Papuasi

Papuasi
Ilustracja
Papuasi z Papui-Nowej Gwinei
Populacja

4,8 mln

Miejsce zamieszkania

Papua-Nowa Gwinea
Indonezja (zachodnia Nowa Gwinea)
Australia (zwłaszcza Wyspy Cieśniny Torresa oraz Przylądek Jork, Queensland)

Język

języki papuaskie, języki austronezyjskie
także: tok pisin, hiri motu, malajski papuaski, angielski, indonezyjski

Religia

chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne

Pokrewne

inni Melanezyjczycy, Aborygeni australijscy
(językowo) ludy północnohalmaherskie, ludy aloro-pantarskie

Papuaskie tarcze

Papuasi (indonez./malajski papuwa „kędzierzawy”[1][2][a]) – autochtoniczna ludność Nowej Gwinei[6], pierwotna kultura materialna (przed kontaktem z Europejczykami nie znali pisma, posługiwali się kamiennymi narzędziami). Zasiedlili Nową Gwineę i północno-zachodnią Melanezję ok. 20–25 tys. lat temu[7]. Jest to ludność czarnoskóra australoidalna[8][9]. Charakteryzują się wełniastymi włosami, czarnymi lub rudymi, oraz sklepionym nosem. Posługują się silnie zróżnicowanymi językami papuaskimi, częściowo językami austronezyjskimi[10], a także szeregiem języków kontaktowych (w tym kreolskich), m.in. tok pisin i hiri motu (Papua-Nowa Gwinea)[11] oraz malajskim papuaskim[12] i lokalnym indonezyjskim[13] (zachodnia część Nowej Gwinei). W użyciu są również języki angielski i standardowy indonezyjski, aczkolwiek w ograniczonym zakresie[13][14].

Papuasi należą do ludności melanezyjskiej[15]. Ich liczebność wynosi ok. 4,8 mln[16]. Stanowią 84% ludności Papui-Nowej Gwinei (1983)[17]. Melanezyjczycy oprócz Nowej Gwinei zamieszkują także inne regiony Oceanii (Nauru, Wyspy Salomona, Vanuatu, Fidżi), wschodnią Indonezję oraz Timor Wschodni[15]. Część badaczy oddziela Papuasów z Nowej Gwinei od wyspiarskich Melanezyjczyków, przede wszystkim ze względu na różnice językowe[15]. Do najliczniejszych ludów papuaskich należą m.in.: Enga (195 tys.), Chimbu (142 tys.), Medlpa (101 tys.), Kamano (64 tys.), Huli (90 tys.), Ekari (100 tys.)[7].

Papuasi zajmują się przede wszystkim rolnictwem (palma kokosowa, banany, taro, pochrzyn, bataty). Łowiectwo i zbieractwo mają drugorzędne znaczenie. Istotną rolę odgrywa hodowla świń, a na obszarach przybrzeżnych – rybołówstwo[7].

Tradycyjne wierzenia to kult przodków, magia, totemizm[7]. Do niedawna wśród Papuasów praktykowany był kanibalizm wywołujący kuru. Dawne wierzenia zostały w dużej mierze wyparte przez chrześcijaństwo[1], rozprzestrzeniane od XIX wieku przez misjonarzy[7].

W lingwistyce pod określeniem „języki papuaskie” rozumie się języki zachodniego Pacyfiku, które nie dają się zakwalifikować jako austronezyjskie[6][18]. Jest to ujęcie geograficzne właściwe dla językoznawstwa, o odmiennym zakresie znaczeniowym niż etnograficzny termin „Papuasi”[6][19]. W znaczeniu etnograficznym ludność papuaską utożsamia się z rdzennymi mieszkańcami Nowej Gwinei[6]. Niekiedy jednak pod pojęcie Papuasów podkłada się ogólniejszą treść, określając tym mianem również ludność Moluków (konkretnie północnej Halmahery) czy też wysp Alor, Pantar i Timor[1][2][7]. O ile wiele spośród tych grup komunikuje się w językach papuaskich, to nie wszystkie z nich wykazują papuaskie cechy antropologiczne, a często są też odrębne kulturowo od mieszkańców Nowej Gwinei. Wynika to ze złożonej historii osadnictwa ludzkiego w regionie[20] i wpływu wielowiekowych małżeństw mieszanych[21]. Według badań genetycznych z XXI wieku zarówno Papuasi, jak i Aborygeni australijscy są bezpośrednimi potomkami społeczności, która jako pierwsza opuściła Afrykę[22][23].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Istnieje wiele propozycji tłumaczących genezę tego słowa. Według alternatywnej etymologii nazwa „Papua” pochodzi z języka tidore, gdzie fraza papo ua oznacza „nieprzyłączony”. Sformułowanie to ma wskazywać na odległość geograficzną wyspy od historycznego Sułtanatu Tidore[3][4]. Ewentualnie mogłaby to być pochodna słowa papuha (w tym samym języku – „niewolnik”)[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c hasło „Papuasi”. W: Bartłomiej Kaczorowski (red. nacz.): Nowa encyklopedia powszechna PWN. Wyd. 2. T. 6: nim-Pri. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 317. ISBN 978-83-01-14185-1. OCLC 179938082.
  2. ↑ a b hasło „Papuánci”. W: Václav Hubinger, František Honzák, Jiří Polišenský: Národy celého světa. Praha: Mladá fronta, 1985, s. 238. OCLC 012806523. (cz.).
  3. ↑ Bilveer Singh, Papua: geopolitics and the quest for nationhood, New Brunswick: Transaction Publishers, 2008, s. 26, ISBN 978-1-4128-1206-1, OCLC 779183241 (ang.).
  4. ↑ Tarmidzy Thamrin, Boven Digoel: lambang perlawanan terhadap kolonialisme, Surabaya: Ciscom-Cottage, 2001, s. 409, 424, OCLC 603667917 [dostęp 2022-10-02] (indonez.).
  5. ↑ Miriam van Staden: Tidore: a linguistic description of a language of the North Moluccas. Leiden: Universiteit Leiden, 2000, s. 10. OCLC 46768773. (ang.).
  6. ↑ a b c d Chris Ballard, ‘Oceanic Negroes’: British anthropology of Papuans, 1820–1869, [w:] Bronwen Douglas, Chris Ballard (red.), Foreign Bodies: Oceania and the Science of Race 1750–1940, Canberra: ANU E Press, 2008, s. 157–202, DOI: 10.26530/OAPEN_459239, ISBN 978-1-921536-00-7, OCLC 271671556, JSTOR: j.ctt24h8th.11 (ang.), patrz s. 161.
  7. ↑ a b c d e f Nikołaj Aleksandrowicz Butinow: Papuasy. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 410–411. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  8. ↑ Global Admixture Analysis at K=6 [online], s1.zetaboards.com [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  9. ↑ J.M. Roberts-Thomson, J.J. Martinson, J.T. Norwich, R.M. Harding i inni. An ancient common origin of aboriginal Australians and New Guinea highlanders is supported by alpha-globin haplotype analysis. „Am J Hum Genet”. 58 (5), s. 1017–1024, maj 1996. PMID: 8651262. PMCID: PMC1914625. (ang.). 
  10. ↑ Papuasskije jazyki. Encykłopiedija Krugoswiet. [dostęp 2020-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-06)]. (ros.).
  11. ↑ Tom Dutton, Dicks Thomas, A New Course in Tok Pisin (New Guinea Pidgin), Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1985 (Pacific Linguistics D-67; Languages for intercultural communication in the Pacific Area Project of the Australian Academy of the Humanities: publication 2), s. iii, DOI: 10.15144/PL-D67, ISBN 0-85883-341-7, OCLC 611307767 [dostęp 2024-09-26] (ang.).
  12. ↑ Angela Kluge, A grammar of Papuan Malay, Berlin: Language Science Press, 2017 (Studies in Diversity Linguistics 11), s. 1, DOI: 10.5281/zenodo.376415, ISBN 978-3-944675-86-2, OCLC 1030818290 [dostęp 2024-09-26] (ang.).
  13. ↑ a b Phil Fields, Papuan Colloquial Indonesian, SIL International, 2010 (SIL Electronic Working Papers 2010-005), s. 1–2, OCLC 896385459 [zarchiwizowane z adresu 2022-07-17] (ang.).
  14. ↑ Kenneth M. Sumbuk, Is Tok Pisin a threat to Sare?, [w:] Francis Byrne, John A. Holm (red.), Atlantic Meets Pacific. A Global View of Pidginization and Creolization, Amsterdam: John Benjamins Publishing, 1993 (Creole Language Library 11), s. 309–317, DOI: 10.1075/cll.11.29sum, ISBN 978-90-272-5232-6, OCLC 644535231 (ang.), patrz s. 310.
  15. ↑ a b c Michał Missala, Perspektywy samostanowienia Papui Zachodniej, „Stosunki Międzynarodowe”, 26 (3–4), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2002, s. 201–220, ISSN 0209-0961 [dostęp 2020-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-05], patrz s. 202.
  16. ↑ Papuasi, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-27].
  17. ↑ hasło „Papua-Nowa Gwinea”. W: Bartłomiej Kaczorowski (red. nacz.): Nowa encyklopedia powszechna PWN. Wyd. 2. T. 6: nim-Pri. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 315–317. ISBN 978-83-01-14185-1. OCLC 179938082.
  18. ↑ Darrell T. Tryon, The Austronesian languages, [w:] Darrell T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 5–44, DOI: 10.1515/9783110884012.1.5, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 (ang.), patrz s. 5.
  19. ↑ H. D. Skinner. Migrations of culture in South-East Asia and Indonesia. „The Journal of the Polynesian Society”. 66 (2), s. 206–207, 1957. Polynesian Society. [dostęp 2022-11-21]. [zarchiwizowane z adresu 2022-11-21]. (ang.). 
  20. ↑ Robert Blust, The Austronesian languages, wyd. popr., Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2013 (Asia-Pacific Linguistics 008), s. 9, ISBN 978-1-922185-07-5, OCLC 851066712 [zarchiwizowane z adresu 2022-10-06] (ang.).
  21. ↑ Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. (ang.).
  22. ↑ Aleksandra Cetwińska: Przodkowie Aborygenów jednymi z pierwszych, którzy opuścili Afrykę. Archeologia Żywa, 2021-11-12. [dostęp 2022-10-01].
  23. ↑ Aleksandra Cetwińska: Najstarsza populacja na ziemi. Archeowieści, 2021-11-08. [dostęp 2022-10-01].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Papuasi&oldid=74836356”