Kodeksy Madryckie

Kodeksy Madryckie I i II – zbiory pism i notatek o wymiarach 20 × 13 cm^[1], sporządzone przez Leonarda da Vinci, sporządzone na przełomie XV i XVI wieku. Oba Kodeksy znajdują się w zbiorach Hiszpańskiej Biblioteki Narodowej^[2].

Notatki wchodzące w skład Kodeksów mogły należeć do kolekcji Pompeo Leoniego^[3]. Po jego śmierci część notatek mógł kupić hiszpański kolekcjoner Juan de Espina^[3] (według innego źródła po śmierci Leoniego kolekcję otrzymał w spadku jego siostrzeniec Polidor Calchi)^[4]. W latach 1620–1630 kolekcję mogli oglądać ówczesny książę Walii Karol I oraz Florentine Vincenzo Carducci^[3]. Karol I bezskutecznie próbował kupić od Espiny oba kodeksy^[4]. Po śmierci Espiny w 1642 roku kolekcję odziedziczył król Hiszpanii. Kodeksy zdeponowano w Bibliotece Pałacowej, stanowiącej później filar Hiszpańskiej Biblioteki Narodowej. W XIX wieku próbowano odnaleźć kodeksy, pod koniec wieku dyrektorzy Biblioteki orzekli, że Kodeksy przepadły. W 1964 roku Andre Corbeau orzekł, że rękopisy znajdują się w Bibliotece, a ich nieodnalezienie wynikało z wystąpienia błędów w drukowanym katalogu. Według katalogów Kodeksy powinny znajdować się na półkach Aa 19 i 20, faktycznie znajdowały się na półkach Aa 119 i 120^[3]. Lutym 1967 roku oficjalnie ogłoszono odnalezienie Kodeksów^[4].

Kodeksy są oprawione w marokańską skórę^[1].

Kodeks Madrycki I powstał w latach 1493–1499^[2]. Rękopis jest związanym tomem zawierającym głównie rysunki na temat mechaniki^[5]. Najważniejsze notatki i opisy znajdują się obok w nagłówku grafik. Wszystkie one są poukładane w bardzo staranny sposób co może sugerować, iż miały stanowić podstawę do większego traktatu lub być przeznaczone do druku^{[potrzebny przypis]}.

Leonardo zaprojektował wiele maszyn, które wykorzystywały siły natury i w ten sposób ułatwiały pracę ludzi. Najczęściej były to proste mechanizmy, takie jak koła pasowe i dźwignie, które miały różnorakie zastosowanie. Jednakże niektóre z nich były bardziej skomplikowane^[6].

Na szkicu [1] sprężyna beczki została użyta jako źródło siły dla zegarów lecz jej siła stopniowo malała w miarę, gdy się rozwijała. Idealnym rozwiązaniem był pojedynczy mechanizm zdolny regulować siłę sprężyny tak by osiągnąć siłę końcową naciągu sprężyny równej sile przed rozwinięciem^[6].

W projekcie Leonardo da Vinci, sprężyna znajduje się i rozwija w cylindrycznej beczce, obraca się wokół osi i jej skrzydło wchodzi na uzębioną spiralę. Pionowy ruch obracającego się skrzydła w lewo jest skontrowany poprzez przesuwny bieg zilustrowany na oddzielnym rysunku przedstawionym w górnej części strony^[6].

Rysunek ten jest jednym z kilku podobnych arkuszy, który w zamiarze mógł być wykorzystany w części traktatu „Elementy Maszyn”. Podejście i technika rysunku przypomina anatomiczne studia artysty. Celem Leonarda było osiągnięcie rozwiązania, gdzie wszystkie elementy pracowały w doskonałej harmonii, w przeciwieństwie do ludzkiego ciała^[6].

Kodeks Madrycki II powstał w roku 1493–1505^[2] (według innego źródła w latach 1503–1504)^[7]. Zawiera on głównie projekty techniczne. W przeciwieństwie do innych kodeksów, w Kodeksie Madryckim II znalazły się projekty, które doczekały się prób realizacji^[8]. Rękopis zawiera rozmaite typy rysunków, włącznie z kolorowymi mapami rzeki Arno, co miało związek z florenckim projektem, dotyczącym nieżeglownej części rzeki^[7].

Rękopis zawiera również notatki i rysunki związane z odlewem Pomniku konnego Francesca Sforza^[1].

Leonardo zajmował się planami zapisanego przez florencki rząd, dotyczącymi przekierowania rzeki Arno daleko od Pizy, i skierować ją bezpośrednio do morza^[7].

Rozważał projekt budowy kanału, umożliwiającego obejście nie żeglownego odcinka rzeki Arno w zachodniej części Florencji. Na przedstawionym rysunku w Kodeksie paryskim widać [2] jak rzeka Arno przepływa przez dwie strony, od Florencji do Pizy. Dwie linie biegnące na północ od Florencji obrazują alternatywne drogi pomiędzy Florencją i Pistoją. Jedna biegła przez Prato, druga przez Poggio i Caiano Projekt drugiej drogi posłużył 450 lat później do wybudowania autostrady A11^[7].

Przedstawiona tu praca Leonarda ukazuje jego znajomość geologii obszaru. Jego projekty map odgrywają ważne miejsce w historii kartografii. W tym wyobrażonym przez siebie powietrznym widoku krajobrazu, przedstawione kolory wskazują na różnorodne cechy krajobrazu, demonstrując jednocześnie zdolność Leonarda do wizualizacji naturalnych form w przestrzeni tak gdyby oglądał je z dużej odległości^[7].

• Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
• Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
• Jerzy J. Sobczak. Wizjonerskie machiny. Pomysły Leonarda zrealizowane po 500 latach.. „Pomocnik Historyczny. Leonardo da Vinci 1452–1519. Człowiek renesansu i jego epoka”. 3, 2019.