Ostrówek (Opole)

Ostrówek (niem. Ostrowek) – część miasta Opole położona na północnym cyplu wyspy Pasieki, ujęta ramionami szerszej Odry od zachodu i węższej Młynówki od wschodu. Również nazwa znajdującej się tam ulicy.

Nazwa topograficzna pochodząca od staropolskiego ostrówek 'mały ostrów', tj. wyspa, kępa na rzece^[1]. Za taką etymologią Ostrówka opowiadał się już Franz Idzikowski^[2]. W indeksie nazw miejscowych jako przedmieście Opola występuje od 1818 r., wymieniony przez Christiana Moritza Herschela jako Ostrowek^[3]. Potwierdził to w 1830 r. Johann Georg Knie^[4]. Według słownika etymologicznego nazw Śląska ostrówek oznacza również 'gaj, zarośla nad brzegami rzek'^[5].

We wczesnym średniowieczu Ostrówek stanowił miejsce dogodnej przeprawy przez oba ramiona Odry. Odgrywał wówczas rolę podgrodzia dla obronnego grodu położonego na Pasiece. Po powstaniu w XIII w. na miejscu grodu murowanego zamku Piastów opolskich, Ostrówek nie został włączony do dóbr zamkowych. Należał do miasta, tworząc jedno z czterech przedmieść lokacyjnego Opola. Przez Ostrówek z kierunku zachodniego prowadziła droga do miasta przez Bramę Odrzańską, zwaną też Wrocławską lub Nyską. Przedmieście wykorzystywano również jako punkt przeładunkowy w transporcie lądowym i rzecznym. Miasto urządziło tu swój skład towarów (m.in. żelaza i miedzi), za korzystanie z którego pobierało opłaty. Z powodu ograniczenia przestrzennego teren Ostrówka charakteryzował się niewielką zabudową. W końcu XVI i początkach XVII w. było to 10–11 domów^[6].

W okresie wojny 30-letniej na przedmieściu wzniesione zostało niewielkie czworoboczne umocnienie, mające chronić przeprawę przez Młynówkę (podobne w funkcji dzieło powstało na przedmieściu Odrzańskim, na lewym brzegu Odry). Mimo zastoju ekonomicznego miasta w XVII–XVIII w. Ostrówek nadal funkcjonował jako osiedle podmiejskie z niewielką zabudową. Odrębną jednostką administracyjną i gospodarczą pozostawała pozostała część wyspy Pasieki^[7]. Na planie Daniela Petzolda z 1734 r. zaznaczony został należący do miasta skład towarowy oraz zabudowania zagrodników. Naniesiona została też linia graniczna oddzielająca teren należący do miasta od terenu zamkowego. W połowie XVIII w. obok drogi łączącej mosty na Odrze, teren Ostrówka zajmowało malutkie osiedle podmiejskie (13 domów, 106 mieszkańców). Znajdował się tam również miejski magazyn soli^[8].

Według spisu z 1816 r. zabudowany był jedynie przez 8 domów mieszkalnych^[9]. Najstarszy zachowany plan tej części miasta, położonej wówczas pomiędzy Mostem Odrzańskim i Mostem Zamkowym, pochodzi z 1832 r.^[10] W latach 1823–1824 został zbudowany nowy most, łączący Opole z Ostrówkiem od strony dzisiejszej ulicy Katedralnej, a w latach 1840–1842 r. przedłużony na Zaodrze jako tzw. Most Stulecia^[11].

W drugiej połowie XIX w. dzięki ogólnemu rozwojowi miasta zagęściła się również zabudowa Ostrówka. W 1886 r. wybudowano na Młynówce małą śluzę miejską. Od 1890 r. przy ul. Ostrówek 3, a potem 5 (do 1905 r.), mieściła się redakcja i drukarnia "Gazety Opolskiej", pierwszej całkowicie polskiej gazety w Opolu, założonej przez Bronisława Koraszewskiego^[12]. Pod tym samym adresem funkcjonowała polska księgarnia katolicka prowadzona przez Marcelego Kozłowskiego. Nieopodal, przy ul. Piastowskiej 9, znajdowała się, powstała z inicjatywy Koraszewskiego w 1897 r., polska instytucja kredytowa – Bank Ludowy (działający do 1939 r.)^[13].

Po 1948 r., w trakcie prowadzonej przez polskich archeologów eksploracji położonego na wyspie Pasieka przedlokacyjnego grodu Opola, przypisano mu nieścisłą topograficznie nazwę Ostrówek^[14]. Nazwa ta rozciągnięta także na jedyną pozostałość po zamku, tj. Wieżę Piastowską, w następnych latach upowszechniła się. Obecnie Ostrówek należy do dzielnicy Opola Stare Miasto.

• FranzF. Idzikowski FranzF., Geschichte der Stadt Oppeln, Oppeln: Kommission bei Wilhelm Glar, 1863  (niem.).
• WładysławW. Dziewulski WładysławW., Opole. Monografia miasta, Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1975 .