Omarlicowate
| Silphidae | |
| Latreille, 1807 | |
 Grabarz żółtoczarny (Nicrophorus vespilloides) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | omarlicowate |
_(3389927652).jpg)
_pair.jpg)
_(3389117445).jpg)
Omarlicowate (Silphidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny Staphylinoidea. Takson kosmopolityczny, ale głównie holarktyczny. Obejmuje 183 gatunki. Większość to padlinożercy. Częste jest też drapieżnictwo, w tym wyspecjalizowane. Gatunki roślinożerne są nieliczne. Przedstawiciele jednej podrodziny wykazują zachowania społeczne i troskę o potomstwo u obojga rodziców.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Takson ten wprowadzony został po raz pierwszy przez P.-A. Latreille’a w 1807 roku. Dawniej obejmował również Agrytidae w randze podrodziny[1][2]. Obecnie zalicza się do niego tylko dwie podrodziny: Silphinae i Nicrophorinae[3][2]. Łącznie obejmują one 183 gatunki należące do 15 rodzajów[2].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Owady dorosłe jak i larwy o różnorodnych kształtach[2].
Ciało dorosłych chrząszczy ma długość od 7 do 45 mm[2] (przeciętnie 10–20 mm[1]) i kształt owalny do podłużnego z wyłupiastymi oczami, spłaszczony do silnie wypukłego. Ubarwienie zwykle ciemne, czasem z jaskrawymi znakami barwy od żółtej do czerwonej[2]. Głowa zwykle krótka, niekiedy ryjkowato wydłużona, pozbawiona przyoczek na czole[1]. Jedenastoczłonowe czułki są osadzone po bokach głowy i mają formę maczugowatą (Silphinae) lub z wyraźnie odgraniczoną buławką (Nicrophorinae)[2]. Ich czwarty człon może być zredukowany[1], a ostatnie trzy człony pokryte mikroszczecinkami[2]. Przedplecze najczęściej trapezowate, zwykle mniej lub więcej na przodzie wcięte[1]. Tarczka często bardzo duża. Pokrywy przykrywają cały odwłok lub odsłaniają od 1 do 5 jego segmentów[2]. Powierzchnia pokryw z nieregularnym pomarszczeniem, bezładnym punktowaniem, dziewięcioma rządkami punktów albo kilkoma żeberkami[1].
Larwy kampodealne lub pędrakowate. Mają aparat gębowy bez płatka molarnego na żuwaczkach oraz z szeroką, podzieloną wierzchołkowo malą, wyposażoną w szczecinki na płacie zewnętrznym. Zwykle występują u nich dwuczłonowe, stawowo połączone urogomfy[2].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Większość gatunków jest padlinożerna, a wiele z nich jest również drapieżnych i zjada innych przedstawicieli nekrofauny, np. jaja i czerwie muchówek. Niektóre gatunki są wyłącznie drapieżne. Część z nich jest wyspecjalizowana w określonym typie ofiary, np. zaciemka czarna (Phosphuga atrata) jest ślimakożerna, a omarlica czterokropkowa poluje na gąsienice. Nieliczne gatunki są fitofagami, np. z rodzaju Aclypea. Atraktorami niektórych gatunków są rozkładające się grzyby lub rośliny oraz odchody[2].
Larwy gatunków nekrofagicznych żywią się padliną, przy czym każdą z podrodzin cechuje odmienna strategia rozrodcza. Silphinae wybierają truchła większych kręgowców i składają jaja na lub do gleby w ich pobliżu, po czym więcej się nimi nie interesują. Nicrophorinae są subsocjalne i obaj rodzice wykazują troskę rodzicielską o potomstwo. Samce po znalezieniu padliny małego kręgowca przywabiają samice feromonami. Następnie para wspólnie zakopuje truchło, po czym odziera je ze skóry, formuje w kulę i zabezpiecza wydzielinami o działaniu przeciwmikrobowym. Następnie samica tworzy w niej jamkę, w której składa jaja. Rodzice karmią wyklute larwy zwracanym pokarmem, a samica pozostaje z nimi do zakończenia ich rozwoju[2].
Techniki obronne
[edytuj | edytuj kod]U wielu gatunków występuje ubarwienie ostrzegawcze np. w formie jaskrawopomarańczowych wzorów na pokrywach, które może odstraszać drapieżniki[4]. U obu podrodzin występuje na końcu odwłoka gruczoł rektalny, wydzielający substancje obronne. Najczęściej wydzielina ma postać brunatnej kropli, ale Necrodes surnamensis potrafi ją rozpylać, w dodatku, dzięki dużej ruchomości końcówki odwłoka, w dowolnym kierunku. Wydzielina u wielu rodzajów zawiera około 4,5% roztwór amoniaku, ale np. u N. surnamensis zawiera m.in. kwas kapronowy, kwas kaprylowy oraz terpenoidy, w tym nekrodany[5][6]. Wydzielina owych gruczołów może u drapieżników służyć również do ataku, np. u Ablattaria laevigata[6].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Rodzina kosmopolityczna, jednak głównie holarktyczna, przy czym większość gatunków zasiedla strefę umiarkowaną Palearktyki. W strefie tropikalnej skrajnie rzadka, ze względu na przegrywanie konkurencji o padlinę z tamtejszymi mrówkami i muchówkami[2].
W Polsce występują 22 gatunki[7] (zobacz: omarlicowate Polski).
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Gatunki padlinożerne odgrywają ważną rolę w rozkładzie i obiegu materii w ekosystemach lądowych. Niektóre z nich wykorzystuje się w entomologii sądowej do oznaczania czasu zgonu, aczkolwiek grupa ta jest słabiej poznana pod tym względem niż muchówki[2]. Jeden z gatunków roślinożernych: omarliniec włochaty (Aclypea opaca), notowany bywa jako szkodnik buraków cukrowych[1][2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Maciej Mroczkowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera z. 25 Omarlicowate - Silphidae. Warszawa: PWN, PTEnt., 1955.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Jessica Dekeirsschieter, François Verheggen, Georges Lognay, Eric Haubruge. Large carrion beetles (Coleoptera, Silphidae) in Western Europe: a review. „Biotechnol. Agron. Soc. Environ.”. 15 (3), s. 435-447, 2011.
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ Brett C. Ratcliffe: The Carrion Beetles (Coleoptera:Silphidae) of Nebraska. Lincoln, Nebraska: University of nebraska state Museum, 1996, seria: Bulletin of the Nebraska State Museum.
- ↑ B. Roach, T. Eisner, J. Meinwald. The Defense Mechanisms of arthropods. 83. alpha-and beta-Necrodol, novel terpens from a carrion beetle (Necrodes surinamensis, Silphidae, Coleoptera). „Journal of Organic Chemistry”. 55 (13), 1990.
- ↑ a b Paweł Jałoszyński: XII - Systemy obrony chemicznej chrząszczy. Część III. Staphylinoidea.. [w:] entomo.pl [on-line]. Jacek Kurzawa, 2007. [dostęp 2016-07-08].
- ↑ Silphidae. [w:] Wykaz Chrząszczy Polski On-Line [on-line]. 2014. [dostęp 2016-03-20].