Ortyle magdeburskie

Ortyle magdeburskie – ortyle (orzeczenia i wyjaśnienia prawne) wydawane przez sąd ławniczy w Magdeburgu, dotyczące miast założonych na prawie magdeburskim^[1].

W niejasnych przypadkach prawnych miasta lokowane na prawie magdeburskim (inaczej niemieckim) zwracały się do sądu w Magdeburgu, skąd otrzymywały orzeczenia w języku niemieckim^[1]. Orzeczenia takie były płatne^[2]. Układano je w zbiory na użytek sądów miejskich^[1]. Zbiory w języku niemieckim pojawiły się w XIV wieku, zaś w XV wieku tłumaczenia na język łaciński i polski^[1].

Aby uniezależnić się od wyroków sądu niemieckiego Magdeburga, Kazimierz Wielki powołał w Krakowie, prawdopodobnie w 1356, sąd prawa niemieckiego^[2]. W późniejszym czasie, około 1470, zwracanie się przez polskie miasta o porady prawne do Magdeburga ostro krytykował Jan Ostroróg w De iure ex Maydemburg petendo^[3]. Jednak jeszcze do XVI wieku polskie sądy prawa niemieckiego odwoływały się do orzeczeń sądu magdeburskiego^[4]. Także sąd krakowski w chwili powołania otrzymał zbiór orzeczeń magdeburskich^[3].

Znanych jest osiem odpisów polskich tłumaczeń ortyli (jeden zaginął podczas II wojny światowej), z których jeden pochodzi z XV wieku, zaś pozostałe z wieku XVI^[1]. Najstarsze polskie tłumaczenie ortyli powstało około 1450 we Lwowie lub jego okolicach na polecenie Mikołaja Gołogórskiego, podstolego lwowskiego^[1]. Najstarszy zachowany przekaz tłumaczenia ortyli powstał około 1480 we Lwowie lub na pograniczu województw bełskiego i ruskiego^[1]. Obecnie przechowywany jest w Bibliotece Ossolińskich we Wrocławiu (rękopis nr 50)^[1]. Tekst ortyli, spisany w dwóch kolumnach jednym charakterem pisma, znajduje się na kartach 11–22v, 26–105^[1]. Jest on najstarszym znanym ciągłym zabytkiem staropolszczyzny reprezentującym dialekt południowokresowy^[1].

• Ludwik Łysiak. Raz jeszcze o założeniu sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”. 4, s. 99–107, 1999. 
• Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01568-4.