Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Oksie

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie
Zabytek: nr rej. A.128[1] z dnia 8.01.1957 i z 11.02.1967
kościół parafialny
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Oksa

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

kościół parafialny

Parafia św. Mikołaja w Oksie

Wezwanie

Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
św. Mikołaja

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego
Mapa konturowa powiatu jędrzejowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Położenie na mapie gminy Oksa
Mapa konturowa gminy Oksa, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Ziemia50°43′34,17″N 20°06′27,26″E/50,726158 20,107572
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie – dawny zbór kalwiński, ufundowany zapewne w latach 60. XVI wieku przez Mikołaja Reja[2][3][4], a ukończony w 1570 przez jego syna - Andrzeja[5].

Ks. Jan Wiśniewski oraz Katalog zabytków sztuki w Polsce podają jako datę wzniesienia zboru rok 1570, a za jego fundatora uznają Andrzeja Reja[6][7], który odziedziczył Oksę po śmierci ojca w 1569. Tadeusz Przypkowski, na podstawie dostępnych źródeł, próbował pogodzić obie informacje, że budowę zboru rozpoczął Mikołaj, a ukończył Andrzej Rej[8]. Od końca XVI do 2 połowy XVII wieku zbór w Oksie był jednym z głównych ośrodków kalwinizmu małopolskiego, w którym wielokrotnie odbywały się synody protestanckie[9]. W 1678 został przejęty przez cystersów jędrzejowskich i został filią parafii Konieczno[10]. Według Józefa Łukaszewicza, po przejęciu zboru przez katolików, Rejowie wznieśli nowy drewniany zbór, który istniał do końca XVII wieku[11]. W latach 1762 – 1763 dokonano gruntownej restauracji świątyni; wybudowano wówczas nową zakrystię z ołtarzem głównym.

W czerwcu 1914 świątynia została konsekrowana pod wezwaniem św. Mikołaja przez biskupa Augustyna Łosińskiego[12].

Kościół jest budowlą murowaną, wybudowany na planie krzyża greckiego, składa się z jednoprzęsłowych, prostokątnych ramion: nawy, kaplic bocznych i prezbiterium. W świątyni zachowała się ambona z czasów zboru kalwińskiego oraz marmurowe epitafia kalwińskie z XVII wieku: Andrzeja Reja (zm. 1601), Zygmunta Chomętowskiego (zm. 1607) i Jana Czarnieckiego (zm. 1658). Epitafia znajdowały się pierwotnie wewnątrz kościoła, jednak na początku XX wieku podczas restauracji świątyni, przeniesiono je i wmurowano na zewnątrz zakrystii. W późnobarokowym ołtarzu bocznym z XVIII wieku umieszczony jest obraz św. Mikołaja. Na fasadzie, nad głównym wejściem do kościoła umieszczony jest późnorenesansowy kartusz kamienny z herbem Rejów Oksza.

Prawdopodobnie w świątyni jest pochowany ojciec literatury polskiej – Mikołaj Rej[12][13][14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ H. Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Polsce, [w:] W. Krasiński, Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, tom II, cz. 2, Warszawa 1905, s. 190.
  3. ↑ Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic [w:] Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. 517.
  4. ↑ Robert P. Płaski, Zabytki reformacji w województwie świętokrzyskim, [w:] Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconych dziejom powiatu włoszczowskiego, pod red. D. Kaliny, G. Dąbrowskiego, Włoszczowa - Krasocin 2012.
  5. ↑ T. Przypkowski, Zabytki reformacji w Kielecczyźnie, [w:] Studia renesansowe, tom I, pod red. Michała Walickiego, Ossolineum 1956, s. 67.
  6. ↑ J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskim, Mariówka 1930, s. 319.
  7. ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, Województwo kieleckie, zeszyt 3, Powiat jędrzejowski, Warszawa 1957, s. 30.
  8. ↑ T. Przypkowski, Op. cit., s. 67.
  9. ↑ Akta synodów różnowierczych w Polsce, tom III, oprac. M. Sipayłło, Warszawa 1983.
  10. ↑ J. Wiśniewski, Op. cit., s. 319.
  11. ↑ J. Łukaszewicz, Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, Poznań 1853, s. 387.
  12. ↑ a b J. Wiśniewski, Op. cit., s. 322.
  13. ↑ Żywot i sprawy..., Op. cit., s. 517.
  14. ↑ A. Kochan, Mikołaja Reja żywot i sprawy, [w:] Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. XI.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, Województwo kieleckie, zeszyt 3, Powiat jędrzejowski, Warszawa 1957.
  • Robert P. Płaski, Zabytki reformacji w województwie świętokrzyskim, [w:] Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconych dziejom powiatu włoszczowskiego, pod red. D. Kaliny, G. Dąbrowskiego, Włoszczowa - Krasocin 2012.
  • Tadeusz Przypkowski, Zabytki reformacji w Kielecczyźnie, [w:] Studia renesansowe, tom I, pod red. Michała Walickiego, Ossolineum 1956.
  • Jan Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskim, Mariówka 1930.
  • Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, tom 15, Województwo kieleckie, Warszawa 1995.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_Niepokalanego_Poczęcia_Najświętszej_Maryi_Panny_i_św._Mikołaja_w_Oksie&oldid=66400202”