Język ajnuski
| Obszar | wyspa Hokkaido (Japonia), Wyspy Kurylskie (Rosja) | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | 10 (2007) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Język izolowany (nienależący do żadnej rodziny językowej)[1] | |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 5 krytycznie zagrożony↗ | ||
| Ethnologue | 8b prawie wymarły↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-2 | ain | ||
| ISO 639-3 | ain | ||
| IETF | ain | ||
| Glottolog | ainu1252 | ||
| Ethnologue | ain | ||
| Linguist List | ain | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język ajnuski[2] (ajn. ainu itak), język ajnoski[3][4] – język o nieustalonej przynależności językowej, którym posługują się Ajnowie zamieszkujący japońską wyspę Hokkaido. Wykazuje pewne podobieństwo do języka niwchijskiego. Z tego względu niekiedy włączany bywa do grupy paleoazjatyckiej, które to pojęcie jednakże nie jest używane w znaczeniu językoznawczym, a jedynie etnologicznym. Do początku XX w. językiem ajnuskim posługiwali się także mieszkańcy Sachalinu oraz Wysp Kurylskich.
Język ten jest krytycznie zagrożony wymarciem wraz z postępującą asymilacją Ajnów[5]. Według danych z 2007 w Japonii używa go 10 osób, głównie starszych[1].
Badaniem języka Ajnów zajmował się m.in. polski badacz Bronisław Piłsudski[6].
Znaczna część nazw miejscowych na Hokkaido i w regionie Kuryli to zjaponizowane nazwy ajnoskie, na przykład miasta Sapporo, Shibetsu, Rausu, Wakkanai i Nemuro, rzeki Shunbetsu i Tokotan, wyspy Kunashiri i Shikotan. Nazwy zakończone na -nai i -betsu to ajnoskie określenia rzeki: nai i pet[7][8].
Fonetyka
[edytuj | edytuj kod]Istnieje pięć samogłosek:
| przednie | centralne | tylne | |
|---|---|---|---|
| przymknięte | i | u | |
| średnie | e | o | |
| otwarte | a |
| dwuwargowe | wargowo- zębowe | przedniojęzykowo-dziąsłowe | podniebienne | tylnojęzykowe | krtaniowe | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| zwarte | p | t | k | ʔ | ||
| zwarto-szczelinowe | ts | |||||
| nosowe | m | n | ||||
| szczelinowe | s | h | ||||
| półotwarte | w | j | ||||
| uderzeniowe | ɾ |
Gramatyka
[edytuj | edytuj kod]Język Ajnów jest aglutynacyjnym językiem typu SOV. Nie posiada rodzaju gramatycznego, a liczba mnoga rzeczowników oznaczana jest końcówką. W swej klasycznej odmianie (dialekt yukar) jest wysoko polisyntetyczny z inkorporacją rzeczowników i przysłówków, choć we współczesnej odmianie potocznej cecha ta znacząco zanikła. Kilka odrębnych rzeczowników tworzyć może rzeczownik złożony, którego część główna występuje na końcu. Przypadki gramatyczne wolno stojących rzeczowników wskazywane są typowo poprzez użycie odpowiedniej formy aplikatywnej czasownika (realizowanej poprzez użycie odpowiedniej jego końcówki), choć w przypadku rzeczowników inkorporowanych możliwe jest stosowanie odpowiednich morfemów wskazujących przypadek wprost przy takim rzeczowniku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ethnologue report for language code: ain.
- ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 61, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ Hasło „ajnoski” [online], Słownik języka polskiego PWN [dostęp 2021-07-06].
- ↑ Witold Armon: Historia etnografii polskiej. Ossolineum, 1973, s. 10.
- ↑ Alfred F. Majewicz, Dzieje i wierzenia Ajnów, Poznań: CIA Books-SVARO Ltd., 1991, s. 15, ISBN 83-85100-07-5.
- ↑ Bronisław Piłsudski: Król Ajnów - National Geographic [online], web.archive.org, 22 kwietnia 2024 [dostęp 2024-08-29] [zarchiwizowane z adresu 2024-04-22].
- ↑ Mark J. Hudson: Ruins of Identity. Ethnogenesis in the Japanese Islands. Honolulu: University of Hawaiʻi Press, 1999, s. 98. ISBN 0-8248-1930-6. (ang.).
- ↑ Ann B. Irish: Hokkaido: A History of Ethnic Transition and Development on Japan’s Northern Island. Jefferson: McFarland & Co., 2009, s. 38. ISBN 978-0-7864-4449-6. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Alfred F. Majewicz, Ajnu. Lud, jego język i tradycja ustna, Poznań 1984.
- Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- Alfred F. Majewicz, Dzieje i wierzenia Ajnów, Poznań: CIA-Books – SVARO, Ltd., 1991, ISBN 83-85100-07-5.
- Alexander Vovin, A Reconstruction of Proto-Ainu, Lejda 1993 (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Stara pieśń ajnuska
- Ainu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2010-12-23] (ang.).
- Ainu (Japan). Endangered Languages Project. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
- Raport dot. Ajnów opr. przez World Directory of Minorities and Indigenous Peoples
- The Untold Story of Japan’s First People, 25 Oct 2017
- Center for Ainu & Indigenous Studies (CAIS), Hokkaido University
- The Foundation for Research and Promotion of Ainu Culture (FRPAC)
- Strona Muzeum Ajnów (jap.)
- Kosmogonia Ajnów (film animowany)
- Raport dot. Ajnów opr. przez World Directory of Minorities and Indigenous Peoples