Kodyfikacja (językoznawstwo)

Ten artykuł dotyczy pojęcia z dziedziny socjolingwistyki. Zobacz też: inne znaczenia słowa „kodyfikacja”.

Kodyfikacja (ang. codification, cz. kodifikace) – proces selekcjonowania i porządkowania kodu językowego służącego jako model posługiwania się językiem[1]. Polega na usankcjonowaniu i ujęciu w określone ramy zjawisk mieszczących się w aktualnym kształcie normy językowej[1], obejmując opublikowanie wyników tych rozstrzygnięć w słownikach, gramatykach i poradnikach[2][3]. Kodyfikacja dotyczy przede wszystkim języka standardowego (literackiego)[4][5]. Działalność kodyfikacyjną można traktować jako uwieńczenie naturalnych procesów standaryzacyjnych[6]. Procesy te sprzyjają ukształtowaniu się pojęcia poprawności językowej, która formy aprobowane normatywnie nakazuje uznać za poprawne, a pozostałe – za błędne[7][8].

Rozstrzygnięcia kodyfikacyjne mogą się opierać na arbitralnych decyzjach kodyfikatora, przybierając u swojej podstawy charakter ściśle preskryptywny. W innym przypadku kodyfikacja czerpie z gruntownej analizy zjawisk językowych i sposobu funkcjonowania języka w otoczeniu społecznym, czyniąc z niej deskryptywną płaszczyznę, na podstawie której formuje się właściwy model normatywny[9]. Za źródło rozstrzygnięć kodyfikacyjnych może służyć nie tylko panujący uzus językowy, ale także tradycja piśmiennicza; w nowszych czasach w ustaleniach kodyfikacji pomagają elektroniczne korpusy językowe[10]. Kodyfikacja, nawet nastawiona opisowo, nie jest jednak procesem neutralnym, gdyż z założenia wybiera i promuje pewne formy językowe, co decyduje o jej preskryptywnym charakterze[11]. Polityka językowa nie zawsze jest ukierunkowana na naturalny rozwój normy językowej (np. w Czechach, w krajach arabskich czy w niemieckojęzycznej części Szwajcarii)[6].

Z jednej strony kodyfikacja służy definiowaniu i utrwalaniu kształtu języka standardowego, z drugiej strony reaguje na proces ewolucji językowej, dostosowując swoje rozstrzygnięcia w zależności od potrzeb danej wspólnoty komunikatywnej[12]. Dąży zatem do utrzymania w standardzie tzw. elastycznej stabilności[12]. Kodyfikacja to także ujęcie normy językowej w różnego rodzaju poradnikach, wynik wspomnianych rozstrzygnięć. W odróżnieniu od normy językowej, która w szerokim ujęciu dotyczy każdej odmiany języka i określa prawidłowości uzusu językowego, kodyfikacja jest skoncentrowana na języku standardowym i wykazuje charakter statyczny[4].

Pierwsze próby kodyfikacji języków narodowych podjęto w okresie renesansu, działania te przybrały na sile w czasie oświecenia[4]. W 1635 r. powstała Akademia Francuska, która zajęła się m.in. kodyfikacją języka francuskiego[4]. Rozróżnienie terminologiczne między pojęciami normy i kodyfikacji zostało wypracowane przez przedstawicieli Praskiego Koła Lingwistycznego[2][10].

Funkcje kodyfikacji

[edytuj | edytuj kod]

Andrzej Markowski wyróżnia następujące funkcje kodyfikacji[13]:

  • sankcjonująca (stabilizująca) – utrwala normę językową na pewien czas;
  • promocyjna – w przypadku występowania w normie wariantów alternatywnych może preferować jeden z nich, prowadząc do jego silniejszego utrwalenia i stopniowego rugowania innych;
  • normotwórcza – wprowadza nazewnictwo na potrzeby nowej dziedziny wiedzy lub techniki, działając na rzecz wytworzenia i utrwalenia normy; nie dotyczy to jednak kodyfikacji języka ogólnego, która potrzebuje oparcia w faktycznej praktyce językowej;
  • hamująca (opóźniająca, retardacyjna) – odrzuca pewne elementy uzusu, części z nich nie aprobując lub uznając je za dopuszczalne jedynie w pewnym zakresie (np. w mówionej odmianie polszczyzny);
  • ochronna – nie dopuszcza do systemu językowego elementów ocenianych jako niezgodne z jego modelami, np. kalk językowych;
  • wspierająca – wpływa na stabilizowanie pewnych modeli systemowych;
  • modelująca – kodyfikując pewne rozwiązania językowe, upowszechnia wzorce, które nie znajdują jeszcze dostatecznego oparcia w modelach systemowych.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Markowski 2005 ↓, s. 61.
  2. ↑ a b Kraus 2017 ↓.
  3. ↑ Swann i in. 2004 ↓, s. 41.
  4. ↑ a b c d kodifikácia [online], Encyclopaedia Beliana, marzec 2017 [zarchiwizowane z adresu 2019-11-17] (słow.).
  5. ↑ Swann i in. 2004 ↓, s. 295.
  6. ↑ a b Mariam Abdel Al, Wpływ polityki językowej na procesy standardyzacyjne (na przykładzie Łużyc i Śląska), [w:] Ewa Siatkowska, Jerzy Molas (red.), Sprawy łużyckie w ich słowiańskich kontekstach: materiały z sesji młodych sorabistów, Warszawa: Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, 1996, s. 23–24, ISBN 978-83-905772-5-8, vide s. 23.
  7. ↑ Olivia Walsh, Linguistic Purism: Language Attitudes in France and Quebec, Amsterdam: John Benjamins Publishing, 2016 (IMPACT: Studies in Language and Society 41), s. 8–9, DOI: 10.1075/impact.41, ISBN 978-90-272-5833-5, OCLC 952470866 (ang.).
  8. ↑ Karen Calteaux, Standard and non-standard African language varieties in the urban areas of South Africa: main report for the STANON Research Programme, Pretoria: HSRC Publishers, 1996, s. 38, ISBN 978-0-7969-1754-6, OCLC 39361105 [dostęp 2024-01-22] (ang.).
  9. ↑ Markowski 2005 ↓, s. 67.
  10. ↑ a b Halada i Osvaldová 2017 ↓, s. 159.
  11. ↑ Edward Finegan, Standardization: Prescriptive tradition, [w:] Alexander Bergs, Laurel J. Brinton (red.), English Historical Linguistics, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2012 (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft / Handbooks of Linguistics and Communication Science 34/1), s. 967–980, DOI: 10.1515/9783110251593.967, ISBN 978-3-11-025159-3, OCLC 796384265 (ang.), patrz s. 970.
  12. ↑ a b Juraj Dolník, Základy lingvistiky, wyd. 1, Bratislava: Stimul, 1999, s. 216–217, ISBN 80-85697-95-5, OCLC 43470637 (słow.).
  13. ↑ Markowski 2005 ↓, s. 60–64.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kodyfikacja_(językoznawstwo)&oldid=73601478”