierpnia 1929 przeszedł skrócony kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w stopniu plutonowego rezerwy i otrzymał przydział mobilizacyjny do 65. Pułku Piechoty. Wkrótce ukończył państwowy wyższy kurs nauczycielski w Krakowie, po którym rozpoczął pracę w szkole w Kowalewie Pomorskim^[5].

9 grudnia 1930 otrzymał awans do stopnia podporucznika rezerwy. Prowadził szeroką działalność społeczną, będąc członkiem m.in. Związku Strzeleckiego, Związku Powstańców i Wojaków, Przysposobienia Wojskowego. Pełnił także funkcję prezesa Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w Kowalewie Pomorskim. W 1936 napisał książkę pt. Historia miasta Kowalewa w zarysie. Wkrótce awansował do stopnia porucznika. W tym czasie został kierownikiem Szkoły Powszechnej nr 2 w Chełmży^[5]. 19 marca 1937 Prezes Rady Ministrów Sławoj Składkowski nadał mu Srebrny Krzyż Zasługi^[6]. 30 sierpnia 1939 został zmobilizowany najprawdopodobniej do 4. Batalionu Zapasowego 65. pp w ramach 16. Dywizji Piechoty. Brał udział w wojnie obronnej w 1939. 25 września dostał się do niewoli niemieckiej koło Rawy Ruskiej, ale zdołał uciec z transportu jenieckiego. Pod koniec października powrócił na Pomorze^[5].

Prawdopodobnie próbował odtworzyć siatkę dywersji pozafrontowej. Jednakże wobec perspektywy długotrwałej okupacji postanowił zorganizować w Borach Tucholskich grupę konspiracyjną pod nazwą Wolność. Na początku 1942 włączył ją w skład Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Na wniosek I prezesa Rady Naczelnej ppłk. rez. księdza Józefa Wryczy ps. „Rawycz” od maja do lipca 1942 sprawował funkcję komendanta naczelnego organizacji. Dzięki zdolnościom organizacyjnym oraz przygotowaniu wojskowemu i dywersyjnemu w krótkim czasie doprowadził do silnego wzmocnienia pionu wojskowego Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, a także rozszerzenia jego wpływów. Opowiadał się zdecydowanie za scaleniem ze Związkiem Walki Zbrojnej-Armią Krajową, co doprowadziło do sporu z faktycznym przywódcą organizacji Józefem Dambkiem, który był z kolei zwolennikiem zachowania samodzielności. Konflikt zaogniły oskarżenia pod adresem Józefa Dambka m.in. o niewłaściwy system dowodzenia, zbyt duże upolitycznienie organizacji oraz stosowanie złych metod konspiracyjnych (przechowywanie spisów wszystkich członków organizacji). W odpowiedzi Gierszewski został przez Dambka oskarżony o defraudację 3 tys. marek, rzekomą zdradę na rzecz Niemców i prowadzenie niemoralnego trybu życia^[5].

17 lutego 1943 por. Józef Gierszewski został pozbawiony funkcji komendanta naczelnego przez Józefa Dambka i jego zwolenników. Pomimo tego usiłował nadal dowodzić organizacją, nadal prowadząc rozmowy scaleniowe z Armią Krajową. Między 19 a 24 czerwca 1943 roku został zamordowany w schronie leśnym pod Kaliszem Kaszubskim^[7]. W źródłach można również przeczytać, że Gierszewski został zamordowany na przełomie czerwca i lipca^[2]. 19 marca 1960 miała miejsce ekshumacja jego zwłok i zostały one uroczyście pochowane w Borzyszkowych^[8].

Tablice upamiętniające Józefa Gierszewskiego znajdują w szkołach w Borzyszkowych i Chełmży^[9].

• Bogdan Chrzanowski: Formy oporu na Pomorzu. W: Bogdan Chrzanowski, Danuta Drywa, Andrzej Gąsiorowski, Krzysztof Korda, Lech J. Zdrojewski: Gryf pod znakiem Orła Białego. W walce o polskie Pomorze 1939–1945. Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2023. ISBN 978-83-67848-16-9.
• Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
• Krzysztof Komorowski: Gierszewski Józef Franciszek. W: Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939–1945. Część 2. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 1996. ISBN 83-901006-9-X.
• Piotr Skurzyński: Pomorze. Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007. ISBN 978-83-7495-133-3.

• Józef Gierszewski: Historja miasta Kowalewa w zarysie (1936) w bibliotece Polona