Kuźnia

Ten artykuł dotyczy kowalstwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Kuźnia – budynek przeznaczony do prac kowalskich; także miejsce do podkuwania koni.

W kuźni wykonywano niezbędne narzędzia i sprzęty żelazne wykorzystywane w życiu codziennym mieszkańców wsi (noże, garnki) oraz przez innych rzemieślników (gwoździe, haki, zamki), a także elementy żelazne obiektów sakralnych (głównie krzyże). Kowale pełnili niekiedy funkcje felczerów lub dentystów. Bywali zatrudniani przez właścicieli dworu albo przez mieszkańców wsi, a w okresie pouwłaszczeniowym funkcjonowali jako rzemieślnicy samodzielni^[1].

Kuźnie, budowane głównie z drewna na planie prostokąta, umieszczano z dala od innych zabudowań ze względu na ryzyko pożaru – w środku wsi lub na jej obrzeżu. W Polsce w części centralnej i północnej budowano je też z kamienia lub cegły. Niektóre z kuźni miały podcienia ułatwiające wykonywanie prac poza budynkiem w sytuacji uciążliwych warunków pogodowych^[2]. Do takich prac należało podkuwanie koni, które wymagało kształtowania podkowy przy palenisku i kowadle oraz mocowanie jej do kopyta na zewnątrz^[3].

Wyposażenie kuźni stanowiły palenisko umiejscowione na kamiennym podwyższeniu naprzeciw wejścia, kowadło umieszczone na pniu, stół umieszczany pod oknem, naczynie (koryto) z wodą do hartowania, podwieszany na stojaku skórzany miech do podtrzymywania ognia oraz narzędzia (młoty, kleszcze, gwintownice, cyrkle, pilniki). Od XIX wieku w kuźniach stosowano także narzędzia wytwarzane fabrycznie: m.in. śrubokręty, wiertła, wiertarki, imadła, później także narzędzia elektryczne. Dym z palenisk uchodził przez drzwi lub szpary w budynku; w niektórych kuźniach stosowano kaptur z dymnikiem^[4].

Temperatura paleniska sięga 1300 °C. Wówczas rozgrzana stal osiąga barwę białą. Samo kucie odbywa się w zakresie 800-1300 °C, w zależności od rodzaju stali i wymagań danego procesu obróbki. Plastyczną w tej temperaturze stal można kształtować i nadawać jej odpowiednią strukturę krystaliczną przez kucie, dodatkowo można rozdzielać i łączyć kawałki stali oraz przez gięcie, cięcie, przeciąganie i przebijanie dodatkowymi narzędziami nadawać wymagany kształt.

Kuźnie straciły na znaczeniu ze względu na zmniejszającą się liczbę koni oraz powstawanie nowocześniejszych warsztatów mechanicznych.

Zobacz hasło kuźnia w Wikisłowniku

• kowal

• Tomasz Czerwiński: Budownictwo ludowe w Polsce. Warszawa: Muza, 2008, seria: Ocalić od zapomnienia. ISBN 978-83-7495-574-4.