Köln (1928)

Köln

Historia
Stocznia	Marynarki w Wilhelmshaven
Położenie stępki	7 sierpnia 1926
Wodowanie	25 sierpnia 1928
Reichsmarine
Wejście do służby	15 stycznia 1930
Kriegsmarine
Wycofanie ze służby	6 kwietnia 1945
Zatopiony	30 marca 1945
Los okrętu	złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 6650 t pełna: 8130 t[1]
Długość	174 m
Szerokość	15,2 m
Zanurzenie	6,42 m
Napęd
4 turbiny parowe o mocy łącznej 68 000 KM, 6 kotłów parowych oraz 2 silniki wysokoprężne o mocy 1800 KM, 2 śruby
Prędkość	32 węzły
Zasięg	7300 Mm przy 17 w (teoretyczny)
Uzbrojenie
9 dział 149 (3xIII) 6 dział 88 mm plot (3xII) 8 dział 37 mm plot (4xII) 8 działek 20 mm plot (8xI) 12 wt 533 mm (4xIII), 120 min – stan na 1936-40
Wyposażenie lotnicze
2 wodnosamoloty (1935-38)
Załoga	514-850
Multimedia w Wikimedia Commons

Köln – niemiecki krążownik lekki typu K z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Jako jedyny okręt tego typu przetrwał wojnę (zatopiony w porcie przez nalot w marcu 1945). Nazwę tę nosiły także inne okręty, m.in. dwa wcześniejsze krążowniki z okresu I wojny światowej.

Budowę okrętu rozpoczęto pod tymczasowym oznaczeniem: krążownik „D” lub Ersatz Arcona (zamiennik starego krążownika „Arcona”)^[2]. Stępkę pod budowę położono 7 sierpnia 1926 roku w Stoczni Marynarki (Marinewerft) w Wilhelmshaven, z numerem stoczniowym 116^[3]. Kadłub wodowano 23 maja 1928 roku^[2]. Okrętowi nadano nazwę od miasta Kolonii, noszoną wcześniej przez dwa niemieckie krążowniki okresu I wojny światowej (zapisywaną wcześniej w formie „Cöln”), a w ceremonii wodowania uczestniczył m.in. burmistrz Kolonii Konrad Adenauer^[4]. Należy zaznaczyć, że jako jedyny z niemieckich międzywojennych krążowników lekkich nie nosił nazwy krążownika zatopionego w oceanicznych działaniach rajderskich podczas I wojny światowej^[2]. Maszyny dla krążownika wykonały zakłady Blohm und Voss w Hamburgu^[1]. Etap budowy zakończył wejściem okrętu do służby 15 stycznia 1930 roku^[4]. Koszt budowy wynosił 36 milionów Reichsmark^[3]. Na próbach okręt osiągnął maksymalną prędkość 32,5 w, największą spośród okrętów typu K, przy mocy 68 485 KM^[1].

Początkowo okręt w latach 1930–1931 miał dwa eksperymentalne dwudziałowe stanowiska armat przeciwlotniczych 88 mm C/25 na nadbudówce rufowej, w osi podłużnej okrętu, lecz okazały się nieudane i zamieniono je na dwa, a następnie cztery pojedyncze działa 88 mm L/45, jak na pozostałych okrętach^[5]. Podczas remontu w grudniu 1934 podobnie, jak na innych okrętach typu, zamieniono je na trzy nowe dwudziałowe stanowiska dział 88 mm C/32^[6]. Podobnie, jak pozostałe okręty typu, w drugiej połowie lat 30. otrzymał też lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze: 4 podwójne stanowiska półautomatycznych armat 37 mm SK C/30 i prawdopodobnie 8 pojedynczych działek 20 mm C/30 (brak konkretnych danych co do „Kölna” w publikacjach)^[5]. Według niektórych źródeł, w 1935 testowano na „Kölnie” pierwszy niemiecki radar morski GEMA, następnie zdemontowany^[1].

 Osobny artykuł: Krążowniki lekkie typu K.

„Köln” wszedł do służby 15 stycznia 1930 roku, zastępując wycofany tego samego dnia krążownik pancernopokładowy „Amazone” (zamiast pierwotnie przewidzianej „Arcony”), którego załoga utworzyła rdzeń załogi „Kölna”^[4]. Przez kilka miesięcy „Köln” przechodził jeszcze próby morskie i poprawki, głównie na Bałtyku. Próby i etap zgrywania załogi zakończono 19 lipca 1930 roku^[2]. Mimo to, przez kilka miesięcy jeszcze na okręcie wprowadzano poprawki^[2]. 29 sierpnia 1930 roku złożył pierwszą wizytę zagraniczną – w Kopenhadze, a między 27 października a 5 grudnia odbył pierwszy dalszy rejs, na Wyspy Kanaryjskie, Teneryfę i do Vigo w Hiszpanii (częściowo z krążownikiem „Karlsruhe”)^[7][4]. Uczestniczył następnie w licznych ćwiczeniach i manewrach floty, głównie na Morzu Północnym i Bałtyku^[8]. Wchodził w skład Sił Zwiadowczych (Aufklärungsstreitkräfte), z przerwami na kierowanie go do zadań szkolnych. Między 7 a 28 stycznia 1932 roku odbył rejs na Atlantyk, połączony z ćwiczeniami artyleryjskimi i wizytą w Las Palmas^[8]. Pod koniec maja 1932 roku okręt był wizytowany przez kierownictwo partii NSDAP z Hitlerem na czele, jeszcze przed objęciem przez niego władzy^[4]. 13 września 1932 roku z „Kölna” wrzucono do morza urnę z prochami zmarłego admirała Hansa Zenkera^[8]. Między 17 a 18 września okręt przy okazji manewrów odwiedził Stavanger^[4]. Między 8 grudnia 1932 roku a 11 grudnia kolejnego roku „Köln” odbył jedyny daleki szkolny rejs zagraniczny z kadetami marynarki, przez Morze Śródziemne i Kanał Sueski do Holenderskich Indii Wschodnich, Australii (wizyty w licznych portach między marcem a majem 1933 roku), Fidżi, Rabaulu na Nowej Brytanii, Guam, Japonii (dokowanie w Kobe 3–5 lipca), Chin (wizyta w dawnej niemieckiej bazie Tsingtau 21–31 lipca i Szanghaju) i z powrotem przez Singapur, Cejlon, Kanał Sueski^[9]. Przepłynął wówczas 37.000 mil morskich^[10]. 1 stycznia 1934 roku ponownie wszedł w skład Sił Zwiadowczych^[10]. W czerwcu 1934 roku i kwietniu-maju 1936 roku odwiedził Funchal na Maderze i Portugalię^[9]. Oprócz tego, brał udział w bliższych wizytach zagranicznych do Danii i Norwegii.

Od lipca 1936 do października 1937 „Köln” pełnił z przerwami na remonty służbę patrolową na wodach ogarniętej wojną domową Hiszpanii w ramach Komitetu Nieinterwencji (w rzeczywistości wspomagając razem z innymi okrętami niemieckimi blokadę Republiki). Na wodach hiszpańskich służył w okresach: lipiec-sierpień 1936, październik-listopada 1936, styczeń-marzec 1937 i czerwiec 1937, sierpień-październik 1937. Wiosną 1938 z krążownika zdemontowano katapultę z wodnosamolotem, jako przygotowanie do modernizacji wzmacniającej kadłub na wzór „Karlsruhe”, której ostatecznie nie przeprowadzono (planowano ją na kwiecień-grudzień 1940)^[11]. 23 marca 1939 wziął udział w aneksji przez Niemcy Kłajpedy^[6].

„Köln” miał zostać skierowany do działań przeciwko flocie polskiej po wybuchu II wojny światowej, lecz na skutek wycofania najsilniejszych polskich niszczycieli do Wielkiej Brytanii w ramach planu Pekin, niemieckie krążowniki zostały jeszcze 30 sierpnia odwołane z Bałtyku na Morze Północne. Po wybuchu wojny, pierwszą operacją bojową „Kölna” był udział w stawianiu obronnych zagród minowych na Morzu Północnym od 3 do 18 września 1939 (operacja Westwall)^[6][12]. Między 8 a 10 października uczestniczył w wypadzie na Morze Północne z pancernikiem „Gneisenau”, lecz bez kontaktu z przeciwnikiem (zespół był jedynie atakowany nieskutecznie przez lotnictwo)^[6]. 12–13 grudnia wziął udział w wypadzie lekkich sił na Dogger Bank, będąc jedynym z trzech krążowników, który nie został podczas tej akcji storpedowany przez brytyjski okręt podwodny. Po uszkodzeniu krążownika „Nürnberg” w tej akcji, „Köln” został okrętem flagowym dowódcy Sił Zwiadowczych (adm. Lütjensa, następnie adm. Schmundta), które jednak przez kilka następnych miesięcy nie wykazywały aktywności^[11].

Następnie „Köln” wziął udział w ataku na Norwegię w kwietniu 1940. Transportując żołnierzy, miał on zająć Bergen, jako okręt flagowy 3. grupy, w skład której wchodził m.in. krążownik „Königsberg”. Po napotkaniu w nocy na 9 kwietnia 1940 norweskich okrętów patrolowych, „Köln” podał się za brytyjski krążownik, dzięki czemu Niemcy uzyskali początkowy element zaskoczenia i zdołali dokonać desantu bez większych problemów^[11]. „Köln” uniknął następnie trafień norweskich baterii nadbrzeżnych ostrzeliwujących zespół, a wieczorem 9 kwietnia powrócił z torpedowcami do Niemiec, unikając nalotu brytyjskiego następnego dnia (w którym zatonął „Königsberg”).

Poza dwoma operacjami stawiania min na Morzu Północnym 16 i 18 maja 1940, wobec ograniczenia użycia dużych okrętów przez Niemców, „Köln” głównie bazował na tyłowym obszarze Bałtyku i używany był do celów szkolnych. Pod koniec 1940 zdjęto mu dwa rufowe aparaty torpedowe^[1]. Od 28 marca 1941 prowadzono na nim testy jednego z pierwszych śmigłowców – Flettner Fl 282 Kolibri, startującego z drewnianej platformy o powierzchni 15 m² umieszczonej na wyższej wieży rufowej („B”). Platformę po testach zdemontowano^[11].

Po ataku na ZSRR, we wrześniu 1941 „Köln” wszedł w skład północnej grupy niemieckiej Floty Bałtyckiej (Baltenflotte), utworzonej w celu przeciwdziałania ewentualnym próbom przedarcia się okrętów floty radzieckiej do Szwecji (wraz z pancernikiem „Tirpitz” i krążownikami „Nürnberg” i „Admiral Scheer”). 12–13 października ostrzeliwał baterie nadbrzeżne na wyspie Dago (operacja Ostpreussen, z torpedowcami Т-2, Т-5, Т-7, Т-8 i trałowcami), lecz bez większych efektów, a sam został tylko lekko trafiony odłamkiem (wystrzelono 285 pocisków, a następnego dnia 256 pocisków)^[11]. Został wówczas zauważony przez radziecki okręt podwodny Szcz-323, który jednak nie zdołał przeprowadzić ataku^[6]. „Köln” powrócił po tym do zadań szkolnych. W związku z zamiarem powrotu do wykorzystania bojowego, od 6 lutego do 23 maja 1942 był remontowany w Wilhelmshaven^[6]. Przeszedł modernizację urządzeń napędowych, otrzymał także radar FuMO 21 na dachu nadbudówki dziobowej, w miejsce dalmierza^[11]. Zdjęto mu dwa podwójne działka 37 mm i dwa działka 20 mm, lecz dodano dwa poczwórnie sprzężone działka 20 mm Flakvierling 38^[1].

Między 9 a 13 lipca 1942 „Köln” został przebazowany okręt do Norwegii, stawiając po drodze zagrodę minową w Skagerraku. Od 6 sierpnia stacjonował w Narwiku. Jednakże z powodu ograniczonej dzielności morskiej i zasięgu, został on użyty tylko do jednej bezskutecznej akcji przeciw konwojowi PQ-14 w dniach 10–11 września 1942 (okręty niemieckie odwołano z powodu braku danych z rozpoznania). Nie wziął on udziału w akcji przeciw konwojowi JW-51 „bitwie noworocznej”, a w lutym 1943 wycofano go do Niemiec i 17 lutego 1943 odstawiono do rezerwy w Kilonii^[6]. W styczniu 1944 okręt przeholowano do Królewca na remont

1 lipca 1944 okręt przywrócono do służby^[6], wzmacniając przy tym lekką artylerię przeciwlotniczą. Planowano zainstalować 4 działka 40 mm FlaK-28 (Bofors) i 8 podwójnie sprzężonych 20 mm LM-44, lecz nie jest jasne, czy ten plan wypełniono – według niektórych relacji w grudniu 1944 nie miał wciąż działek 40 mm^[11]. Po remoncie w Królewcu, został ponownie użyto bojowo, do postawienia 90 min w Skagerraku 11–12 października 1944, po czym został przebazowany do Oslofjordu w południowej Norwegii. 13 grudnia 1944 odniósł uszkodzenia wałów napędowych na skutek bliskich wybuchów bomb podczas nalotu brytyjskich Beaufighterów i jego prędkość spadła do 15 węzłów. Artyleria przeciwlotnicza „Kölna” zgłosiła zestrzelenie 5 samolotów^[6]. 31 grudnia krążownik jeszcze był celem nieskutecznego bombardowania przez ciężkie bombowce Avro Lancaster. W styczniu 1945 został wycofany na remont do Niemiec i 14 stycznia został dokowany w Wilhelmshaven. Podczas nalotu amerykańskiego 30 marca dok został uszkodzony i „Köln” osiadł na płytkim dnie, w dalszym ciągu służąc jako bateria lekkiej artylerii przeciwlotniczej wzmacniająca obronę portu. Być może także jego działa 15 cm ostrzeliwały oddziały polskie, które zajęły Wilhelmshaven 6 maja (dywizja generała Maczka)^[12]. 5 kwietnia 1945 okręt skreślono z listy floty, a 2 maja dodatkowo wrak uszkodzono materiałami wybuchowymi^[6]. Po wojnie okręt złomowano, prace zakończyły się dopiero w 1956^[11][12].

• Kapitän zur See Ludwig von Schröder (15.01.1930-27.09.1932)
• Kapitän zur See Otto Schniewind (28.09.1932-21.03.1934)
• Kapitän zur See Werner Fuchs (21.03.1934-30.09.1935)
• Kapitän zur See Otto Backenköhler (01.10.1935-15.10.1937)
• Kapitän zur See Theodor Burchardi (15.10.1937-14.01.1940)
• Kapitän zur See Ernst Kratzenberg (15.01.1940-28.05.1941)
• Kapitän zur See Friedrich Hüffmeier (29.05.1941-28.03.1942)
• Korvettenkapitän Hellmuth Strobel (29.03.1942-24.05.1942)
• Kapitän zur See Martin Baltzer (25.05.1942-12.12.1942)
• Kapitän zur See Hans Karl Meyer (13.12.1942-17.02.1943)
• Kapitän zur See Hellmuth Strobel (01.04.1944- styczeń 1945)
• Korvettenkapitän Fritz-Henning Brandes (styczeń 1945-05.04.1945)

• Siegfried Breyer: Die K-Kreuzer (II). Wölfersheim-Berstadt: Podzun-Pallas-Verlag, 1990, seria: Marine-Arsenal. Band 13. ISBN 3-7909-0396-5. (niem.).
• Władmir Kofman: Giermanskije logkije kriejsiera Wtoroj Mirowoj wojny [Германские легкие крейсера Второй Мировой войны]. Moskwa: Cytadel, 1996. (ros.).
• Siergiej Patianin: Giermanija. W: S. Patianin, A. Daszjan, K. Bałakin, M. Barabanow, K. Jegorow: Kriejsiera Wtoroj mirowoj. Ochotniki i zaszczitniki (Крейсера Второй мировой. Охотники и защитники). Moskwa: Jauza – Kollekcyja – EKSMO, 2007, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 5-699-19130-5. (ros.).
• Siergiej Trubicyn: Logkije kriejsiera Giermanii (1921-1945 gg.). Czast 1: Emden, Koenigsberg, Karlsruhe i Köln [Лёгкие крейсера Германии (1921-1945 гг.) Часть I: „Эмден”, „Кенигсберг”, „Карлсруэ” и „Кельн”]. Sankt Petersburg: 2003, seria: Bojewyje Korabli Mira. (ros.).
• Michael Whitley: German cruisers of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 1985. ISBN 0-87021-217-6. (ang.).

• Kriegsmarine | Köln (ang.)