Jacques Villon

Jacques Villon

Od lewej: Marcel Duchamp, Jacques Villon i Raymond Duchamp-Villon w ogrodzie Jacques’a Villona w Puteaux, ok. 1913, Archives of American Art, Smithsonian Institution
Imię i nazwisko	Emile Méry Frédéric Gaston Duchamp
Data i miejsce urodzenia	31 lipca 1875 Damville
Data i miejsce śmierci	9 czerwca 1963 Puteaux
Narodowość	francuska
Dziedzina sztuki	grafika, malarstwo
Epoka	kubizm
Multimedia w Wikimedia Commons

Jacques Villon, pierw. Emile Méry Frédéric Gaston Duchamp^[1] (ur. 31 lipca 1875 w Damville, zm. 9 czerwca 1963 w Puteaux) – francuski grafik, malarz i ilustrator, przedstawiciel kubizmu, brat Raymonda Duchamp-Villona, Marcela Duchampa i Suzanne Duchamp; po 1895 roku, dla odróżnienia się od rodzeństwa przyjął pseudonim Villon (na cześć średniowiecznego poety francuskiego François Villona. W 1947 roku odznaczony orderem Legii Honorowej (w randze oficera)^[1].

Emile Méry Frédéric Gaston Duchamp wspólnie z trójką rodzeństwa: Marcelem, Raymondem i Suzanne wniósł znaczący wkład do sztuki XX wieku. Będąc jeszcze uczniem liceum w Rouen, rozpoczął swoją artystyczną edukację pod kierunkiem dziadka Emile'a Frédérica Nicolle'a, maklera okrętowego i artysty. Nicolle nauczył wnuczka grawerowania i grafiki, a w 1891 roku sam stał się tematem przedmiotem jednej z pierwszych rycin Villona^[2]. Pracę tę, zatytułowaną Portrait of the Painter-Engraver Emile Nicolle, pokazano w 1953 roku na wystawie w Museum of Modern Art oraz w 1975 roku w paryskim Grand Palais. Również w 1891 roku artysta wykonał swoją pierwszą akwafortę, Portrait de Mon Pere, na której przedstawił swojego ojca, Eugene’a Duchampa. Wykonując ją inspirował się Rembrandtem. I tę pracę również pokazano w 1953 roku w Museum of Modern Art, później w Paryżu w 1959 roku oraz w innych znaczących muzeach Francji i Stanów Zjednoczonych^[3].

W styczniu 1894 roku Emile Méry Frédéric Gaston Duchamp przeniósł się z bratem Raymondem do dzielnicy Montmartre w Paryżu i rozpoczął studia prawnicze na Université de Paris. Wkrótce jednak studia prawnicze przestały go interesować^[2]. Zaczął wykonywać ilustracje dla różnych czasopism: „Le Courrier Français”, „L'Assiette au beurre”, „Chat noir”^[4]. W tym czasie używał pseudonimu Jack (a następnie Jacques), jako wyrazu uznania dla powieści Jack Alphonse’a Daudeta^[5]. Później, częściowo w celu zdystansowania się od swojej rodziny, dodał do swego imienia nazwisko Villon (jako wyraz hołdu złożonemu francuskiemu średniowiecznemu poecie François Villonowi). W 1895 roku rozpoczął studia w École des Beaux Arts, uczęszczając też do Atelier Cormon^[2].

Przez prawie 10 lat Villon zajmował się w głównie grafiką, wykonując rysunki do paryskich magazynów ilustrowanych oraz kolorowe sztychy i plakaty^[2]. Jegolitografie wskazywały na wpływ Toulouse-Lautreca^[4]. W 1903 roku Villon pomógł w zorganizowaniu sekcji rysunku w pierwszym Salonie Jesiennym, który stał się jednym z najbardziej znaczących corocznych wystaw w historii sztuki nowoczesnej. Jego pierwsza wystawa, wspólnie z bratem Raymondem, miała miejsce w 1905 roku w Galerie Legrip w Rouen. W latach 1904 i 1905 Villon studiował neoimpresjonizm w paryskiej Académie Julian. W 1906 roku osiedlił się w Puteaux i zaczął poświęcać coraz więcej czasu na malowanie; po 1910 roku skupił się przede wszystkim na poszukiwaniach artystycznych^[2].

W 1911 roku zwrócił się w stronę kubizmu i w oparciu o jego geometryczną formę rozwinął swoją kolorową paletę (Kobieta siedząca, 1914)^[4]. W tym samym roku bracia Duchamp zaprzyjaźnili się z Albertem Gleizesem, Jeanem Metzingerem, Henrim Le Fauconnierem, Fernandem Légerem i Robertem Delaunayem; ten ostatni prezentując ich prace wspólnie na wystawie Salonu Niezależnych wywołał furorę, ukazując ich jako rzeczników kubizmu^[5].

Również w 1911 roku razem z Raymondem założył Grupę z Puteaux, ugrupowanie kubistów, którzy spotykali się w jego studiu. Wśród uczestników byli między innymi: Robert Delaunay, Marcel Duchamp, Albert Gleizes, František Kupka, Fernand Leger, Francis Picabia^[2]. Na wystawie Salonu Jesiennego w 1912 roku, zaprezentowano ich wspólny projekt Dom kubistyczny (Maison cubiste), który był próbą rozszerzenia innowacji kubizmu na sferę realnego życia przez architekturę i rzemiosło artystyczne, czego inicjatorami byli Duchamp-Villon i francuski malarz André Mare; Jacques Villon zaprojektował dla Domu kubistycznego serwis do herbaty. Ta sama grupa artystów tworzyła jądro wystawy, która odbyła się w październiku 1912 jako Salon de la Section d'Or i stała się największą manifestacją artystów – zwolenników kubizmu^[5]. W 1913 roku Villon wystawił dziewięć obrazów na Armory Show w Nowym Jorku^[2]. W wystawie wzięli również udział Marcel i Raymond. Bracia Duchamp byli jedynymi współczesnymi artystami, których krótkie noty biograficzne znalazły się na Armory Show. Fotografia braci została również dołączona do katalogu wystawowego, a ich zdjęcia w rodzinnym ogrodzie w Puteaux były jedynymi zdjęciami artystów europejskich rozpowszechnianymi przez Association of American Painters and Sculptors w gazetach i innych wydawnictwach. Nadanie braciom rozgłosu w prasie jako rodzinie awangardowych artystów stało się przypuszczalnie powodem bezprecedensowej sprzedaży ich dzieł; sprzedano wszystkie obrazy i jego jeden szkic Marcela, rzeźby Raymonda i osiem z dziewięciu prac Jacques’a^[6].

W latach 1914–1918 Villon odbywał służbę wojskową^[4]. W 1916 roku został przeniesiony do Amiens, do regimentu piechoty służącego na froncie jako jednostka maskująca. Prawdopodobnie z tego powodu przez kolejne dwa lata zaczął zgłębiać teorię koloru, zwłaszcza Traité de la couleur M. A. Rosenstiehla (wyd. 1913, Paryż)^[5].

W 1921 roku miał swoją pierwszą wystawę indywidualną w Stanach Zjednoczonych, w nowojorskiej siedzibie Societé Anonyme. W 1932 roku dołączył do grupy Abstraction-Création i zaczął wystawiać razem z nią^[2]. W 1939 roku uczestniczył w wystawie Salon des Réalités Nouvelles^[4]. Większość czasu II wojny światowej spędził mieszkając na wsi, w domu żony André Mare w Bernay lub w La Brunié, gospodarstwie jego córki, Mare-Vene, w Tarn (obraz Kuchnia-ogród w La Brunié, 1941, Cleveland Museum of Art)^[5]. Ważna prezentacja prac Villona odbyła się w 1944 roku Paryżu, w Galerie Louis Carré, która stała się jego wyłącznym przedstawicielem. W 1955 roku Villon wspólnie z Chagallem i Bissièrem zaprojektował witraże do katedry św. Szczepana w Metzu^[2].

W 1963 roku został odznaczony Legii Honorowej w randze Wielkiego Oficera^[5].

Lata 1894–1904 to w twórczości Villona okres pracy w charakterze ilustratora. Po 1899 roku zaczął wykonywać poważne prace graficzne, pokazane po raz pierwszy w 1901 roku w Société Nationale des Beaux-Arts w Paryżu. Począwszy od 1904 roku, podczas studiów malarskich na Académie Julian. w jego twórczości pojawiły się akcenty w neoimpresjonistyczne, natomiast w grafikach, dawniej tworzonych pod wpływem Toulouse-Lautreca, zaznaczył się wpływ stylu Paula Césara Helleu. Przeniesienie się Villona do Puteaux w 1906 roku było w dużej mierze podyktowane chęcią zerwania z uzależnieniem od ilustracji komercyjnej. Artysta zaczął poświęcać coraz więcej czasu na malowanie i wykonywanie niezależnej grafiki, a po 1910 roku zaprzestał całkowicie jej sporządzania i zajął się satyrycznymi kreskówkami, a w dziedzinie techniki ekspresjonistycznym stylem rysowania oraz kompozycjami przestrzennymi i płaszczyznowymi, co stało się widoczna w serii Renée z 1911 roku (jeden suchoryt i dwie akwaforty) oraz w portrecie Raymonda Duchamp-Villona z tego samego roku^[5].

Po wystawie w Salonie Niezależnych w 1911 roku Villon stał się zwolennikiem kubizmu. Termin ten został użyty przez niego pod wpływem rozpraw Leonarda da Vinci i zawartych w nich teorii proporcji i harmonii kompozycji, znanych jako zasada złotego podziału. Zasada ta zaczęła być widoczna w sztuce Villona, jednak przeciwieństwie do kolegów, takich jak Juan Gris i Metzinger, artysta nie stosował jej regularnie. Po 1916 roku Villon poświęcił się studiowaniu teorii koloru; uwagę jego zwróciła zwłaszcza książka Traité de la couleur M. A. Rosenstiehla. Nowe i systematyczne stosowanie koloru uwidoczniło się w jego surowych i czysto abstrakcyjnych obrazach, namalowanych tuż po wojnie, takich jak Szlachetność (1920), Radość (1921) i serii Kolorowa Perspektywa. Villon wzbogacił swój sposób kompozycji, starannie je przygotowywał i opracowywał wykorzystując swoje doświadczenia ze stosowaniem technik pochodzących akwaforty i łącząc je z trickami kolorystycznymi, wynikającymi z jego doświadczeń wojennych związanych z techniką wojskowego kamuflażu. Wraz z Gleizesem był jednym z nielicznych francuskich artystów, którzy na początku lat 20. zgłębiali tajniki abstrakcji (obraz Dżokej, 1924, Yale University Art Gallery^[5][7]). Później Villon na pewien czas zaprzestał działalności malarskiej, gdy zaczął na zamówienie paryskiej galerii Bernheim-Jeune wykonywać graficzne odbitki prac znanych artystów (Édouard Manet, Auguste Renoir, Paul Cézanne, Henri Matisse, Pablo Picasso, Georges Braque, André Derain, Maurice de Vlaminck, Raoul Dufy i Pierre Bonnard). W latach 1922–1930 wykonał około 40 tego typu barwnych akwatint. W miesiącach letnich, kiedy nie pracował dla Bernheim-Jeune, oddawał się własnym projektom. Skupił się zwłaszcza na rysunku rysując modelki (np. Siedząca kobieta, ołówek, ok. 1931), rzeźby brata Raymonda lub motywy, które miał opracowane już wcześniej. W tych latach doprowadził do doskonałości swój styl graficzny, najbardziej znany z jego suchorytów i akwafort. Na początku lat 30. Villon powrócił do malarstwa. Zachęcony przez Gleizesa wziął udział w pracach grupy Abstraction-Création. Namalował wówczas najbardziej liryczne i abstrakcyjne obrazy w całej swojej karierze; odznaczają się one starannymi, matematycznymi proporcjami, pozostającymi w zgodzie z ich bardzo uogólnionymi tytułami: Architektura, 1931), Wesołość (1932) i Przestrzeń (1932; wszystkie w kolekcjach prywatnych). W połowie lat 30. odbył podróż do Prowansji, podczas której zainteresował się pejzażem. Wyrazem tych doświadczeń są obrazy Most w Beaugency (1944, Collection of Mr. and Mrs. Paul Mellon, National Gallery of Art)^[5][8] i Trzy rzędy (1944, Virginia Museum of Fine Arts)^[5].

Villon zilustrował lub współpracował przy ilustrowaniu 27 książek, z których tylko dwie, Architectures (wyd. Louis Süe i André Mare, 1921, Paryż) oraz Poésies (wyd. Pierre Corrard, 1937, Paryż) ukazały się przed II wojną światową. Do najbardziej cenionych książek z jego ilustracjami należą Bucoliques Wergiliusza we francuskim tłumaczeniu Paula Valéry (1955, Paryż), Les Travaux et les jours Hezjoda we francuskim tłumaczeniu Jeana Cocteau (1962, Paryż) i Wielki Testament François Villona (1963, Paryż)^[5].

Villon otrzymał nagrody na wielu międzynarodowych wystawach: Grand Prix de la Gravure na Exposition Internationale w Lugano (1949), pierwszą nagrodę w Carnegie International w Pittsburghu (1950), Grand Prix w kategorii malarstwa na Biennale w Wenecji (1956) i Grand Prize w kategorii malarstwa na Exposition Internationale w Brukseli (1958)^[5].

• Philippa Hurd: The Prestel Dictionary of Art and Artists in the 20th Century. Munich, London, New York: Prestel, 2000. ISBN 3-7913-2325-3. (ang.).

• Wykaz muzeów, w których znajdują się prace artysty (ang.)