Piotr Krzesimir IV

Piotr Krzesimir IV

Pomnik Piotra Krzesimira IV w Szybeniku.
król Chorwacji
Okres	od ok. 1058 do ok. 1074
Poprzednik	Stefan I Krzesimirowicz
Następca	Dymitr Zwonimir
Dane biograficzne
Dynastia	Trpimirowicze
Data śmierci	ok. 1074
Ojciec	Stefan I Krzesimirowicz

Piotr Krzesimir IV (chorw. Petar Krešimir IV; zm. 1074) – władca Królestwa Chorwacji od ok. 1058 do ok. 1074 r.^[1][2]; przedstawiciel dynastii Trpimirowiczów; przez wielu historyków uważany za najpotężniejszego władcę średniowiecznego państwa chorwackiego^[3].

Piotr Krzesimir IV panował w okresie ruchu reformatorskiego w Kościele Zachodnim, który w 1059 r. zaoczątkował na Lateranie opat Hildebrand, później znany jako papież Grzegorz VII^[3]. W owym czasie kryzys religijny związany z walką kleru łacińskiego z obrządkiem słowiańskim znacznie przybrał na sile^[4]. Wobec sporów kościelnych Piotr Krzesimir IV najprawdopodobniej zachował neutralność^[5]. Na początku panowania walczył o tron ze swoim bratem Gojsławem II, który zginął najprawdopodobniej z jego polecenia^[4]. W 1060 r. papież Mikołaj II wysłał do Chorwacji legata Majnarda celem zbadania sprawy zabójstwa Gojsława^[1]. Oskarżony o tę zbrodnię Piotr Krzesimir IV złożył przed legatem papieskim, wraz z dwunastoma żupanami, przysięgę, że jest niewinny^[5]. Wkrótce potem Majnard został ponownie wysłany do Chorwacji w celu zwołania synodów kościelnych^[1]. Nie wiadomo, jakie było stanowisko Piotra Krzesimira IV wobec zakazania kultu słowiańskiego przyjętego na synodzie w Splicie^[1].

 Osobny artykuł: Synody splickie.

Opierając się na informacjach, iż władca założył dwa klasztory benedyktyńskie w Biogradzie na Moru i utrzymywał dobre stosunki z klasztorami w Zadarze i Splicie oraz z diecezją na wyspie Rab, można przypuszczać, że popierał reformy kościelne, sprzeciwiał się liturgii słowiańskiej i zwyczajom Kościoła Wschodniego. Jednakże źródła nie mówią nic o jego dotacjach dla archidiecezji Split, chociaż na jej czele stał abp Lovro – główny orędownik reform w Chorwacji^[1]. Istnieje możliwość, że Krzesimir IV, chociaż był zwolennikiem liturgii łacińskiej i oficjalnie popierał papieskie reformy, to unikał represjonowania głagolitów i w Chorwacji niewiele się zmieniało, szczególnie w północnej części wybrzeża adriatyckiego (m.in. wyspa Krk i Cres), gdzie ruch głagolicki zakorzenił się bardzo głęboko^[6][7].

Rekonstrukcja panowania Piotra Krzesimira IV jest niezwykle utrudniona, ponieważ autentyczność wielu dokumentów, w których jest on wymieniony budzi kontrowersje. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1060 r. w dokumencie z wyspy Rab dotyczącym założenia klasztoru św. Piotra w Supetarska Draga^[1].

Według chorwackiej tradycji historycznej i zdaniem niektórych mediewistów, m.in. chorwackiego badacza, Tomislava Raukara, w czasie rządów Piotra Krzesimira IV Chorwacja zyskała władzę nad, bizantyjskimi dotąd, miastami dalmatyńskimi. Potwierdzeniem tej tezy ma być zauważalne w owym czasie słabnięcie dominacji bizantyjskiej, czego skutkiem miało być uznanie Królestwa Chorwacji za Królestwo Chorwacji i Dalmacji (łac. Regnum Croatiae et Dalmatiae). Według tezy chorwackiego historyka, Luja Margeticia, od 1060 r. Piotr Krzesimir miał nosić tytuł króla Chorwacji i Dalmacji (łac. rex Croatiae et Dalmatiae). Nie brakuje jednak badaczy, którzy wątpią w realną władzę Chorwacji nad miastami dalmatyńskimi w okresie rządów Piotra Krzesimira IV. Władza symboliczna nie musiała bowiem oznaczać władzy rzeczywistej^[2].

Nie ulega wątpliwości, że Piotr Krzesimir miał ważną pozycję w bizantyjskich miastach nadmorskich (pomimo braku pewności co do władzy formalnej), o czym zaświadczają liczne zgody na budowy i odnowy kilku klasztorów benedyktyńskich, m.in. na wyspie Rab, dwóch klasztorów w Biogradzie na Moru oraz wystawienie zgody na fundację klasztoru Benedyktynek w Zadarze^[8][1]. Liczne dokumenty potwierdzają również istnienie stałej kancelarii królewskiej i rozwiniętych służb państwowych^[9].

W 1069 r., w akcie darowizny nadającym wyspę Maun klasztorowi św. Krzysztofa (sv. Krševana), Petar określa Adriatyk, jako nasze morze dalmatyńskie (łac. propriam insulam in nostro Dalmatico mari sitam)^[8][1][1]. Wspomina się również, że jego panowanie rozprzestrzeniło się na lądzie i morzu, co może wskazywać na fakt, że Chorwacja anektowała ziemie Neretlan, o których ostatnio wspominano jako o niezależnym podmiocie w 1050 r.^[1] Informacje jakoby Krzesimir IV miał sprawować władzę nad Bośnią nie mają potwierdzenia w źródłach^[1].

Siedzibami władcy były, inaczej niż u poprzedników, miasta nadmorskie: Biograd na Moru i Nin. Piotr Krzesimir najprawdopodobniej był również fundatorem Szybenika^[2][3], który powstał w pobliżu nadmorskich ośrodków bizantyjskich, o tradycji antycznej, co może wskazywać na fakt, iż z jakiegoś powodu miasta dalmatyńskie wciąż nie były dla władcy w pełni dostępne^[8]. Faworyzowanym przez władcę miastem był Biograd na Moru^[5].

Większość historyków chorwackich jest zgodna, że Piotr Kresimir IV był najpotężniejszym królem Chorwacji. W czasie jego panowania państwo Chorwatów obejmowała największe terytorium w całej swojej historii^[3]. Znaczenie chorwackich władców w basenie Morza Śródziemnego wyraźnie wzrosło^[2]. Oprócz prawdopodobnego anektowania ziem Neretlan^[5], król umocnił również swoją władzę nad Slawonią. Pod jego jurysdykcją znajdowało się dwóch banów – jeden odpowiadał za Likę (dotąd urząd bana dotyczył tylko tego regionu), drugi za Slawonię. Na bana Slawonii został mianowany przyszły król – Dymitr Zvonimir^[10][5], który uzyskał pozycję niemal równą chorwackiemu władcy. W owym czasie Zvonimir mógł nawet w imieniu króla i swoim wydawać dokumenty państwowe. W tym czasie wzmacniała się również pozycja i rosło bogactwo grupy możnowładców, co prowadziło do nasilenia się w Chorwacji tendencji odśrodkowych^[7]. Piotr Krzesimir, podobnie jak jego poprzednicy i następcy, rozdawał królewskie posiadłości możnym i rycerstwu dworskiemu. Nadawał im również stałe dochody z całych żupanii^[5].

Państwo Chorwackie, rozdarte sprawami wewnętrznymi, było jednak zbyt słabe, aby utrzymać na stałe zdobycze terytorialne^[5]. Nie można wiarygodnie ustalić, co dokładnie było przyczyną ataku na Chorwację, jakiego dokonali w 1074 r., wasale papieża, Normanowie z południowych Włoch^[1]. Najazd Normanów italskich najprawdopodobniej popierały miasta dalmatyńskie, nieprzychylne chorwackiemu panowaniu^[5][7]. Dokument legata papieskiego, Gerarda, z listopada 1074 r., wspomina, że normański władca Amico II schwytał chorwackiego króla. Nie ma dalszych wiadomości o losie władcy^[1]. Prawdopodobnie zmarł wkrótce w normańskiej niewoli^[9]. Najprawdopodobniej Piotr Krzesimir ożenił się z córką doży weneckiego^[2] i nie miał potomka płci męskiej^[1]. Następcą chorwackiego tronu został, niespokrewniony z Piotrem Krzesimirem, dotychczasowy ban Slawonii – Zvonimir^[11].

• historia Chorwacji
• Królestwo Chorwacji

• Maciej Salamon: Chorwacja. W: Wielka Historia Świata. T. 4. Kształtowanie średniowiecza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 413-423. ISBN 83-85719-85-7.
• Dragutin Pavličević: Historia Chorwacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004. ISBN 83-232-1357-7.
• Tadeusz Wasilewski, Wacław Felczak: Historia Jugosławii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
• Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2020. ISBN 978-83-66419-09-4.