Lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR obejmuje zabytki znajdujące się niegdyś na terytorium Białorusi, które zostały celowo wyburzone, wysadzone w powietrze lub rozebrane przez władze radzieckie w okresie od 1917 do 1984 roku. Niektóre z nich wcześniej ucierpiały w wyniku II wojny światowej. Lista zawiera wybrane budynki o znacznej wartości historycznej i architektonicznej, które zostały zupełnie zniszczone. Nie obejmuje setek dworów, pałaców i kościołów zniszczonych podczas rewolucji październikowej, wojny polsko-bolszewickiej, budynków zniszczonych w okresie II wojny światowej przez Sowietów lub Niemców ani zrujnowanych zabytkowych budynków – które zamknięto, by następnie zmienić ich funkcje (np. zamiana obiektów sakralnych na magazyny, majątków dworskich na kołchozy, pałaców na budynki użyteczności publicznej). Po powstaniu Republiki Białorusi w 1991 roku część kościołów i cerkwi zwrócono wspólnotom wiernych, które odrestaurowały wiele obiektów religijnych.
Radykalne idee bolszewików społecznej transformacji i urbanistycznego postępu doprowadziły do zrujnowania całych zespołów architektonicznych. Według generalnych planów sowieckich zniszczono historyczne ciągi ulic, wznosząc typową, wielokondygnacyjną zabudowę, bez uwzględniania historycznych, kompozycyjnych dominant i perspektyw[1]. W latach 30. XX w. w ZSRR w ramach walki z religią rozpoczęto masowe niszczenie budynków sakralnych wszystkich konfesji, z których wiele było unikalnymi pomnikami historii i architektury. W wyniku tego aktu wandalizmu władze sowieckie zniszczyły architektoniczne zespoły średniowiecznych monasterów w Witebsku, Orszy, Połocku, Mścisławie itd. W Mohylewie z racji „socjalistycznej rekonstrukcji” miasta w ciągu jednej nocy wysadzono w powietrze dziewięć pomników architektury sakralnej. Do 1945 roku na terenie Białorusi przetrwało 325 kościołów, 90 świątyń zostało zniszczonych podczas wojny[2]. W okresie powojennym kontynuowano niszczenie zabytków architektury pod pozorem generalnych planów odnowienia i rekonstrukcji miast. Największe straty dziedzictwo architektoniczne Białorusi poniosło w latach 60. i 70. XX w., szczególnie podczas antyreligijnej kampanii Nikity Chruszczowa.
Malarz M. Kupawa wskazuje, że w czasie władzy radzieckiej, bolszewicy częściej niszczyli średniowieczne białoruskie świątynie, niż cerkwie „murawjowki” (w stylu bizantyjsko-rosyjskim)[3]. Na przykład w Orszy, jedyna zbudowana przez władze rosyjskie cerkiew „murawjowka” pozostała nienaruszona, natomiast władze sowieckie zniszczyły cztery cerkwie i dwa kościoły, które były zabytkami architektury baroku z okresu Wielkiego Księstwa Litewskiego. W Szkłowie również zachowała się tylko cerkiew „murawjowka”, a zrujnowano cenne zabytki architektury sakralnej baroku mohylewskiego i klasycyzmu. W Mohylewie zachowały się dwie cerkwie „murawjowki”, przy czym miasto straciło trzy cerkwie i dwa kościoły, zabytki architektury baroku oraz trzy cerkwie i kościół, zabytki architektury klasycyzmu. Podobnie wydarzyło się w Łohojsku, Dzierżyńsku, Dziśnie, Grodnie itd. Świadczy to o kontynuacji rusyfikacji, polityki prowadzonej na tych terenach w XIX w. przez władze carskie.
Budynki podzielono według podziału terytorialnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Lista zawiera 166 obiektów: 74 kościoły (w tym 34 klasztory), 51 cerkwi (w tym 11 monasterów), 7 monasterów, 10 synagog i 4 pałace.
Lp. | Miejscowość | Nazwa | Data powstania | Data zniszczenia | Opis | Zdjęcie |
1 | Mińsk[14] | Zamczysko w Mińsku | XI w. | lata 50. XX w. | Zabytek archeologii. Po II wojnie światowej wzgórze skopano i wywieziono poza miasto. | |
2 | Mińsk[15] | Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny | 1700-1710 | 1951 | Zabytek architektury barokowej, częściowo zrujnowany podczas przebudowy na kompleks sportowy. Obecnie przywrócono świątyni pierwotny wygląd. | |
3 | Mińsk[16] | Kolegium Jezuitów | 1700-1710 | 1951, 1968 | Zabytek architektury barokowej. Obecnie zachował się w przebudowanym wyglądzie budynek po lewej stronie od kościoła. | |
4 | Mińsk | Pomnik Jubileuszowy | 1826 | po 1918 | Zabytek architektury klasycystycznej. | |
5 | Mińsk[17] | Kościół św. Wojciecha i klasztor Benedyktynek | 1647-1649 | lata 30. XX w., 1964 | W wyniku przebudowy według projektu T. Romanowskiego nabył osobnych cech baroku wileńskiego. W XIX w. przebudowany na cerkiew prawosławną w stylu bizantyjsko-rosyjskim, tracąc część wartości artystycznej. Zachowały się fundamenty. | |
6 | Mińsk[18] | Kościół św. Tomasza z Akwinu i klasztor Dominikanów | XVII w. | 1950 | Zabytek architektury baroku, częściowo zrujnowany przez władze rosyjskie. Zachowały się fundamenty. | |
7 | Mińsk | Niamiha | XVII-XIX w. | lata 70. XX w. | Resztki historycznej Niamihy, fundamenty budynków znajdujących się po lewej stronie ulicy, zniszczono w latach 2005–2009, podczas budowy parkingu i dwóch centrów handlowych. | |
8 | Mińsk[19] | Synagoga Chłodna | XVI w. | 1965-1966 | Zabytek architektury gotyckiej i renesansowej. | |
9 | Mińsk | Synagoga Chóralna | 1906 | lata 50. XX w. | Zabytek architektury stylu mauretańskiego. Po II wojnie światowej przebudowano fasadę budynku. Obecnie znajduje się w nim Narodowy Teatr Dramatyczny. | |
10 | Mińsk | Teatr Miejski | 1781 | 1984 | W latach 2004–2007 na miejscu zniszczonego teatru zbudowano nowy budynek, który w ogólnym wyglądzie jest rekonstrukcją istniejącego do II wojny światowej hotelu Europa. | |
11 | Mińsk[20] | Cerkiew Świętego Ducha | XVII w. | 1936 | Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną. Obecnie cerkiew odbudowano w pierwotnym wyglądzie. | |
12 | Mińsk[21] | Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej | 1912-1914 | 1936 | Zabytek architektury stylu neobizantyjskiego. | |
13 | Hajna[22] | Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny | 1781 | po 1945 | Zabytek architektury baroku wileńskiego. | |
14 | Dzierżyńsk (d. Kojdanów)[23] | Zamczysko i zbór kalwiński w Dzierżyńsku | 1613-1621 | 1930-lata 50. XX w. | Zabytek architektury renesansowej. | |
15 | Dzierżyńsk (d. Kojdanów)[24] | Kościół św. Anny | XVIII w. | po 1917 | Zabytek drewnianej architektury barokowej, zniszczony w wyniku przebudowy. | |
16 | Łohojsk[25] | Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Kazimierza | 1787 – 1793 | lata 50. XX w. | Zabytek architektury klasycystycznej. | |
17 | Mołodeczno[26] | Kościół św. Kazimierza i klasztor Trynitarzy | XVIII w., 1823 | po 1945 | Klasztor był zabytkiem architektury barokowej, a kościół klasycystycznej. Kościół został rozebrany. Częściowo zachowały się boczne ściany elewacji oraz budynek klasztoru[27]. | |
18 | Raków[28] | Klasztor Bazylianów | XVIII w. | lata 60. XX w. | Zabytek architektury barokowej i drewnianego klasycyzmu. | |
19 | Rubieżewicze[29] | Kościół św. Antoniego Padewskiego | 1799 | 1972 | Zabytek drewnianej architektury barokowej | |
20 | Stołpce[30] | Kościół św. Kazimierza i klasztor Dominikanów | 1640 | po 1945 | Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
21 | Śmiłowicze[31] | Kościół św. Wincentego à Paulo i klasztor misjonarzy | 1767-1791 | po 1945 | Zabytek architektury baroku wileńskiego. | |
22 | Wołkowicze[32] | Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi Panny | 1904 | lata 50. XX w. | Zabytek architektury neoromańskiej. | |
Lp. | Miejscowość | Nazwa | Data powstania | Data zniszczenia | Opis | Zdjęcie |
1 | Bienica[73] | Kolumna upamiętniająca Konstytucję 3 Maja 1791 r. | XVIII w. | po 1939 | Zabytek architektury barokowej. | |
2 | Iwie | Pamiątkowa kaplica | XVIII w. | po 1945 | Zabytek architektury barokowej. Stała na wileńskim gościńcu. | |
3 | Konstantynów[74] | Kościół Trójcy Świętej | 1768 | 2 lipca 1962 | Zabytek architektury drewnianej. Obecnie w miejscu zburzonego kościoła wybudowano nowy, murowany. | |
4 | Kurzeniec[75] | Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny | 1810 | po 1945 | Zabytek architektury drewnianej w stylu klasycystycznym. Budynek rozebrano po II wojnie światowej i w jego miejscu wybudowano biurowiec kołchozu. | |
5 | Postawy[76] | Sukiennice w Postawach | 2 poł. XVIII w. | 1940 | | |
6 | Postawy[77] | Cerkiew | XVIII w. | Lata 50. XX w. | Pierwotnie budynek sądu zbudowany w stylu klasycystycznym, następnie cerkiew unicka, później prawosławna[78]. | |
7 | Stare Żośno[79] | Kaplica | XVII w. | lata 50. XX w. | Zabytek architektury renesansu. Kaplicę wysadzono w powietrze, częściowo zachowała się ściana fasady głównej[80]. | |
8 | Wielki Serwecz[81] | Kościół Najświętszej Maryi Panny | 1852 | lata 50. XX w. | Zabytek architektury drewnianej w stylu klasycystycznym. Kościół został rozebrany w latach 50. XX w. | |
9 | Wiesiołucha[82] | Kościół św. Jerzego | 1815 | lata 50. XX w. | Zabytek architektury drewnianej. Świątynię rozebrano na klub w sąsiedniej wsi Słobódka. Zachowały się resztki fundamentów[83]. | |
10 | Wilejka | Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego | 1862 | po 1945 r. | Pierwotnie budynek został zbudowany w stylu klasycystycznym następnie w 1874 r. przebudowany na cerkiew prawosławną św. Jerzego. Budynek zniszczono po II wojnie światowej i w jego miejscu wybudowano sklep. | |
Lp. | Miejscowość | Nazwa | Data powstania | Data zniszczenia | Opis | Zdjęcie |
1 | Witebsk[132] | Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów | 1737–1768 | 1872, 1956 | Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
2 | Witebsk[133] | Kościół Najświętszej Trójcy (farny) | 1749 | lata 60. XIX w., 1957 | Zabytek architektury baroku wileńskiego, częściowo zrujnowany przez władze rosyjskie. | |
3 | Witebsk[134] | Kościół św. Antoniego i klasztor Bernardynów | 1737-1768 | lata 50. XX w. | Zabytek architektury baroku wileńskiego. | |
4 | Witebsk[135] | Kościół Matki Bożej Szkaplerznej i klasztor Pijarów | 1753 | po 1918 | Zabytek architektury barokowej. | |
5 | Witebsk[136] | Cerkiew Przeczystej Bogurodzicy i klasztor Bazylianów | 1743–1777 | 1936 | Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany przez władze rosyjskie w stylu klasycyzmu. Obecnie cerkiew odbudowano w wyglądzie po przebudowie. | |
6 | Witebsk[137] | Cerkiew św. Trójcy w monasterze św. Trójcy | 1690 | lata 20. XX w. | Zabytek architektury drewnianej w stylu barokowym. | |
7 | Witebsk | Cerkiew św. Mikołaja w monasterze św. Trójcy | 1730 | lata 20. XX w. | Zabytek architektury drewnianej w stylu barokowym. | |
8 | Witebsk | Cerkiew św. Paraskiewy w monasterze św. Trójcy | 1730 | lata 20. XX w. | Zabytek architektury drewnianej w stylu barokowym. | |
9 | Witebsk[138] | Cerkiew i monaster św. Ducha | XVII w., XVIII w. | 1962 | Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
10 | Witebsk[139] | Synagoga Chóralna | lata 30.-lata 40. XIX w. | lata 50. XX w. | Zabytek architektury klasycystycznej. | |
11 | Witebsk[140] | Cerkiew Zwiastowania Bogurodzicy | XII w. | 1961 | Zabytek witebskiej szkoły architektury. Budynek był kilka razy przebudowywany, w tym w stylu baroku wileńskiego. Straciła cechy tego stylu w wyniku przebudowy w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Obecnie świątynię odbudowano w hipotetycznym, zrekonstruowanym, pierwszym wyglądzie. | |
12 | Witebsk[141] | Cerkiew Narodzenia Pańskiego | 1810 | po 1945 | Zabytek architektury klasycystycznej, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
13 | Witebsk | Cerkiew św. Zbawiciela | 1819 | po 1945 | Zabytek architektury klasycystycznej. | |
14 | Witebsk | Cerkiew św. Jana Chrzciciela | 1816 | po 1945 | Zabytek architektury klasycystycznej, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
15 | Witebsk[142] | Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła | 1737-1768 | po 1945 | Zabytek architektury baroku wileńskiego. | |
16 | Witebsk[143] | Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego (Zaruczajska) | 1771-1777 | po 1945 | Zabytek architektury baroku wileńskiego. | |
17 | Witebsk[144] | Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego (rynkowa) | 1772 | 1936 | Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany przez władze rosyjskie w stylu klasycystycznym. Obecnie budynek odbudowano w pierwszej formie architektonicznej, lecz z innych materiałów i innym kolorem kopuły. | |
18 | Witebsk[145] | Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego | 1806-1816 | po 1945 | Zabytek architektury barokowej. | |
19 | Witebsk | Cerkiew Objawienia Pańskiego | 1805 | po 1945 | Zabytek architektury barokowego klasycyzmu. | |
20 | Łoźna[146] | Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego | 1786 | 1961 | Zabytek architektury barokowej, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
21 | Sienno[147] | Kościół Najświętszej Trójcy | 1772 | 17 września 1962 | Zabytek architektury baroku wileńskiego. | |
22 | Tadulin (Janowicze)[148] | Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Bazylianów | XVIII w. | po 1945 | Zabytek architektury baroku wileńskiego, przebudowany na cerkiew prawosławną. | |
Lp. | Miejscowość | Nazwa | Data powstania | Data zniszczenia | Opis | Zdjęcie |
1 | Roś[149] | Pałac Potockich | XVIII w. | po 1945 | Zabytek architektury klasycystycznej. | |
- ↑ GabruśG. Tamara GabruśG., Страчаная спадчына, Mińsk: Беларусь, 2003 . Brak numerów stron w książce
- ↑ 30 lat temu zmartwychwstał Kościół na Białorusi. Historia zniszczenia i odbudowy [online], belsat.eu [dostęp 2022-03-04] (pol.).
- ↑ a b Часопіс „НАША ВЕРА” :: 3/1999 :: АРШАНСКАЯ БАЖНІЦА АПЕКІ МАЦІ БОЖАЙ [online], media.catholic.by [dostęp 2016-05-08] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego i klasztor Dominikanów | miasteczko Druja obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Pana Jezusa i Św. Kazimierza i klasztor Jezuitów | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Brygidek | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Śww. App. Piotra i Pawła i klasztor greckokatolicki | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Jana Chrzciciela i klasztor Bernardynów | miasto Brześć Litewski obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Narodzenia NMP | miasto Prużana obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół NMP (Fara Witoldowa) | miasto Grodno obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Klasztor Bernardynek | miasto Grodno obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Ratusz | miasto Grodno obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół ewangelicki | wieś Gojcieniszki obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zamczysko | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Imienia Maryi | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ rjBase 0.40 [online], www.jezuici.krakow.pl [dostęp 2016-05-10] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół św. Wojciecha i klasztor Benedyktynek | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Dominikanów | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Chłodna | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Ducha | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Matki Bożej Kazańskiej | miasto Mińsk obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Wniebowzięcia NMP | miasteczko Hajna obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zbór kalwiński | miasto Dzierżyńsk (Kojdanów) obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Anny | miasto Dzierżyńsk (Kojdanów) obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Łohojsk | Kościół Św. Kazimierza – zdjęcia [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | miasto Mołodeczno obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ А.А. Яроменкa А.А., Каталіцкія святыні. Мінска-Магілёўская архідыяцэзія. Частка I, Mińsk: Про Хрысто, 2003, s. 117 .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego | miasteczko Raków obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego z Padwy | miasteczko Rubieżewicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Kazimierza i klasztor Dominikanów | miasto Stołpce obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół św. Wincentego i klasztor Misjonarzy | miasteczko Śmiłowicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Najśw. Serca Jezusa i NMP | wieś Wołkowicze obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga | miasto Mścisław obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Św. Trójcy | miasto Mścisław obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Św. Ducha | miasto Mścisław obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | wieś Konicze obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP | miasto Krzyczew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Stanisława | wieś Malatycze obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół | wieś Radoml obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Nowogródek obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Zbór kalwiński | wieś Ostaszyn obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy | miasto Kleck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Kleck obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego | miasto Lachowicze obwód brzeski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kaplica Św. Izydora | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Katarzyny (Bernardynów) | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Jana i klasztor Dominikanów | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Synagoga Wielka | miasto Nieśwież obwód miński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Pałac Chreptowiczów | wieś Szczorse obwód grodzieński [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Trójcy (trynitarzy) | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego (franciszkanów) | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Opieki Matki Boskiej | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Zaśnięcia NMP | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Narodzenia NMP | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew ŚŚ. App. Piotra i Pawła | miasto Orsza obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół M.B. Szkaplerznej i klasztor Karmelitów | miasteczko Białynicze obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP | miasto Bychów obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół i klasztor Karmelitów | miasto Czausy obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Michała Archanioła | miasteczko Czereja obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Bernardynów | miasto Dubrowna obwód witebski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół św. Ducha | wieś Faszczówka obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Kazimierza (Fara) | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Antoniego i klasztor Bernardynów | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Kościół Św. Franciszka Ksawerego i klasztor Jezuitów | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Przemienienia Pańskiego | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Monaster Objawienia Pańskiego | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Ratusz | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑ K.K. Shastouski K.K., Cerkiew Opieki Matki Boskiej | miasto Mohylew obwód mohylewski [online], www.radzima.org [dostęp 2016-05-09] .
- ↑