Narymunt

Ten artykuł dotyczy księcia Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zobacz też: Hleb, protoplasta rodu Hlebowiczów.

Narymunt

Gleb Narymunt Giedyminowicz

Narymunt, autorstwa Bartosza Paprockiego (1578)
Herb Giedyminowiczów
Książę połocki
Okres	od do 1338
Poprzednik	Wojn
Następca	Andrzej Olgierdowicz
Książę piński
Okres	od 1341
Poprzednik	Giedymin
Następca	Michał Narymuntowicz
Dane biograficzne
Dynastia	Giedyminowicze
Data urodzenia	ok. 1301
Data i miejsce śmierci	2 lutego 1348 nad Strawą
Ojciec	Giedymin
Matka	Jewna?
Rodzeństwo	Olgierd, Jewnuta, Kiejstut, Koriat, Lubart, Monwid, Witold
Małżeństwo	N.N.
Dzieci	Dymitr
Małżeństwo	Maria N.
Dzieci	Aleksander, Jerzy, Patryk, Szymon, Michał
Multimedia w Wikimedia Commons

Gleb Narymunt^[a], przed chrztem: Narymunt (starorus. Нарымонт^[b][2], ur. ok. 1301, zm. 2 lutego 1348 nad Strawą) – książę połocki i piński, pierwszy syn Giedymina, a także członek rodziny Giedyminowiczów^[1].

Pomimo pierwszeństwa sukcesji do tronu, nie mógł się o niego ubiegać z powodu przyjętego wcześniej chrztu. Narymunt za życia władał częścią Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej, jednakże niedługo później przeniósł się do Połocka. Został wzięty do niewoli tatarskiej, a następnie sprzedany Moskwie. Po powrocie do Wielkiego Księstwa Litewskiego osiadł w Pińsku.

W konflikcie jego braci o tron wielkoksiążęcy opowiedział się po stronie Jewnuty, co w konsekwencji spowodowało jego ucieczkę z kraju. Zginął w Bitwie nad Strawą w 1348 roku.

Narymunt jest protoplastą Narymuntowiczów i przodkiem Pińskich, Koreckich, Kurakinów, Golicynów i Chowańskich^[3].

W 1962 r. został po raz pierwszy wydany tzw. Skrócony zwód Iatopisarski 1498 r., Narymunt wystąpił tam jako „syn bolsze” (poprawnie „bolszyj”) Giedymina i spadkobierca jego tronu. Był zatem jego najstarszym synem. Uwaga o Narymuncie jako najstarszym synie Giedymina znajduje swe potwierdzenie w dawnym latopisie ruskim, począwszy co najmniej od zaginionego ogólnoruskiego zwodu metropolity Cypriana z 1408 roku, który umieszczał Narymunta na czele wykazu synów Giedymina^[1].

Konkretna data urodzenia Narymunta nie jest znana. Z uwagi na fakt, że Narymunt miał już w 1338 roku dorosłego syna, uważa się, że bez wątpienia urodził się jeszcze w XIII w. lub przed 1301 rokiem, co potwierdza również jego starszeństwo w stosunku do pozostałych synów Giedymina, a jego młodszych braci^[1].

Pierwsza wzmianka na temat Narymunta pochodzi z 1331 roku^[4].

W 1331 roku, metropolita całej Rusi – Cyprian – przysłał posłów do Nowogrodu Wielkiego z apelacją, aby tamtejszy pop – Bazyli – objął arcybiskupstwo nowogrodzkie. Tego samego lata, wskutek owego wezwania, Bazyli ruszył w drogę wraz z towarzyszącymi mu bojarami na Wołyń, gdzie przebywał wspomniany metropolita, aby oddać mu należyte honory oraz otrzymać święcenia na nową godność arcybiskupa. Podczas ich przejazdu przez Wielkie Księstwo Litewskie, pomimo pokoju z Rzeczpospolitą Nowogrodzką, miał zatrzymać ich wielki książę Giedymin, który nie chciał ich przepuścić, dopóki nie przyrzekli w imieniu miasta, że Narymunt, syn Giedymina, otrzyma kilka dziedzicznych dla niego i jego potomków miast w dzierżawę^[4].

Nowogród pozostający w stałych sporach z Wielkim Księstwem Moskiewskim, rządzonym przez Iwana Daniłowicza, potrzebował podpory ze strony Wielkiego Księstwa Litewskiego, a przynajmniej zabezpieczenia od nieprzyjacielskich napaści. 2 lata później, w 1333 roku, zwierzchnictwo miasta postanowiło wywiązać się z obietnicy, wymuszonej na kilku bojarach przemocą i utrzymać dobre porozumienie z Giedyminem^[4].

Giedymin przysłał nowogrodzianom swego syna, Narymunta, który został przyjęty przez mieszkańców z wielkim poszanowaniem, a następnie złożył przysięgę wierności w Soborze św. Zofii. Dostał w dziedziczenie, dzierżenie miasta Ładogę, Orzechów, Kosielsk, ziemię kosielską i połowę Koporża^[4], które miał również ochraniać przed Moskalami, Inflantami i Szwecją^[4][1].

Według Kroniki nowogrodzkiej, Narymunt był już w tym czasie chrześcijaninem, a na chrzcie przyjął imię Gleb^[4]. Choć według niektórych źródeł wziął chrzest w 1333 roku w Nowogrodzie Wielkim lub w jego okolicach^[4]. Najprawdopodobniej chęć Giedymina do osadzenia jednego z synów w Nowogrodzie, doprowadziła do jego ochrzczenia, albowiem poganin nie mógłby mieć wpływu na strefę polityczną Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej^[4]. Należy również zaznaczyć, że wydarzenie to sprawiło, że nie mógł objąć władzy po swoim ojcu Giedyminie, pomimo dziedzicznego prawa do sukcesji tronu^[4].

W 1338 roku przebywał już w Wielkim Księstwie Litewskim, a w Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej pozostawił tylko namiestników^[1]. Nowogrodzianie w obawie przed napaścią Szwedów, posłali po Narymunta do Wielkiego Księstwa Litewskiego, który jednak nie miał zamiaru uczestniczyć w tym sporze^[5]. Kazał też opuścić Orzechów swojemu synowi, Aleksandrowi^[1][5].

Przyczyną opuszczenia swych nowogrodzkich posiadłości, a nawet odwołanie z nich w 1338 roku syna było nadanie przez Giedymina Narymuntowi księstwa połockiego, opróżnionego po śmierci Wojna Butiwidowicza(inne języki) (Putuwerowicza), brata Giedymina, mimo że Woin pozostawił syna, kniazia Ljubka^[1].

Pieczęć biskupa Grzegorza i księcia Narymunta

W latach 30. XIV w. została zawarta umowa handlowa pomiędzy Połockiem i Rygą, gwarantująca swobodny handel na Dźwinie (wcześniej błędnie datowano ją na 1330 rok). Umowa została uwierzytelniona załącznikiem z dwiema pieczęciami. Pierwsza z nich należy do biskupa połockiego Grzegorza, druga natomiast do księcia połockiego Gleba, czyli Narymunta. Pieczęć Gleba Narymunta przedstawia prymitywne wyobrażenie jeźdźca na koniu, będący pierwowzorem herbu Pogoń Litewska^[1][6] . Należy przy tym zaznaczyć, że wyobrażenie jeźdźca na pieczęci Narymunta, wskazuje na używanie tego znaku także przez Giedymina, skoro wystąpił jeszcze za jego życia na pieczęci najstarszego syna^[1].

Wielki książę smoleński, Iwan Aleksandrowicz, zawierając około r. 1340 układ z Rygą, wspomniał w nim o innym, wcześniejszym układzie wielkolitewsko-ryskim, zawartym przez swego „starszego brata” Giedymina i jego synów Gleba i Olgierda. Tekst tego układu zachował się do dziś. Według niego, uczestniczyli w nim (poza Giedyminem) bezimienni książęta Połocka i Witebska. Imiona tych książąt wymienił – uzupełniając i wyjaśniając tekst układu w swoim dokumencie – dopiero wielki książę smoleński Iwan Aleksandrowicz. Wymieniony przez niego Olgierd to bezimienny książę witebski z tekstu traktatu, wobec, czego bezimiennego księcia połockiego identyfikujemy z Glebem Narymuntem. Traktat nie mógł wobec tego powstać później niż w 1338 r., gdyż w tym roku Gleb, został wzięty do niewoli przez Tatarów, w konsekwencji czego Giedymin odebrał mu Połock^[1].

Autor Skróconego zwodu latopisarskiego 1493 r., podaje, że Narymunt znalazł się w niewoli tatarskiej jeszcze za życia Iwana Daniłowicza. Iwan Daniłowicz miał udać się w r. 1338 do Ordy, kiedy to wybuchła wojna litewsko-tatarska, a Gleb Narymunt został jeńcem tatarskim, wykupionym następnie przez przebywającego w Ordzie wielkiego księcia moskiewskiego Iwana^[1].

Po schwytaniu przez Ordę Narymunta, należące do niego księstwo połockie przeszło zapewne w bezpośrednie posiadanie Wilna, a rodzina Narymunta objęła w jego imieniu księstwo pińskie, potwierdzone następnie Narymuntowi tzw. „Testamentem Giedymina” (patrz). Być może już wówczas pieczę nad Połockiem i obronę wschodnich granic państwa przed Moskwą przejął po Narymuncie Olgierd. Świadczyć o tym może najazd Olgierda na moskiewski Możajsk, przeprowadzony jeszcze za życia Giedymina, 1 października 1341 roku^[1].

Narymunt powrócił do Wielkiego Księstwa Litewskiego z niewoli tatarskiej dopiero po śmierci Giedymina, a więc najwcześniej w 1342 roku. Iwan Daniłowicz, a następnie jego syn i następca na tronie Szymon Iwanowicz, zatrzymali go zatem jako zakładnika w Moskwie^[1].

W grudniu 1341 roku Giedymin zdążył przed śmiercią podzielić swoje państwo pomiędzy synów. Jewnuta otrzymał tron Wielkiego Księstwa w Wilnie. Kiejstut dostał Troki, Olgierd, będący już księciem witebskim, dostał Krewo. Narymunt zasiadł w Pińsku^[7][8], a Koriat – jak świadczy Kronika Litewska(inne języki) – miał dostać Nowogródek, Wołkowysk i Mścibochów, rozciągające się do rzeki Słuczy, ^[9], a więc całe późniejsze województwo nowogrodzkie, z wyjątkiem Słonimia na Rusi, który rzekomo miał dziedziczyć jego brat Monwid wraz z Kiernowem^[10]. Wreszcie Lubart dziedziczył Wołyń po swoim teściu, nieznanym księciu włodzimierskim^[7][8].

Każdy z nich oprócz dzielnicy miał również prowadzić coś w rodzaju ściślejszej polityki. Do Jawnuty, jako nowego władcy, należało dźwiganie ciężaru spraw ogólnopaństwowych. Olgierd miał kierować polityką wielkolitewską wobec północno-wschodniej Rusi. Koriat działał wraz z Narymuntem i Lubartem na Rusi południowej, utrzymywał stosunki, głównie z Tatarami. Lubart przede wszystkim z Zjednoczonym Królestwem Polskim, Kiejstut z Mazowszem, a zwłaszcza z zakonem krzyżackim. Monwidowi przypadała prawdopodobnie rola rzecznika wielkolitewskiego wobec zakonu inflanckiego^[11].

• Kronika Iwana Groźnego (XVI w.)
• 
  Jewnuta, Narymunt, Kiejstut, Koriat, Lubart i Monwid
• 
  Narymunt w ziemi nowogrodzkiej
• 
  Śmierć Narymunta

Zimą pomiędzy 1344 a 1345 rokiem, Jawnuta został usunięty z tronu przez swoich dwóch braci^[7]. Olgierd i Kiejstut opanowali Wilno bez rozlewu krwi^[12], a kompletnie zaskoczony Jawnuta zbiegł do Moskwy^[13]. Jeszcze jesienią tego samego roku^[14][15], za zgodą Kiejstuta, nowym wielkim księciem litewskim został Olgierd^[12][7]. Z Wielkiego Księstwa Litewskiego zbiegł również, wspierający Jawnutę, Narymunt^[16]. Znalazł on schronienie u Złotej Ordy, jednakże rychło w 1346 roku powrócił do kraju i pojednał się z braćmi^[17]. W ślad za nim poszedł Jawnuta, który nie otrzymawszy pomocy w Moskwie od szwagra Semena, powrócił do kraju w 1347 roku^[7][18].

 Osobny artykuł: Jewnuta.

Większość historyków, opierając się na przekazie kroniki Macieja z Neuenburga(inne języki) i Kroniki czterech zakonów jerozolimskich, stwierdza, że dwóch braci ówczesnego władcy wielkolitewskiego – Olgierda – zginęło 2 lutego 1348 roku w bitwie nad Strawą, będącą jedną z krucjat północnych przeprowadzanych przez Krzyżaków. Pierwszym z tych braci był Narymunt, zaś drugiego z nich badacze identyfikują z Monwidem^[19].

Narymunt był synem Giedymina, protoplasty wszystkich Giedyminowiczów i prawdopodobnie Jewny^[20]. Miał 7 braci: Jawnutę, Witolda, Olgierda, Kiejstuta, Lubarta, Koriata i Monwida, a także 6 sióstr: Elżbietę, Marię, Aldonę, Augustę i dwie nieznane z imienia: N. (Eufemia?) i N. (Helena?)^[21][22].

Z pierwszego małżeństwa miał jednego syna, Dymitra^[23]. Z drugą żoną, Marią, miał pięciu synów: Aleksandra, Jerzego, Patryka, Szymona i Michała^[3][24] .

Jan Werner w Genealogii Jagiellońskiej zaznaczył, że jedną z jego żon była córka władcy Taurydy^[25].

Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa oraz Jana Tęgowskiego^[3][26] .

Według tradycji rodziny Sapiehów, powstałej pod koniec XVII w. lub na początku XVIII w na podstawie nieznanych źródeł, herbem Narymunta miały być Trzy Lilie, a raczej częścią składową tego herbu. Herb ten przedstawiać miał się w sposób następujący: tarcza herbowa podzielona poziomo w pół; górna połowa podzielona pionowo na dwa pola: w pierwszym – trzy lilie, w drugim – Pogoń Litewska; w dolnej połowie tarczy – stylizowany herb Kolumny^[27].

Według Miesięcznika Heraldycznego, herb księcia bełskiego Jerzego Narymuntowicza, syna Narymunta, miał być podobny do opisanego powyżej z drobną różnicą. Mianowicie tarcza była przedzielona poziomo na trzy części, przy czym w pierwszej części (górnej) znajdować się miał herb Rużyński. W drugiej obok siebie Trzy Lilie i Pogoń, a dolna nosiła Kolumny. Wszystkie pola poza pierwszym były tymi samymi znakami, co w domniemanym herbie Narymunta^[27].

Według historyków, herby Narymunta i Jerzego opierają się na fantastyce, a nie na faktach^[27].

O Narymuncie pisze Juliusz Słowacki w niedokończonym dramacie Wallenrod, chociaż prezentuje go jako brata Jagiełły, czyli o kilka wieków później^[28] .

• 
  Narmund, Aleksander Tarasowicz (1675)
• 
  Narimundus, autor nieznany (1709)
• 
  Narimundus, autor nieznany (1709)
• 
  Narimund, Józef Łoski (1855)
• 
  Narymunt, Mieczysław Barwicki (1908)

• lista polskich rodów książęcych
• Litwini historyczni

• TeodorT. Narbutt TeodorT., Kronika Litewska, Sporządzone 15.12.1834 w Szawrach, Wilno: Ruben Rafałowicz, 1846, s. 98 .
• KazimierzK. Stadnicki KazimierzK., Synowie Gedymina, Wielko–Władcy Litwy, Lwów: Ignacy Stadnicki, 1881, s. 144 .
• Miesięcznik Heraldyczny, R. 12, nr 5, Warszawa: Polskie Towarzystwo Heraldyczne, 1933, s. 65–80 .§
• JózefJ. Skrzypek JózefJ., Południowo-wschodnia polityka Polski od koronacji Jagiełły do śmierci Jadwigi i bitwy nad Worsklą, t. XXI, Lwów: Towarzystwo Naukowe, 1936, s. 132 .
• Polski słownik biograficzny, t. IV, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1938, s. 480 .
• JadwigaJ. Krzyżaniakowa JadwigaJ., JerzyJ. Ochmański JerzyJ., Władysław II Jagiełło, Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 362, ISBN 83-04-03317-8, ISBN 978-83-04-03317-7 .
• JerzyJ. Ochmański JerzyJ., Historia Litwy, wydanie III, Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 395, ISBN 83-04-03107-8, ISBN 978-83-04-03107-4 .
• TadeuszT. Wasilewski TadeuszT., Synowie Giedymina w. ks. Litwy a następstwo tronu po nim, Warszawa: DiG, 1990, ISBN 83-7181-258-2 .
• JanJ. Tęgowski JanJ., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wydawn. Historyczne, 1999, s. 319, ISBN 83-913563-1-0, ISBN 978-83-913563-1-9 .
• AlbinasA. Kuncevicius AlbinasA., ZigmantasZ. Kiaupa ZigmantasZ., JūratėJ. Kiaupienė JūratėJ., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 386, ISBN 978-83-01-15190-4 .
• MarekM. Radoch MarekM., Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku, Olsztyn: UWM, 2011, s. 377, ISBN 978-83-7299-715-9 .
• Stephen ChristopherS.Ch. Rowell Stephen ChristopherS.Ch., Pogańskie imperium: litewska dominacja w Europie Środkowo-Wschodniej 1295-1345, Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 375, ISBN 83-65855-28-3, ISBN 978-83-65855-28-2 .

• Marek Minakowski: Narymunt Gleb ks. Giedyminowicz. sejm-wielki.pl. [dostęp 2021-08-11]. (pol.).
• Gieorgji Jurgenson: Ewolucja herbu państwowego Wielkiego Księstwa Litewskiego według danych sfragistyki i numizmatyki. belcoins.com. [dostęp 2021-08-11]. (biał.).
• Grabowski Tadeusz: Kulwieców ród książęcy. archiwum2000.tripod.com. [dostęp 2021-08-11]. (pol.).