Paleta (przyrząd)

Ten artykuł dotyczy przyrządu malarskiego. Zobacz też: inne znaczenia.

Paleta – prosty przyrząd malarski w postaci płytki lub bardzo płytkiej kuwety, służący do rozmieszczania farb potrzebnych w procesie malowania oraz ich swobodnego mieszania, rozcieńczania lub łączenia z mediami malarskimi^[1]. Paletą nazywany jest również dobór barw stosowany przez malarza lub szkołę^[2].

W starożytności (np. w Egipcie) paletami najczęściej były duże muszle, lecz służyły zwykle do rozcierania farb^[3]. W XV w. palety miały przeważnie kształt prostokątny i uchwyt, a rzadziej otwór na kciuk. Używanie palet ciemnych, w kolorze naturalnego drewna datuje się dopiero od XVII w., kiedy to zaczęto malować prawie wyłącznie na barwionych zaprawach malarskich, tzw. bolusowych. W XVIII w. przeważały drewniane palety owalne, dość dużych rozmiarów, z otworem na kciuk. Olbrzymie palety ze spiczastym wybiegiem sięgającym artyście aż na plecy są wynalazkiem XIX w^[4][3].

Farby na palecie kładzione są według ustalonego porządku, czasem indywidualnego dla poszczególnych artystów. Najczęściej stosuje się system, w którym biel zajmuje miejsce środkowe przy krawędzi palety, na prawo od niej umieszcza się farby o ciepłych barwach (żółcie, czerwienie i brązy), a na lewo o barwach chłodnych (zielenie, błękity, czerń). Można również stosować układ farb od jasnych do ciemnych^[4]. Farby olejne, akryle i tempery można następnie nakładać na obraz bezpośrednio lub po ich zmieszaniu i uzyskaniu właściwej barwy. Można też je najpierw połączyć z różnymi malarskimi mediami dla osiągnięcia odpowiedniej właściwości lub konsystencji. Farby te miesza się na palecie za pomocą szpachelki malarskiej lub pędzla^[5]. Farby wodne rozcieńcza się na palecie wodą dla uzyskania właściwej intensywności pigmentu, a także miesza pędzlem dla uzyskania odpowiedniego odcienia barwy^[6].

W zależności od wykorzystania, palety mogą być ręczne (zwykle owalne, z otworem na kciuk, wyprofilowane dla osób prawo- lub leworęcznych) i stołowe (duże, prostokątne). W malarstwie akwarelowym używa się często składanych palet podróżnych (kieszonkowych) wykorzystywanych podczas plenerów. Rozmiar palety dobiera się w zależności od ilości farby używanej podczas jednej sesji malarskiej^[5].

Do wykonywania palet drewnianych najczęściej stosowane jest drewno gruszy, buku, jabłoni i jaworu^[4]. Nowa paleta wymaga nasączenia olejem lnianym, bądź pomalowania kilkoma warstwami werniksu poliuretanowego, by nie chłonęła spoiwa z farb^[4][5]. Drewniane palety używa się do malowania farbami olejnymi lub temperami tłustymi^[7]. Ich naturalny kolor drewna (odcienie brązu) może zakłamywać faktyczną barwę mieszanych farb, zwłaszcza przy różnym oświetleniu płótna i palety. Czyszczenie palet drewnianych, konieczne do zachowania czystości barw, bywa żmudne i kłopotliwe^[4].

Szeroko współcześnie stosowane palety plastikowe są wykorzystywane przy malowaniu farbami wodnymi – akwarelą, gwaszem, czasem też chudymi temperami^[7]. Są rodzajem płytkiej kuwety z wgłębieniami na farby i wydzielonymi komorami do ich mieszania. Najczęściej są białe, w kolorze podobrazia stosowanego w akwareli. Mają różne rozmiary i kształty (okrągłe, owalne, kwadratowe, prostokątne), bywają z otworem na kciuk i z pojemnikiem na wodę. Często są składane, stanowiąc równocześnie zamykaną kasetkę na farby^[8][9][10].

Jest to blok specjalnie zaimpregnowanego nieprzemakalnego papieru w kolorze białym, czasem z wycięciem na kciuk. Blok zawiera kilkadziesiąt arkuszy w formacie A4 lub A3. Każdy arkusz to jednorazowa paleta, którą po zakończeniu sesji można wyrwać z bloku i wyrzucić. Takie palety są przeznaczone dla farb olejnych i akrylowych. Doskonale sprawdzają się podczas plenerów^[10][11].

Inną odmianą jednorazowych palet papierowych, są palety zapewniające wilgoć szybkoschnącym farbom akrylowym. Jest to rodzaj plastikowej kuwety z wilgotnym podkładem (z papieru lub z gąbki) przykrytym papierem pergaminowym, który umożliwia powolną absorpcję wilgoci z podkładu. Dzięki temu wydłuża się czas wysychania farb na pergaminie i można malować bez pośpiechu^[10].

Coraz częściej stosowane przez artystów palety z hartowanego szkła lub z pleksiglasu mają dwie podstawowe zalety: są przezroczyste i łatwe do czyszczenia. Dzięki przezroczystości paletę można położyć na papierze w dogodnym dla artysty kolorze, a nawet na wydrukowanym wzorniku barw zaplanowanych w obrazie. Dzięki temu uzyskanie właściwych odcieni mieszanych na palecie farb jest znacznie łatwiejsze^[12]. Gładką i twardą powierzchnię szkła lub pleksi można w kilka minut oczyścić z zaschniętej farby za pomocą szpachli^[12][10].

Wśród palet, które wyszły już z użycia, wyparte przez palety plastikowe, są rozkładane, emaliowane na biało palety metalowe służące głównie jako kasetki podróżne na akwarele. A także białe palety ceramiczne lub zastępujące je płytkie talerze bez ozdób – wykorzystywane do przygotowania większych ilości rozcieńczonego pigmentu potrzebnego do pokrycia dużych fragmentów akwareli (lawowanie).

• 
  Paleta malarska Leona Wyczółkowskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie

Zobacz hasło paleta w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Paleta (przyrząd)

• kamień pisarski

• Władysław Ślesiński: Techniki malarskie, spoiwa organiczne. Warszawa: Arkady, 1984. ISBN 83-213-2972-1.

• Paleta stay wet do farb akrylowych