Plan Dawesa

Plan Dawesa (od nazwiska laureata Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1925 Charlesa Gatesa Dawesa) – historyczny plan gospodarczy rozłożenia na wiele lat niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej oraz udzielenia Niemcom pożyczek w wysokości 200 mln dolarów na ich spłatę. Opracowany został w celu stabilizacji niemieckiej gospodarki powojennej, przez zespół ekspertów pod kierownictwem amerykańskiego bankiera Charlesa Dawesa, przyjęty 16 sierpnia 1924 podczas obrad tzw. konferencji londyńskiej i uchwalony jako obowiązujący przez Reichstag 30 sierpnia 1924.

Kiedy po dotkliwej hiperinflacji w Niemczech, we wrześniu 1923 roku doszło w końcu do względnej stabilizacji walutowej świat postanowił wspólnymi siłami podjąć próbę uregulowania kwestii reparacji powojennych. Dojście do władzy Partii Pracy w Wielkiej Brytanii i Kartelu Lewicy we Francji dodatkowo sprzyjało kompromisowi. Powołany w tej kwestii z inicjatywy USA międzynarodowy komitet ekspertów określił raty, które Niemcy miały spłacać przez najbliższe 5 lat. Wzrastały one stopniowo od 200 do 600 mln dolarów rocznie. Tym samym, całość niemieckich zobowiązań zostałaby spłacona w ciągu czterdziestu kilku lat. Planowano poddać niemieckie finanse kontroli, a spłaty reparacji zabezpieczyć m.in. dochodami z kolei, które przekształcono w tym celu w spółkę akcyjną (Deutsche Reichsbahn-Gesellschaft (DRG)). Ponadto Bank Rzeszy został uniezależniony od rządu Niemiec. Niemcy otrzymały dostęp do kredytów oraz pożyczkę na poczet stabilizacji walutowej w wysokości 200 mln USD. Wycofawszy się z Zagłębia Ruhry, Francja i Belgia ewakuowały ok. 1/3 okupowanych dotychczas stref w Nadrenii.

Zgoda na przyjęcie Planu Dawesa zapadła podczas konferencji w Londynie, która odbyła się w dniach 16 lipca – 30 sierpnia 1924 r. z udziałem m.in. Wielkiej Brytanii i Francji. Plan Dawesa wszedł w życie dnia 30 sierpnia 1924 r.^[1]

Polityczna sytuacja powojennych Niemiec została ostatecznie znormalizowana już w roku 1925, co potwierdzał traktat z Locarno. Skutkiem stabilizacji był jednak krótki kryzys poinflacyjny w tym kraju. Przyniósł on między innymi bankructwo największego spekulacyjnego przedsięwzięcia z czasów hiperinflacji – koncernu Hugona Stinnesa.

Plan Dawesa, jako wieloletnia strategia prowadzenia polityki gospodarczej wobec Niemiec, przyczynił się do czasowego zmniejszenia napięcia politycznego i gospodarczego w Europie. W rezultacie jego realizacji jednakże, Niemcy pożyczyły więcej pieniędzy (20 mld marek), aniżeli spłaciły (10,3 mld marek). To między innymi dlatego, w roku 1929 Plan Dawesa zastąpiony został przez kolejny plan dotyczący reparacji – Plan Younga.

30 stycznia 1937 Adolf Hitler oświadczył w Reichstagu, że pozbawia koleje niemieckie i Bank Rzeszy ich dotychczasowego charakteru, przywracając im pełną podległość Rzeszy Niemieckiej. Oznaczało to w istocie wypowiedzenie układu londyńskiego z 16 sierpnia 1924.

• Wojciech Morawski: Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości, wydawnictwo Trio, Warszawa 2002.

• Final Protocol, Agreement on „the Experts” Plan and Protocol concerning the Contributions to be made from the German Budget and the Institution of Control over certain Revenue and Taxes, signed at London, August 9 and 16, 1924 (tekst angielski)
• Przekład polski: Przegląd polityczny Załącznik do Zeszytu 11 i 12 Tomu I 1924 s. 97–125
• Problem niemieckich reparacji po I wojnie światowej